Tội hủy hoại rừng trong luật hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

BÙI THẾ PHƢƠNG

TỘI HỦY HOẠI RỪNG

TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

BÙI THẾ PHƢƠNG

TỘI HỦY HOẠI RỪNG

TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: TS. Phan Anh Tuấn

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn "Tội hủy hoại rừng

trong Luật hình sự Việt Nam" đây là công trình nghiên

cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích

dẫn trong Luận văn bảo đảm độ tin cậy, chính xác và

trung thực. Những kết luận khoa học của Luận văn

chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào

khác.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Bùi Thế Phƣơng

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLDS:

BLHS:

BLTTHS:

Bộ NN&PTNT:

Bộ CA:

Bộ TP:

CA:

CP:

KSND:

Luật BVMT:

Luật BV&PTR:

NĐ:

NĐ-CP:

NXB:

TAND:

TANDTC:

TNHS:

TTHS:

TTLT:

VKSND:

Viện KSNDTC:

XPHC:

XPVPHC:

Bộ luật Dân sự

Bộ luật Hình sự

Bộ luật Tố tụng hình sự

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn

Bộ Công an

Bộ Tư pháp

Công an

Chính phủ

Kiểm sát nhân dân

Luật Bảo vệ môi trường

Luật Bảo vệ và Phát triển rừng

Nghị định

Nghị định Chính phủ

Nhà xuất bản

Tòa án nhân dân

Tòa án nhân dân tối cao

Trách nhiệm hình sự

Tố tụng hình sự

Thông tư liên tịch

Viện kiểm sát nhân dân

Viện kiểm sát nhân dân tối cao

Xử phạt hành chính

Xử phạt vi phạm hành chính

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU....................................................................................................... 1

CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỘI HỦY HOẠI RỪNG

TRONG LUẬT HÌNH SỰ ................................................................................. 12

1.1. Khái niệm và các dấu hiệu pháp lý của tội hủy hoại rừng.......................... 12

1.1.1. Khái niệm của tội hủy hoại rừng.................................................................... 12

1.1.2. Các dấu hiệu pháp lý của tội hủy hoại rừng.................................................. 14

1.2. Phân biệt tội hủy hoại rừng với một số tội phạm khác trong Luật hình sự

Việt Nam.................................................................................................................. 24

1.2.1. Phân biệt tội hủy hoại rừng (Điều 189 BLHS) và tội vi phạm các quy định về

khai thác và bảo vệ rừng (Điều 175 BLHS)............................................................. 24

1.2.2. Phân biệt tội hủy hoại rừng (Điều 189 BLHS) và tội vi phạm các quy định về

quản lý rừng (Điều 176 BLHS)................................................................................ 26

1.2.3. Phân biệt tội hủy hoại rừng (Điều 189 BLHS) và tội vi phạm các quy định về

quản lý khu bảo tồn thiên nhiên (Điều 191 BLHS).................................................. 27

1.2.4. Phân biệt tội hủy hoại rừng (Điều 189 BLHS) với tội hủy hoại tài sản (Điều

143 BLHS)................................................................................................................ 29

1.3. Khái quát về lịch sử hình thành, phát triển của tội hủy hoại rừng trong

pháp luật hình sự Việt Nam .................................................................................. 30

1.3.1. Pháp luật hình sự về tội hủy hoại rừng từ năm 1945 đến trước năm 1985 ... 30

1.3.2. Pháp luật hình sự về tội hủy hoại rừng từ sau năm 1985 đến trước năm 1999

.................................................................................................................................. 33

1.3.3. Pháp luật hình sự về tội hủy hoại rừng từ năm 1999 đến nay....................... 34

1.4. Pháp luật hình sự một số nƣớc trên thế giới với các quy định về tội hủy

hoại rừng ................................................................................................................. 35

1.4.1. Pháp luật hình sự Cộng hòa nhân dân Trung Hoa........................................ 35

1.4.2. Pháp luật hình sự Cộng hòa liên bang Nga................................................... 37

1.4.3. Pháp luật hình sự của Cộng hòa Liên bang Đức........................................... 39

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1....................................................................................... 42

CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG ÁP DỤNG VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM

HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH VỀ TỘI HỦY HOẠI RỪNG TRONG LUẬT

HÌNH SỰ VIỆT NAM ........................................................................................ 43

2.1. Thực trạng áp dụng quy định tội hủy hoại rừng trong Luật hình sự Việt

Nam ở nƣớc ta ........................................................................................................ 43

2.2. Một số bất cập trong việc quy định và áp dụng các quy định của BLHS

hiện hành về tội hủy hoại rừng ............................................................................. 47

2.2.1. Bất cập trong quy định và áp dụng một số dấu hiệu định tội của tội hủy hoại

rừng .......................................................................................................................... 47

2.2.2. Bất cập trong quy định dấu hiệu định khung hình phạt của tội hủy hoại rừng

.................................................................................................................................. 56

2.2.3. Bất cập trong quy định về hình phạt của tội hủy hoại rừng .......................... 58

2.3. Một số giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về

tội hủy hoại rừng .................................................................................................... 60

2.3.1. Nhu cầu, yêu cầu của hoàn thiện quy định Luật hình sự Việt Nam về tội hủy

hoại rừng .................................................................................................................. 60

2.3.2. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định của Luật hình sự Việt Nam về tội

hủy hoại rừng ........................................................................................................... 66

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2....................................................................................... 82

KẾT LUẬN ........................................................................................................... 83

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Rừng được mệnh danh là "lá phổi xanh", là "cỗ máy điều hòa không khí khổng

lồ", là nơi giữ vai trò tối ưu trong việc cân bằng hệ sinh thái và sự đa dạng sinh học

trên toàn hành tinh. Chính vì vai trò đó, việc bảo vệ và phát triển rừng đã trở thành

một yêu cầu, một nhiệm vụ tất yếu trong sự phát triển của mọi quốc gia trước thực

trạng môi trường sống của con người đang bị suy giảm nghiêm trọng, mà một trong

những nguyên nhân là do tình trạng khai thác, hủy hoại rừng do chính con người

gây ra, với tính chất của một loại hành vi phạm tội.

Nhận thức được thực trạng xâm phạm rừng, Đảng và Nhà nước ta đã thực hiện

nhiều chủ trương, chính sách quan trọng, trong đó Đảng ta đã ban hành nhiều Nghị

quyết làm nền tảng cho việc bảo vệ rừng, trong đó Nghị quyết số 24/NQ-TW ngày

03 tháng 06 năm 2013 của Bộ Chính trị về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu,

tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường (sau đây gọi là Nghị quyết số

24-NQ/TW) đã quy định: "Chú trọng xây dựng và hoàn thiện pháp luật về ứng phó

với biến đổi khí hậu, quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường và các lĩnh vực có liên

quan như đầu tư, thuế, xử lý vi phạm hành chính, dân sự... theo hướng bổ sung, kết

hợp khắc phục các chồng chéo, xung đột pháp luật nhằm tạo môi trường pháp lý

thuận lợi cho việc thực hiện các nhiệm vụ... Sửa đổi, bổ sung các chế tài hành

chính, kinh tế, hình sự... về quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường, bảo đảm đủ

sức răn đe. Đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các vi phạm pháp luật"1

.

Dựa trên tinh thần chủ trương, chính sách, đường lối của Đảng, nước ta đã xây

dựng hệ thống pháp luật nhằm quản lý và bảo vệ rừng, trong đó, văn bản pháp lý

cao nhất là Hiến pháp, tại Điều 43 Hiến pháp năm 2013 quy định: "Mọi người có

quyền được sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ bảo vệ môi trường";

tại khoản 3 Điều 63 Hiến pháp năm 2013 quy định: "Tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm

môi trường, làm suy kiệt tài nguyên thiên nhiên và suy giảm đa dạng sinh học phải

bị xử lý nghiêm và có trách nhiệm khắc phục, bồi thường thiệt hại". Đồng thời,

nước ta cũng ban hành Bộ luật Hình sự quy định tội hủy hoại rừng, qua đó góp phần

bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường trước các hành vi hủy hoại rừng, từ đó góp phần

bảo vệ trật tự, an toàn xã hội cũng như là góp phần vào công tác đấu tranh phòng,

chống tội phạm.

Tuy nhiên, trong thời gian qua, số vụ vi phạm hủy hoại rừng ngày càng tăng, chỉ

tính từ năm 2007 đến năm 2013, đã có hơn 12.600 héc ta rừng bị chặt phá, hủy hoại

1 Nghị quyết số 24/NQ/TW ngày 3 tháng 6 năm 2013 về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường

quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường.

2 Nguyễn Hưng, "Nhức nhối tình trạng xâm phạm tài nguyên rừng", [http://cand.com.vn/Xa-hoi/Nhuc-nhoi-

2

trái phép, trung bình mỗi năm gần 1.900 héc ta rừng bị chặt phá2

, và trung bình mỗi

năm từ năm 2009 đến năm 2014 có hơn 30.515 vụ vi phạm pháp luật bảo vệ rừng3

.

Xuất phát từ nhiều nguyên nhân, và một trong những nguyên nhân quan trọng là từ

chính các quy định của pháp luật hình sự về tội hủy hoại rừng còn nhiều điểm bất

cập.

Về mặt lý luận, các quy định về tội hủy hoại rừng còn một số bất cập như xác

định đối tượng tác động còn chưa rõ ràng, một số dấu hiệu định tội quy định chưa

phù hợp; chưa ghi nhận loại chủ thể mới trong bối cảnh điều kiện mới. Đồng thời,

một số tình tiết định khung chưa có sự thống nhất, chưa tương xứng với thực tiễn

khách quan. Văn bản hướng dẫn cho tội hủy hoại rừng chưa đồng bộ, chưa thống

nhất với thực tiễn, với văn bản của Chính phủ về xử phạt hành chính trong lĩnh vực

này. Ngoài ra, hình phạt được quy định trong tội hủy hoại rừng chưa hợp lý, mức

hình phạt chưa tương xứng với tính chất nguy hiểm của hành vi và điều kiện kinh tế

- xã hội của nước ta hiện nay.

Về thực tiễn, trong thời gian qua, một số vụ hủy hoại rừng có mức độ thiệt hại

cao, gây ảnh hưởng nghiêm trọng cho môi trường do chủ thể là pháp nhân thực hiện

nhưng chưa được quy định là chủ thể của tội hủy hoại rừng. Bên cạnh đó, việc áp

dụng quy định về tội hủy hoại rừng chưa có sự thống nhất như việc xác định vai trò

đồng phạm của người giúp sức hay việc xác định mức hình phạt, khung hình phạt

trong thực tiễn. Hiện nay, Bộ luật Hình sự đang trong giai đoạn xem xét sửa đổi, bổ

sung.

Để khắc phục những bất cập trong quy định và vướng mắc trong áp dụng quy

định về tội hủy hoại rừng, qua đó đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm

này trong tình hình mới, thì hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về

tội hủy hoại rừng là điều quan trọng, cần thiết. Vì vậy, học viên đã lựa chọn đề tài:

"Tội hủy hoại rừng trong Luật hình sự Việt Nam" làm đề tài Luận văn Thạc sĩ Luật

học.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

 Tình hình nghiên cứu trong nước:

- Về các sách bình luận khoa học luật hình sự như:

2 Nguyễn Hưng, "Nhức nhối tình trạng xâm phạm tài nguyên rừng", [http://cand.com.vn/Xa-hoi/Nhuc-nhoi￾tinh-trang-xam-phéc tam-tai-nguyen-rung-336721/], (truy cập ngày 05/05/2015).

3 Cục Kiểm lâm Việt Nam, "Thống kê số vụ vi phạm pháp luật về bảo vệ rừng trên cả nước qua các năm từ

2009-2014", [http://www.kiemlam.org.vn/Desktop.aspx/List/Hanh-vi-vi-pham-Luat-BV-va-PT-rung/], (truy

cập ngày 12/06/2015).

3

+ Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự năm 1999, Phần các tội phạm của nhóm

tác giả Phùng Thế Vắc, Trần Văn Luyện, Phạm Thanh Bình. Nguyễn Đức Mai,

Nguyễn Sĩ Đại, Nguyễn Mai Bộ

4

.

Nội dung của sách tập trung phân tích các tội cụ thể trong Bộ luật Hình sự năm

1999 theo từng Chương tương ứng. Trong đó, có phân tích các dấu hiệu pháp lý của

tội hủy hoại rừng như khách thể, chủ thể, mặt chủ quan, mặt khách quan giúp cho

chúng tôi hiểu một cách khái quát tội này để làm nền tảng cho việc nghiên cứu Luận

văn.

+ Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự - Phần các tội phạm, Tập VIII của tác giả

Đinh Văn Quế

5

.

Trong nội dung cuốn sách này, tác giả tập trung phân tích dấu hiệu pháp lý của

Các tội xâm phạm trật tự quản lý hành chính và Các tội phạm về môi trường, trong

đó có tội hủy hoại rừng trong Bộ luật Hình sự năm 1999. Tác giả cung cấp cho

chúng tôi những nội dung cơ bản về dấu hiệu pháp lý của tội hủy hoại rừng theo

quan điểm cá nhân của tác giả, từ đó giúp chúng tôi có cái nhìn cơ bản về tội hủy

hoại rừng.

+ Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009 của

tác giả Nguyễn Đức Mai6

.

Nội dung của sách này đề cập đến những vấn đề thuộc Phần Chung và Phần Các

tội phạm trong Bộ luật Hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009. Sách đã cung

cấp những kiến thức cơ bản, chung nhất cho chúng tôi về nội dung trong Bộ luật

Hình sự năm 1999 trước và sau khi sửa đổi, bổ sung, trong đó có phân tích dấu hiệu

pháp lý của tội hủy hoại rừng.

+ Bình luận Bộ luật Hình sự của tác giả Vũ Mạnh Thông, tác giả Đoàn Tấn

Minh7

.

Trong cuốn sách này, các tác giả đi vào trình bày những nội dung của Bộ luật

Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) thuộc Phần Chung và Phần Các tội

phạm, trong đó có đề cập đến các dấu hiệu pháp lý của tội hủy hoại rừng. Thông

qua đó, giúp cho chúng tôi hiểu thêm về các dấu hiệu pháp lý của tội hủy hoại rừng,

đây là cơ sở cho việc nghiên cứu của Luận văn về tội này.

4

Phùng Thế Vắc và các tác giả khác (2001), Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự năm 1999, Phần các tội

phạm, NXB Công an nhân dân, Hà Nội.

5 Đinh Văn Quế (2005), Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự - Phần các tội phạm, Tập VIII, NXB Tổng hợp

Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.

6 Nguyễn Đức Mai (2010), Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009, NXB

Chính trị quốc gia, Hà Nội.

7 Vũ Mạnh Thông, Đoàn Tấn Minh (2010), Bình luận Bộ luật Hình sự, NXB Lao động Xã hội, Hà Nội.

4

- Về khóa luận Cử nhân, Luận văn Thạc sĩ, Luận án Tiến sĩ, có một số khóa luận

Cử nhân, Luận văn Thạc sĩ, Luận án Tiến sĩ tiêu biểu có liên quan như:

+ Khóa luận “Hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự về tội phạm môi trường”

của tác giả Hồ Diệu Thúy8

.

Trong nội dung khóa luận, tác giả phân tích dưới góc độ chung về lý luận các

quy định về các tội môi trường, trong đó có phân tích về tội hủy hoại rừng. Tác giả

còn đánh giá thực trạng áp dụng, phân tích một số bất cập và đưa ra một số kiến

nghị hoàn thiện pháp luật hình sự về tội phạm môi trường, trong đó có tội hủy hoại

rừng. Đây là những nội dung quan trọng giúp chúng tôi nghiên cứu làm rõ hơn quy

định về tội hủy hoại rừng dưới góc độ là tội phạm môi trường.

+ Luận án Tiến sĩ Luật học “Hoàn thiện pháp luật về quản lý và bảo vệ tài

nguyên rừng ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Nguyễn Thanh Huyền

9

.

Trong nội dung của Luận án này, tác giả tập trung đi vào phân tích những vấn đề

lý luận và đánh giá thực trạng, nêu ra những ưu điểm và những bất cập của pháp

luật quản lý và bảo vệ tài nguyên rừng hiện hành. Từ đó, tác giả đưa ra một số giải

pháp nhằm hoàn thiện pháp luật quản lý và bảo vệ tài nguyên rừng của nước ta.

Luận án đã giúp chúng tôi có cái nhìn bao quát hơn về việc bảo vệ tài nguyên rừng

bằng pháp luật, trong đó có pháp luật hình sự, đây là cơ sở cho Luận văn nghiên

cứu sâu hơn quy định về tội hủy hoại rừng.

+ Luận văn Thạc sĩ Luật học “Tội vi phạm các quy định về khai thác và bảo vệ

rừng theo Luật Hình sự Việt Nam” của tác giả Trương Thị Bích Thư10

.

Luận văn của tác giả đã đi vào phân tích các vấn đề lý luận của quy định về tội vi

phạm các quy định về khai thác và bảo vệ rừng, tiến hành phân biệt về khách thể,

mặt khách quan, hình phạt với quy định về tội hủy hoại rừng, đây là cơ sở giúp cho

chúng tôi hiểu rõ hơn về tội vi phạm các quy định về khai thác và bảo vệ rừng, là cơ

sở cho quá trình nghiên cứu về tội hủy hoại rừng của Luận văn.

+ Luận văn Thạc sĩ Luật học “Hoạt động phòng ngừa tội phạm hủy hoại rừng

của lực lượng cảnh sát nhân dân trên địa bàn tỉnh Đắk Nông” của tác giả Nguyễn

Mạnh Long11

.

8 Hồ Diệu Thúy (2011), Hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự về tội phạm môi trường, Khóa luận tốt nghiệp

Cử nhân Luật, trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.

9 Nguyễn Thanh Huyền (2012), Hoàn thiện pháp luật về quản lý và bảo vệ tài nguyên rừng ở Việt Nam hiện

nay, Luận án Tiến sĩ Luật học, chuyên ngành Luật kinh tế, trường Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.

10 Trương Thị Bích Thư (2012), Tội vi phạm các quy định về khai thác và bảo vệ rừng theo Luật Hình sự Việt

Nam, Luận văn Thạc sĩ Luật học, chuyên ngành Luật hình sự và Tố tụng hình sự, trường Đại học Luật Thành

phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.

11 Nguyễn Mạnh Long (2013), Hoạt động phòng ngừa tội phạm hủy hoại rừng của lực lượng cảnh sát nhân

dân trên địa bàn tỉnh Đắk Nông, Luận văn Thạc sĩ Luật học, chuyên ngành Luật hình sự và Tố tụng hình sự,

trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.