Toàn tập Các Mác và Ph. Ăng - ghen tập 23

C.MÁC

VÀ

PH.ĂNG-GHEN

TOÀN TẬP

23

NHÀ XUẤT BẢN C H Íp i TRI fíUQC GIA

7

-2 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt -1

V« s¶n tÊt c¶ c¸c n­íc, ®oµn kÕt l¹i !

8

0 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 1

9

2 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 3

Toµn tËp C.m¸c vµ ph.¨ng-ghen xuÊt

b¶n

theo quyÕt ®Þnh cña ban chÊp

hµnh

trung ­¬ng ®¶ng céng s¶n viÖt

nam

10 4 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 5

HỘI ĐỒNG XUẤT BẢN TOÀN TẬP C.MÁC VÀ PH.ĂNG-GHEN

GS. Nguyễn Đức Bình Uỷ viên Bộ chính trị, Bí thư Trung ương Đảng

Cộng sản Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng

GS. Đặng Xuân Kỳ Uỷ viên Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam,

Viện trưởng Viện nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lê￾nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, Phó chủ tịch (thường

trực) Hội đồng.

GS.PTS. Trần Ngọc Hiên Phó giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí

Minh, uỷ viên

PGS. Hà Học Hợi Phó trưởng ban Tư tưởng - Văn hoá Trung ương

Đảng Cộng sản Việt Nam, uỷ viên

GS.PTS. Phạm Xuân Nam Phã ViÖn tr­ëng ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt

Nam, uỷ viên

GS. Trần Nhâm Giám đốc, Tổng biên tập Nhà xuất bản Chính trị

quốc gia, uỷ viên

GS. Trần Xuân Trường Trung tướng, Viện trưởng Học viện chính trị -

quân sự, uỷ viên

C.MÁC

VÀ

PH.ĂNG-GHEN

TOÀN TẬP

TẬP 23

NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA

SỰ THẬT

HÀ NỘI - 2002

11 6 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 7

12 8 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 9

13 10 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 11

LỜI NHÀ XUẤT BẢN

TËp 23 cña bé Toµn tËp C. M¸c vµ Ph.¨ng-ghen bao gåm trän vÑn tËp I

bé “T­ b¶n” cña C.M¸c.

“T­ b¶n” lµ t¸c phÈm chñ yÕu cña C.M¸c; «ng ®· lµm viÖc bèn chôc n¨m ®Ó

viÕt t¸c phÈm nµy, tõ gi÷a nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XIX cho tíi khi «ng qua

®êi. TËp I ra m¾t b¹n ®äc n¨m 1867, c¸c tËp tiÕp theo ®­îc xuÊt b¶n sau khi

C.M¸c mÊt vµ do Ph.¨ng-ghen chuÈn bÞ ®Ó ®­a in: tËp II n¨m 1885, tËp III

n¨m 1894. TËp IV ®­îc dµnh ®Ó nãi vÒ lÞch sö vµ phª ph¸n c¸c häc thuyÕt

kinh tÕ.

T¸c phÈm thiªn tµi nµy cña C.M¸c lµ mét c«ng tr×nh nghiªn cøu kinh tÕ

hÕt søc vÜ ®¹i, ®ång thêi cã ý nghÜa to lín vÒ mÆt triÕt häc. ë ®©y, C.M¸c ®·

x©y dùng vµ luËn chøng tÊt c¶ c¸c luËn ®iÓm vµ kh¸i niÖm c¬ b¶n cña chñ

nghÜa duy vËt lÞch sö. ¤ng ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc vµ triÖt ®Ó chñ nghÜa

t­ b¶n víi tÝnh c¸ch lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi, ®· v¹ch ra c¸c quy luËt ra

®êi, ph¸t triÓn vµ diÖt vong cña nã.

TËp nµy ®­îc dÞch dùa vµo b¶n tiÕng Nga bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¨ng￾ghen tËp 23 do Nhµ xuÊt b¶n s¸ch chÝnh trÞ quèc gia Liªn X« xuÊt b¶n t¹i

M¸t-xc¬-va n¨m 1960. Ngoµi phÇn chÝnh v¨n, chóng t«i cßn in kÌm theo phÇn

chó thÝch vµ c¸c b¶n chØ dÉn do ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c – Lª-nin Liªn

X« (tr­íc ®©y) biªn so¹n ®Ó b¹n ®äc tham kh¶o.

§ång thêi víi viÖc xuÊt b¶n bé Toµn tËp C.M¸c vµ Ph.¨ng-ghen, chóng t«i

sÏ tæ chøc biªn so¹n s¸ch giíi thiÖu néi dung mçi tËp vµ c¸c t­ t­ëng c¬ b¶n

trong t¸c phÈm chÝnh cña hai nhµ kinh ®iÓn.

Th¸ng 8 n¨m 1993

Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

14 12 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 13

c.m¸c

t­ b¶n

phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ

tËp thø nhÊt

QuyÓn I:

Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña t­ b¶n

15 14 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 15

16 16 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 17

th­ cña M¸c göi cho ¨ng-ghen

2 giê ®ªm ngµy 16 th¸ng T¸m

1867

PhrÕt, th©n mÕn!

T«i võa söa xong b¶n in thö tê cuèi cïng (tê thø 49) cña cuèn s¸ch. PhÇn

phô lôc nãi vÒ c¸c h×nh th¸i gi¸ trÞ, in b»ng lo¹i ch÷ nhá, chiÕm 11/4 tê in.

T«i còng ®· söa xong b¶n in thö Lêi tùa vµ göi ®i h«m qua. ThÕ lµ xong

tËp nµy. ChØ nhê cã b¹n, t«i míi cã thÓ thùc hiÖn ®­îc viÖc Êy! Kh«ng cã sù hy

sinh cña b¹n ®èi víi t«i th× t«i kh«ng thÓ nµo lµm ®­îc toµn bé c¸i c«ng viÖc to

lín lµ chuÈn bÞ cho ba tËp. H«n b¹n, ®Çy lßng c¸m ¬n!

KÌm theo ®©y lµ hai tê mÉu.

T«i ®· nhËn ®­îc 15 Pao XtÐc-linh råi, rÊt c¸m ¬n.

Chµo b¹n, ng­êi b¹n trung thµnh vµ quý mÕn cña t«i!

C.M¸c cña b¹n

ChØ khi nµo toµn bé cuèn s¸ch in xong th× t«i míi cÇn ®Õn nh÷ng tê mÉu.

TÆng

ng­êi b¹n mµ t«i kh«ng bao giê quªn,

ng­êi chiÕn sÜ tiªn phong, dòng c¶m, trung thµnh

vµ cao quý cña giai cÊp v« s¶n

Vin – hem V«n – ph¬

Sinh ë T¸c-nau, ngµy 21 th¸ng S¸u 1809.

MÊt trong c¶nh biÖt xø ë Man-se-xt¬

ngµy 9 th¸ng N¨m 1864.

17 18 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 19

Lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt

1

T¸c phÈm mµ t«i tr×nh bµy víi b¹n ®äc tËp thø nhÊt nµy, lµ phÇn

tiÕp theo mét quyÓn s¸ch cña t«i xuÊt b¶n n¨m 1859, nhan ®Ò: “Gãp

phÇn phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ”. Së dÜ gi÷a phÇn ®Çu vµ phÇn

tiÕp theo cã mét qu·ng c¸ch dµi nh­ thÕ lµ v× t«i bÞ èm l©u n¨m, nªn

c«ng viÖc cña t«i ®· lu«n lu«n bÞ gi¸n ®o¹n.

Néi dung t¸c phÈm tr­íc, ®­îc nh¾c ®Õn trªn ®©y, th× t«i ®· tãm

t¾t trong ch­¬ng thø nhÊt cña quyÓn nµy

2

. T«i lµm nh­ thÕ kh«ng

ph¶i chØ ®Ó cho c«ng tr×nh nghiªn cøu ®­îc m¹ch l¹c h¬n vµ ®Çy ®ñ

h¬n, mµ cßn ®Ó cho b¶n th©n viÖc tr×nh bµy còng ®­îc tèt h¬n. Trong

chõng mùc mµ t×nh h×nh sù viÖc cho phÐp, nhiÒu ®iÓm lóc ®Çu chØ ®Ò

ra mét c¸ch s¬ l­îc, th× trong quyÓn nµy ®· ®­îc ph¸t triÓn réng ra, vµ

ng­îc l¹i, cã nh÷ng ®iÓm ë ®ã ®­îc nghiªn cøu mét c¸ch cÆn kÏ, th× ë

®©y l¹i chØ nªu lªn mét c¸ch v¾n t¾t mµ th«i. LÏ dÜ nhiªn, nh÷ng phÇn

nãi vÒ lÞch sö cña häc thuyÕt gi¸ trÞ vµ tiÒn, ë ®©y ®· bá ®i hoµn toµn.

Tuy vËy, b¹n ®äc nµo ®· tõng biÕt cuèn “Gãp phÇn phª ph¸n khoa

kinh tÕ chÝnh trÞ”, th× sÏ t×m thÊy ë c¸c lêi chó thÝch trong ch­¬ng mét

cña t¸c phÈm nµy nh÷ng nguån tµi liÖu míi vÒ lÞch sö cña c¸c häc

thuyÕt ®ã.

Mäi b­íc khëi ®Çu ®Òu khã

- ch©n lý Êy ®óng ®èi víi mäi khoa

häc. Vµ ë ®©y, ®iÒu khã kh¨n lín nhÊt lµ viÖc t×m hiÓu ch­¬ng thø

nhÊt, ®Æc biÖt lµ ®o¹n tr×nh bµy sù ph©n tÝch hµng ho¸. Cßn riªng

®èi víi viÖc ph©n tÝch thùc thÓ cña gi¸ trÞ vµ ®¹i l­îng cña gi¸ trÞ,

th× trong chõng mùc cã thÓ, t«i ®· tr×nh bµy nã mét c¸ch ®¹i

chóng1). H×nh th¸i cña gi¸ trÞ, víi c¸i d¹ng hoµn chØnh cña nã lµ h×nh

1) §iÒu nµy l¹i cµng cÇn thiÕt, v× ngay trong c¸i phÇn cña cuèn s¸ch cña Ph.L¸t

-xan viÕt nh»m

chèng l¹i Sun

-tx¬

- §ª

-lÝt

-s¬, trong ®ã «ng ta tuyªn bè lµ ®· tr×nh bµy c¸i “tinh hoa” cña c«ng tr×nh

nghiªn cøu cña t«i vÒ ®Ò tµi Êy3,, còng cã nh÷ng sù hiÓu lÇm nghiªm träng. TiÖn ®©y còng xin nãi: nÕu

18 20 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 21

th¸i tiÒn, th× rÊt kh«ng cã néi dung vµ rÊt ®¬n gi¶n. Tuy vËy, tõ trªn

2000 n¨m nay, trÝ tuÖ cña loµi ng­êi ®· t×m hiÓu nã mét c¸ch v« hiÖu,

trong khi trÝ tuÖ ®ã ®· ph©n tÝch ®­îc, Ýt ra còng lµ gÇn s¸t, nh÷ng

h×nh th¸i cã néi dung phong phó vµ phøc t¹p h¬n nhiÒu. V× sao nh￾vËy? V× nghiªn cøu mét c¬ thÓ ®· ph¸t triÓn th× dÔ h¬n lµ nghiªn cøu

tÕ bµo cña c¬ thÓ ®ã. Ngoµi ra, khi ph©n tÝch nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ,

ng­êi ta kh«ng thÓ dïng kÝnh hiÓn vi hay nh÷ng chÊt ph¶n øng ho¸

häc ®­îc. Søc trõu t­îng ho¸ ph¶i thay thÕ cho c¶ hai c¸i ®ã. Nh­ng

h×nh th¸i hµng ho¸ cña s¶n phÈm hay h×nh th¸i gi¸ trÞ cña hµng ho¸

l¹i lµ h×nh th¸i tÕ bµo kinh tÕ cña x· héi t­ s¶n. §èi víi ng­êi kh«ng

am hiÓu th× viÖc ph©n tÝch h×nh th¸i ®ã h×nh nh­ chØ lµ mét sù suy

luËn h·o xoay quanh nh÷ng ®iÒu nhá nhÆt. Vµ ®ã qu¶ thËt lµ nh÷ng

®iÒu nhá nhÆt, nh­ng l¹i lµ nh÷ng ®iÒu nhá nhÆt, thuéc lo¹i mµ khoa

vi gi¶i phÉu ch¼ng h¹n, ph¶i ®ông ®Õn.

Trõ phÇn nãi vÒ h×nh th¸i gi¸ trÞ, quyÓn s¸ch nµy kh«ng cã g× lµ khã

hiÓu c¶. TÊt nhiªn, ë ®©y t«i muèn nãi ®Õn nh÷ng b¹n ®äc nµo mong

muèn häc hái mét c¸i g× míi, vµ do ®ã, mong muèn ®éc lËp suy nghÜ.

Nhµ vËt lý häc hoÆc gi¶ quan s¸t c¸c qu¸ tr×nh tù nhiªn ë nh÷ng

n¬i nµo mµ c¸c qu¸ tr×nh Êy thÓ hiÖn ra d­íi mét h×nh th¸i næi bËt

nhÊt vµ Ýt bÞ che mê nhÊt bëi nh÷ng ¶nh h­ëng g©y nhiÔu lo¹n,

nh­ hÕt th¶y nh÷ng luËn ®iÓm lý luËn chung trong c¸c t¸c phÈm kinh tÕ cña Ph.L¸t-xan, vÝ dô nh￾nh÷ng luËn ®iÓm vÒ tÝnh chÊt lÞch sö cña t­ b¶n, vÒ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c quan hÖ s¶n xuÊt vµ ph­¬ng

thøc s¶n xuÊt, v.v., ®Òu do «ng ta m­în trong c¸c tr­íc t¸c cña t«i hÇu nh­ theo ®óng nguyªn v¨n,

thËm chÝ cßn m­în c¶ nh÷ng thuËt ng÷ do t«i s¸ng t¹o ra, nh­ng l¹i kh«ng chØ râ nguån tµi liÖu gèc,

th× ®ã ch¾c lµ v× lý do tuyªn truyÒn. DÜ nhiªn, ë ®©y t«i kh«ng nãi ®Õn nh÷ng sù tr×nh bµy chi tiÕt cña

«ng ta, còng nh­ viÖc vËn dông nh÷ng luËn ®iÓm Êy vµo thùc tiÔn, v× ®iÒu ®ã kh«ng liªn quan g× ®Õn

t«i c¶.

19 22 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 23

hoÆc gi¶ nÕu nh­ cã thÓ th× tiÕn hµnh thùc nghiÖm trong nh÷ng ®iÒu

kiÖn b¶o ®¶m cho qu¸ tr×nh diÔn biÕn d­íi mét d¹ng thuÇn khiÕt.

Trong t¸c phÈm nµy, ®èi t­îng nghiªn cøu cña t«i lµ ph­¬ng thøc s¶n

xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa vµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµ trao ®æi thÝch

øng víi ph­¬ng thøc Êy. Cho ®Õn nay, n­íc Anh vÉn lµ n­íc cæ ®iÓn

cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nµy. §ã lµ nguyªn nh©n v× sao n­íc ®ã l¹i

®­îc dïng lµm minh häa chñ yÕu cho sù tr×nh bµy lý luËn cña t«i. NÕu

nh­ b¹n ®äc ng­êi §øc nhón vai mét c¸ch gi¶ nh©n gi¶ nghÜa tr­íc

t×nh h×nh c«ng nh©n c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp ë n­íc Anh, hay

muèn tù an ñi m×nh víi mét ý nghÜ l¹c quan cho r»ng t×nh h×nh ë n­íc

§øc ®©u ®Õn nçi tåi tÖ nh­ thÕ, th× t«i sÏ buéc lßng ph¶i nãi lªn víi

ng­êi Êy: De te fabula narratur! [C©u chuyÖn nãi vÒ anh ®ã!]4

.

ë ®©y, b¶n th©n vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h¬n

hay thÊp h¬n cña nh÷ng ®èi kh¸ng x· héi b¾t nguån tõ nh÷ng quy

luËt tù nhiªn cña nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. VÊn ®Ò chÝnh lµ b¶n

th©n nh÷ng quy luËt Êy, nh÷ng xu h­íng Êy, nh÷ng xu h­íng ®ang

t¸c ®éng vµ ®ang ®­îc thùc hiÖn víi mét tÊt yÕu gang thÐp. N­íc ph¸t

triÓn h¬n vÒ c«ng nghiÖp chØ nªu lªn cho n­íc kÐm ph¸t triÓn c¸i h×nh

¶nh t­¬ng lai cña b¶n th©n n­íc nµy mµ th«i.

Nh­ng thÕ vÉn ch­a ®ñ. Trong n­íc ta, ë nh÷ng n¬i nµo mµ nÒn

s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®· hoµn toµn ®­îc x¸c lËp råi, nh­ ë trong

c¸c c«ng x­ëng theo ®óng nghÜa cña danh tõ ®ã ch¼ng h¹n, th× t×nh

h×nh cña n­íc ta cßn tåi tÖ h¬n ë Anh nhiÒu v× chóng ta kh«ng cã

nh÷ng ®¹o luËt c«ng x­ëng ®Ó chèng l¹i. Trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kh¸c

th× còng gièng nh­ c¸c n­íc kh¸c ë lôc ®Þa T©y ©u, chóng ta ®au khæ

kh«ng nh÷ng v× sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, mµ cßn

®au khæ v× nã ph¸t triÓn ch­a ®Çy ®ñ. Ngoµi nh÷ng tai häa cña thêi ®¹i

hiÖn nay ra, chóng ta cßn ph¶i chÞu ®ùng c¶ mét lo¹t nh÷ng tai häa kÕ

thõa do chç c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cæ x­a lçi thêi vÉn tiÕp tôc sèng dai

d¼ng víi nh÷ng quan hÖ chÝnh trÞ vµ x· héi tr¸i mïa do chóng ®Î ra.

Chóng ta ®au khæ kh«ng nh÷ng v× nh÷ng ng­êi ®ang sèng, mµ cßn v×

nh÷ng ng­êi ®· chÕt n÷a. Le mort saisit le vif! [Ng­êi chÕt n¾m lÊy

ng­êi sèng!]

So víi thèng kª cña n­íc Anh th× thèng kª x· héi cña n­íc §øc vµ

cña c¸c n­íc kh¸c ë lôc ®Þa T©y ¢u thËt lµ nghÌo nµn. Nh­ng dï sao

thèng kª ®ã còng ®· hÐ më bøc mµn ®ñ ®Ó cho ng­êi ta ®o¸n ®­îc c¸i

®Çu Mª-®u-do ë ®»ng sau ®ã. Chóng ta sÏ kinh sî vÒ chÝnh t×nh h×nh

ë n­íc ta, nÕu nh­ tõng thêi kú mét, chÝnh phñ vµ nghÞ viÖn n­íc ta

còng chØ ®Þnh, nh­ ë Anh, nh÷ng uû ban ®iÒu tra vÒ t×nh h×nh kinh tÕ;

nÕu nh­ nh÷ng uû ban ®ã, còng nh­ ë Anh, ®­îc giao toµn quyÒn ®Ó

t×m hiÓu sù thËt; nÕu nh­ ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých ®ã, chóng ta còng

t×m ®­îc nh÷ng ng­êi hiÓu biÕt c«ng viÖc, kh«ng thiªn vÞ vµ kiªn

quyÕt, nh­ nh÷ng viªn thanh tra c«ng x­ëng cña n­íc Anh, nh￾nh÷ng b¸o c¸o viªn y tÕ cña n­íc Êy vÒ “Public Health” (“Søc khoÎ cña

d©n chóng”), nh­ nh÷ng uû viªn c¸c uû ban ®iÒu tra cña n­íc Anh vÒ

t×nh h×nh bãc lét phô n÷ vµ trÎ em, vÒ t×nh h×nh ¨n ë, v.v.. PÐc-x©y cÇn

cã chiÕc mò tµng h×nh ®Ó ®uæi b¾t lò qu¸i vËt. Cßn chóng ta th× chôp

chiÕc mò tµng h×nh ®ã xuèng tËn tai lÉn m¾t ®Ó cã thÓ phñ nhËn ®­îc

b¶n th©n sù tån t¹i cña lò qu¸i vËt ®ã.

Ch¼ng nªn tù dèi m×nh ®Ó lµm g×. Gièng nh­ cuéc chiÕn tranh

giµnh ®éc lËp cña n­íc Mü håi thÕ kû XVIII ®· ®¸nh håi chu«ng

b¸o ®éng cho giai cÊp t­ s¶n ë ch©u ¢u, cuéc Néi chiÕn ë Mü thÕ

kû XIX còng ®ãng mét vai trß nh­ thÕ ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n

ch©u ¢u. ë Anh, qu¸ tr×nh ®¶o lén ®ã ®· hoµn toµn râ rµng. §Õn

mét tr×nh ®é nµo ®ã, nã ph¶i déi sang lôc ®Þa. ë ®©y, nã sÏ mang

nh÷ng h×nh th¸i tµn b¹o h¬n hay nh©n ®¹o h¬n tïy theo tr×nh ®é

ph¸t triÓn cña chÝnh giai cÊp c«ng nh©n. Nh­ vËy, kh«ng kÓ ®Õn

nh÷ng ®éng c¬ cao xa h¬n, lîi Ých bøc thiÕt nhÊt cña b¶n th©n giai

cÊp thèng trÞ hiÖn thêi còng buéc hä ph¶i dÑp bá hÕt th¶y mäi trë

ng¹i cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc b»ng luËt ph¸p ®ang k×m h·m sù ph¸t

triÓn cña giai cÊp c«ng nh©n. ChÝnh v× thÕ mµ trong tËp s¸ch nµy,

t«i ®· dµnh mét vÞ trÝ lín nh­ vËy cho lÞch sö, néi dung vµ kÕt

20 24 lêi tùa vµ lêi b¹t lêi tùa viÕt cho lÇn xuÊt b¶n thø nhÊt 25

qu¶ cña ph¸p chÕ c«ng x­ëng n­íc Anh. Mét n­íc ph¶i häc hái vµ cã

thÓ häc hái ë c¸c n­íc kh¸c. Mét x· héi, ngay c¶ khi ®· ph¸t hiÖn

®­îc quy luËt tù nhiªn cña sù vËn ®éng cña nã, - mµ môc ®Ých cuèi

cïng cña t¸c phÈm nµy lµ t×m ra quy luËt vËn ®éng kinh tÕ cña x· héi

hiÖn ®¹i, - còng kh«ng thÓ nµo nh¶y qua c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn tù

nhiªn hay dïng s¾c lÖnh ®Ó xo¸ bá nh÷ng giai ®o¹n ®ã. Nh­ng nã cã

thÓ rót ng¾n vµ lµm dÞu bít ®­îc nh÷ng c¬n ®au ®Î.

Xin nãi thªm vµi lêi ®Ó tr¸nh mäi sù hiÓu nhÇm cã thÓ x¶y ra. T«i

®· vÏ h×nh d¸ng cña nhµ t­ b¶n vµ ®Þa chñ hoµn toµn kh«ng ph¶i b»ng

mÇu hång. Nh­ng ë ®©y, t«i chØ nãi ®Õn nh÷ng con ng­êi trong chõng

mùc mµ hä lµ hiÖn th©n cña nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ, lµ kÎ ®¹i biÓu

cho nh÷ng quan hÖ vµ nh÷ng lîi Ých giai cÊp nhÊt ®Þnh. T«i coi sù ph¸t

triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö - tù

nhiªn, cho nªn so víi mäi quan ®iÓm kh¸c, quan ®iÓm cña t«i cã thÓ Ýt

quy tr¸ch nhiÖm h¬n cho c¸c c¸ nh©n vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ xÐt theo

ý nghÜa x· héi th× c¸ nh©n ®ã tr­íc sau vÉn lµ mét s¶n phÈm cña

nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, dï cho vÒ mÆt chñ quan c¸ nh©n ®ã cã muèn v­¬n

lªn khái nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy tíi møc nµo ch¨ng n÷a.

Trong lÜnh vùc khoa kinh tÕ chÝnh trÞ, viÖc tù do nghiªn cøu khoa

häc kh«ng ph¶i chØ gÆp nh÷ng kÎ ®Þch mµ nã ®· gÆp trong c¸c lÜnh vùc

kh¸c. TÝnh chÊt ®Æc thï cña thø t­ liÖu mµ khoa kinh tÕ chÝnh trÞ

nghiªn cøu lµm cho nh÷ng sù say mª cuång b¹o nhÊt, hÌn h¹ nhÊt vµ

®¸ng ghÐt nhÊt cña lßng ng­êi, tøc lµ nh÷ng n÷ thÇn b¸o thï cho lîi

Ých riªng, x«ng lªn vò ®µi chèng l¹i nã. Th­îng Gi¸o héi n­íc Anh

ch¼ng h¹n, sÏ tha thø cho viÖc c«ng kÝch 38 tÝn ®iÒu trong sè 39 tÝn ®iÒu

cña nã, nh­ng nã sÏ kh«ng tha thø viÖc x©m ph¹m vµo 1/39 thu nhËp

b»ng tiÒn cña nã. Ngµy nay, ngay c¶ thuyÕt v« thÇn còng chØ lµ mét

culpa levis [téi nhÑ] so víi viÖc phª ph¸n c¸c quan hÖ së h÷u cæ truyÒn.

Tuy nhiªn, ë ®©y còng ®· cã ®­îc mét sù tiÕn bé râ rµng. VÒ ®iÓm nµy,

t«i chØ xin viÖn dÉn quyÓn S¸ch xanh5 míi xuÊt b¶n mÊy tuÇn nay:

“Correspondence with Her Majesty’s Missions Abroad, regarding

Industrial Questions and Trades Unions”. Trong quyÓn nµy, c¸c ®¹i

diÖn cña nhµ vua Anh ë n­íc ngoµi ®· nãi tr¾ng ra r»ng ë §øc vµ

Ph¸p, – tãm l¹i lµ ë tÊt c¶ c¸c n­íc v¨n minh trªn lôc ®Þa ch©u ¢u, -

mét sù chuyÓn biÕn c¨n b¶n trong mèi quan hÖ hiÖn tån gi÷a t­ b¶n

vµ lao ®éng còng râ rÖt vµ tÊt yÕu nh­ ë Anh. §ång thêi ë bªn kia §¹i

T©y D­¬ng, «ng U©y-®¬, Phã tæng thèng n­íc Mü, còng tuyªn bè trong

mét cuéc häp c«ng khai r»ng, sau khi xãa bá chÕ ®é n« lÖ th× vÊn ®Ò

lµm thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n nh÷ng quan hÖ cña t­ b¶n vµ nh÷ng

quan hÖ së h÷u ruéng ®Êt sÏ ®­îc ®Æt ra trong ch­¬ng tr×nh nghÞ sù!

§ã lµ nh÷ng dÊu hiÖu cña thêi ®¹i, mµ dï ¸o choµng ®á tÝa hay ¸o dµi

®en còng kh«ng che giÊu næi. DÜ nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ ngµy

mai ®©y, mét sù thÇn kú sÏ diÔn ra. Nh­ng, ®iÒu ®ã nãi lªn r»ng, ngay

b¶n th©n nh÷ng giai cÊp thèng trÞ còng ®· b¾t ®Çu c¶m thÊy lê mê

r»ng, x· héi ngµy nay hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét khèi kÕt tinh v÷ng

ch¾c, mµ lµ mét c¬ thÓ cã kh¶ n¨ng biÕn ®æi vµ lu«n lu«n ë trong qu¸

tr×nh biÕn ®æi.TËp thø hai cña t¸c phÈm nµy sÏ tr×nh bµy vÒ sù l­u

th«ng cña t­ b¶n (quyÓn II) vµ c¸c h×nh th¸i cña toµn bé qu¸ tr×nh

(quyÓn III). TËp thø ba, tøc lµ tËp kÕt thóc, sÏ tr×nh bµy vÒ lÞch sö c¸c

häc thuyÕt kinh tÕ (quyÓn IV).T«i sÏ hoan nghªnh mäi nhËn xÐt cña

mét sù phª ph¸n khoa häc. Cßn ®èi víi nh÷ng thiªn kiÕn cña c¸i gäi lµ

c«ng luËn, mµ kh«ng bao giê t«i nh­îng bé, th× còng nh­ tr­íc ®©y, t«i

vÉn lÊy nh÷ng lêi sau ®©y cña nhµ th¬ vÜ ®¹i cña thµnh Phlo-ren-x¬

lµm ph­¬ng ch©m:

Segui il tuo corso, e lascia dir le genti!6

C¸c M¸c

Lu©n §«n, ngµy 25 th¸ng B¶y 1867