Toàn cảnh thế giới năm 2011 và triển vọng năm 2012

Nghiên cứu Quốc tế số 1 (88) Các vấn đề Quốc tế

3/2012 39 1 40 3/2012

TOÀN CẢNH THẾ GIỚI NĂM 2011

VÀ TRIỂN VỌNG NĂM 2012

TS. Phạm Quốc Trụ*

Tóm tắt

Năm 2011 đã diễn ra nhiều chuyển biến quan trọng về kinh tế,

chính trị và an ninh trên phạm vi toàn cầu, làm thay đổi đáng kể cục diện

thế giới và có tác động mạnh mẽ tới quan hệ quốc tế. Bài viết này nhìn

lại tình hình thế giới năm 2011 với trọng tâm là phân tích những nét nổi

bật của cục diện kinh tế, chính trị và an ninh trong năm qua và nêu dự

báo triển vọng, xu hướng vận động của tình hình trong năm tới.

Về kinh tế, bài viết đưa ra cái nhìn ảm đạm khi kết nối các sự kiện

kinh tế, tài chính ở châu Âu và Mỹ, thảm họa tự nhiên ở Nhật Bản, hỗn

loạn ở Bắc Phi và Trung Đông cho đến vai trò của Trung Quốc trong

nền kinh tế thế giới.

Về vấn đề chính trị - an ninh, bài viết chỉ ra sự suy giảm tương đối

của sức mạnh Mỹ, những thay đổi của cán cân quyền lực trong quan hệ

quốc tế và sự định fdhình của chủ nghĩa đa phương. Tác giả bài viết đặc

biệt nhấn mạnh tới tình hình khu vực châu Á - Thái Bình Dương - nơi tập

trung sự cạnh tranh chiến lược rất mạnh mẽ giữa các cường quốc lớn…

*

Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Ngoại giao, Học viện Ngoại giao..

Những nét nổi bật của tình hình kinh tế, chính trị, an ninh thế

giới năm 2011

Về kinh tế

Hai năm sau khủng hoảng toàn cầu 2008 - 2009, kinh tế thế giới lại

đứng trước một tình cảnh hết sức u ám với nhiều bất ổn và rủi ro. Hàng

loạt biến cố lớn đã tác động mạnh mẽ tới tình hình kinh tế ở các nước và

quan hệ kinh tế quốc tế. Làn sóng “cách mạng hoa nhài”, có sự hậu thuẫn

và can thiệp của Mỹ - phương Tây, dâng cuồn cuộn ở hàng loạt nước

thuộc khu vực Trung Đông - Bắc Phi làm đảo lộn cục diện chính trị -

kinh tế ở khu vực này. Phong trào “chiếm phố Wall” lan rộng khắp thế

giới. Thảm họa thiên nhiên khủng khiếp tàn phá Nhật Bản và nhiều nước

khác trên thế giới. “Đại dịch nợ công” lan tràn ở hầu khắp các nước, đặc

biệt đã đẩy khu vực đồng Euro vào tình trạng nguy kịch. Cả thế giới đang

vô cùng lo ngại về nguy cơ tái diễn khủng hoảng tài chính - kinh tế toàn

cầu. Nhìn lại kinh tế thế giới năm qua, có thể thấy nổi bật lên những nét

chủ yếu sau:

Kinh tế toàn cầu phục hồi khó khăn, suy giảm tăng trưởng và đối

mặt với nhiều bất ổn và thách thức nghiêm trọng.

Tăng trưởng bình quân toàn cầu năm 2011 chỉ đạt dưới mức xấp xỉ

4% so với 4,9% của năm 2010.1 Các nền kinh tế chủ chốt đều trong tình

trạng suy giảm và gặp nhiều khó khăn. Tăng trưởng của kinh tế Mỹ suy

giảm từ mức 2,9 % năm 2010 xuống còn dưới 2%.2 Kinh tế EU trong

tình trạng trì trệ và “chìm” trong khủng hoảng nợ công trầm trọng với

1 Theo số liệu của IMF, WB, EIU công bố vào quý III/2011.

2 Trong ba quý đầu của năm 2011, GDP Mỹ tăng trưởng thực tế như sau: 0,4% trong

quý I, 1,3% trong quý II, và 2,5% trong quý III. Tính cả năm 2011 thì theo dự báo của

EIU, mức tăng GDP chỉ đạt 1,6%, theo Fitch là 1,5% và theo GS Global là 2,7%.

, 3/2012: 39-77.

Nghiên cứu Quốc tế số 1 (88) Các vấn đề Quốc tế

3/2012 41 2 42 3/2012

mức tăng trưởng năm 2011 ước đạt trên dưới 1%.3 Kinh tế Nhật Bản bắt

đầu suy thoái kể từ quý II/2011 do hậu quả của thảm họa động đất - sóng

thần. Nhiều khả năng GDP cả năm 2011 của Nhật sẽ dưới mức 0%.4

Tính

chung với tất cả các nền kinh tế phát triển thì mức tăng trưởng năm 2011

chỉ đạt khoảng 1,5 - 1,8% so với mức 2,8% của năm 2010. Trong khi đó,

tăng trưởng của các nền kinh tế mới nổi đạt mức 6,5 - 7% và các nền kinh

tế đang phát triển duy trì ở mức 4,5 - 5%. Các mức tăng này nhìn chung

đều đã giảm hơn so với mức tăng của năm 2010. Trung Quốc năm 2011

tăng trưởng đạt 9,2% so với 10,4% của năm 2010; Ấn Độ 7,9% so với

9,1%; Bra-xin 4,5% so với 7,5%; Mê-hi-cô 4,2% so với 4,9%. Đáng chú

ý là mức tăng trưởng của các nền kinh tế ở khu vực Đông Nam Á suy

giảm mạnh từ mức gần 8% của năm 2010 xuống còn khoảng 5,2% năm

2011.5 Các nền kinh tế Mỹ La-tinh cũng chịu sự suy giảm từ mức 6% của

năm 2010 xuống còn 4,5% của năm 2011.6

Tăng trưởng của các nước

khu vực châu Phi và Trung Đông ước tính chỉ đạt 4,2 - 4,3% trong năm

2011, giảm hơn 2 điểm so với mức tăng trưởng của năm 2010.7

Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng suy giảm tăng trưởng kinh tế

thế giới năm qua gồm: (i) Khủng hoảng nợ công lan rộng ở châu Âu; (ii)

Khó khăn tài chính ở Mỹ và sự trì trệ của nhiều nền kinh tế phát triển

hàng đầu khác như Đức, Pháp, Anh, Nhật; (iii) Khó khăn kinh tế - tài

chính và nhiều vấn đề chính trị - xã hội ở hầu hết các nước, kể cả các

nước mới nổi.

3 TTXVN đưa lại số liệu do IMF và IEU đưa ra trong bản tin Tin thế giới, ngày

5/11/2011.

4

IEU và The Conference Board Global Economic Outlook (November 2011) đưa ra số

liệu dự báo lần lượt là -0,3 và -0,5%.

5 TTXVN, “Viễn cảnh ảm đạm của nền kinh tế toàn cầu”, Tin kinh tế thế giới, ngày

21/10/2011.

6

Thời báo Kinh tế, ngày 29/9/2011.

7 Theo The Conference Board Global Economic Outlook, tháng 11/2011 (Ca-na-đa).

Năm 2011, nền kinh tế thế giới đối mặt với nhiều bất ổn và thách

thức nghiêm trọng, đặc biệt là:

Thứ nhất, tình trạng nợ công tăng mạnh ở hầu khắp các nền kinh tế;

các nước phát triển giàu có nhất lại nợ nần nhiều nhất và cuộc khủng

hoảng nợ công ở khu vực đồng tiền chung châu Âu đã trở nên cực kỳ

nguy hiểm, đặt một số nền kinh tế trước bờ vực sụp đổ và nguy cơ tan rã

của khu vực đồng tiền chung này.

Tại khu vực châu Âu, tình hình đặc biệt nghiêm trọng với việc Hy

Lạp, Ai-len, Bồ Đào Nha đã chìm vào khủng hoảng nợ công; Tây Ban

Nha, I-ta-li-a, U-crai-na... cũng đang trên bờ vực của khủng hoảng. Để

cứu Hy Lạp khỏi vỡ nợ và giúp các nước đối phó với nguy cơ khủng

hoảng, EU, IMF và cả G20 đã phải phối hợp nỗ lực, đưa ra nhiều biện

pháp mạnh mẽ, trong đó có việc thiết lập Quỹ Bình ổn tài chính châu Âu

(EFSF), tăng vốn cho Quỹ từ 440 tỷ Euro lên 780 tỷ Euro, kêu gọi sự hỗ

trợ của các nước mới nổi và các tổ chức tài chính tư nhân. Tuy nhiên,

tình hình còn diễn biến rất phức tạp khi mà khủng hoảng nợ công ở Hy

Lạp đang kéo theo cuộc khủng hoảng chính trị - xã hội sâu sắc đe dọa

những nỗ lực giải cứu đất nước này khỏi vỡ nợ. Nguy hiểm hơn là từ

tháng 11/2011, I-ta-li-a cũng đã chính thức bị khủng hoảng khiến chính

phủ của Thủ tướng Berlusconi phải nhường chỗ cho một chính phủ lâm

thời có nhiệm vụ chủ yếu cứu I-ta-li-a thoát khỏi khủng hoảng. Tuy

nhiên, khác với Hy Lạp, I-ta-li-a sẽ phải tự giải cứu mình do số nợ quá

lớn (khoảng 2400 tỷ USD, tương đương với 120% GDP) của nước này

hiện nay, khiến EU và các tổ chức tài chính quốc tế cũng không thể gánh

nổi. Nếu không thực hiện được các giải pháp thích hợp và quyết liệt thì

khả năng vỡ nợ của Hy Lạp và I-ta-li-a là khó tránh khỏi và hậu quả chắc

chắn sẽ là một sự vỡ nợ dây chuyền, kéo cả thế giới vào một cuộc khủng

hoảng mới.