Tính biểu cảm trong ngôn ngữ nghệ thuật thạch lam.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

BÙI THỊ YẾN

TÍNH BIỂU CẢM TRONG NGÔN NGỮ

NGHỆ THUẬT THẠCH LAM

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGHÀNH SƯ PHẠM NGỮ VĂN

Đà Nẵng, tháng 04 năm 2016

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

TÍNH BIỂU CẢM TRONG NGÔN NGỮ

NGHỆ THUẬT THẠCH LAM

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NGHÀNH SƯ PHẠM NGỮ VĂN

Người hướng dẫn:

TS. Bùi Trọng Ngoãn

Người thực hiện:

BÙI THỊ YẾN

(Khóa 2012- 2016)

Đà Nẵng, tháng 04 năm 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu Tính biểu cảm trong ngôn ngữ

nghệ thuật Thạch Lam do tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Bùi Trọng

Ngoãn. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về nội dung khoa học của công

trình này.

Đà Nẵng, tháng 04/ 2016

Sinh viên

Bùi Thị Yến

LỜI CẢM ƠN

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến quý thầy cô giáo,

giảng viên trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã tận tình

chỉ dạy tôi những năm học qua. Đặc biệt, xin được gửi lời cảm ơn

sâu sắc đến TS. Bùi Trọng Ngoãn, giáo viên hướng dẫn chính đã

tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Đồng cảm

ơn sự quan tâm của các thầy cô giáo, giảng viên khoa ngữ văn

trường Đại học sư phạm Đà Nẵng cùng bạn bè, người thân đã tạo

điều kiện tốt nhất và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

Trong quá trình thực hiện đề tài này, không thể tránh khỏi

những sai sót, vì vậy kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của

quý thầy cô và các bạn để để tài được hoàn thiện.

Trân trọng!

Bùi Thị Yến

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

PHẦN MỞ ĐẦU...............................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài...........................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề ...............................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.................................................................5

4. Phương pháp nghiên cứu ..............................................................................5

5. Bố cục của đề tài ...........................................................................................6

NỘI DUNG........................................................................................................7

CHƯƠNG I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG.....................................................7

1.1. Tính biểu cảm trong ngôn ngữ nghệ thuật..................................................7

1.1.1. Các đặc trưng của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật..............................7

1.1.2. Quan niệm về tính biểu cảm trong ngôn ngữ nghệ thuật ......................10

1.1.2.1. Nghĩa biểu thái của từ.........................................................................10

1.1.2.2. Sắc thái biểu cảm của đơn vị từ vựng.................................................11

1.1.2.3. Các yếu tố tình thái trong phát ngôn ..................................................12

1.1.2.3. Định ngữ nghệ thuật............................................................................23

1.2. Giới thiệu chung về Thạch Lam và sáng tác của Thạch Lam...................24

1.2.1. Thạch Lam (1910 - 1942) ......................................................................24

1.2.2. Các sáng tác của Thạch Lam.................................................................25

CHƯƠNG II: KHẢO SÁT VỀ TÍNH BIỂU CẢM TRONG NGÔN NGỮ

NGHỆ THUẬT CỦA NHÀ VĂN THẠCH LAM .......................................26

2.1. Khảo sát việc lựa chọn những đơn vị từ vựng giàu sắc thái biểu cảm trong

câu văn Thạch Lam ..........................................................................................27

2.2. Khảo sát các yếu tố tình thái trong câu văn Thạch Lam...........................32

2.2.1. Động từ tình thái ....................................................................................32

2.2.2. Tình thái ngữ..........................................................................................37

2.2.3. Phó từ .....................................................................................................39

2.2.4. Kiểu câu tỉnh lược ..................................................................................45

2.3. Khảo sát các định ngữ nghệ thuật trong câu văn Thạch Lam...................47

CHƯƠNG III: VAI TRÒ CỦA CÁC YẾU TỐ BIỂU CẢM ĐỐI VỚI

THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT THẠCH LAM …………………...…..…….56

3.1. Vai trò của các yếu tố biểu cảm đối với nội dung phản ánh trong tác phẩm

Thạch Lam........................................................................................................51

3.1.1. Phát hiện lưu ảnh tâm hồn con người qua những phận đời..................51

3.1.2. Thiên nhiên là điệu hồn sâu lắng của Thạch Lam.................................57

3.2. Tầm tác động của các yếu tố biểu cảm đối với nghệ thuật xây dựng nhân

vật và ngôn ngữ nhân vật .................................................................................59

3.2.1. Kiểu nhân vật nghiêng về đời sống tâm hồn..........................................59

3.2.2. Cá tính hóa nhân vật bằng ngôn ngữ ....................................................62

3.3. Vai trò của các yếu tố biểu cảm đối với phong cách ngôn ngữ Thạch

Lam…………………………………………………………………………..64

3.3.1. Ngôn ngữ nghệ thuật Thạch Lam thẫm đẫm màu sắc lãng mạn...........65

3.3.2. Tinh tế đi vào chiều sâu của ngoại vật và tâm hồn con người..............67

3.3.3. Giàu tình cảm, thiết tha với nhân thế ....................................................68

KẾT LUẬN.....................................................................................................71

TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................73

HỆ THỐNG BẢNG BIỂU

Bảng 2.1: Động từ tình thái............................................................................. 36

Bảng 2.2: Tình thái ngữ .................................................................................. 39

Bảng 2.3: Phó từ.............................................................................................. 44

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Thạch Lam được xem là cây bút truyện ngắn đặc sắc, một văn phong

trong sáng và tinh tế với những tác phẩm giàu tính nhân văn của một tâm hồn

nhạy cảm. Những sáng tác của ông đã để lại dấu ấn sâu sắc trong kho tàng

văn học Việt Nam giai đoạn 1932-1945. Cùng với hành trình đi tìm cái đẹp

trong cuộc đời và văn chương, ông đã tạo dựng cho mình một “cốt cách”

Thạch Lam giàu sự cảm thông và sẻ chia với những kiếp người nhỏ bé trong

xã hội.

Đến với Thạch Lam, trong những tác phẩm văn xuôi được xem là “mẫu

mực của cái đẹp” thì ngôn ngữ chính là chìa khóa để người đọc mở tung cánh

cửa nghệ thuật, đón nhận những tầng vỉa cảm xúc và tư tưởng nhân văn của

tác giả. Thế nên “Cái đẹp của ngôn ngữ Thạch Lam là cái đẹp của thứ ngôn

ngữ vừa cho ta nhìn vừa cho ta cảm” [1, tr.33]. Ngôn ngữ ấy là thứ ngôn ngữ

dịu nhẹ làm người đọc ngây ngất. Nó không tác động trực tiếp mà từ từ thấm

sâu vào tâm hồn con người, mang lại cảm giác dịu ngọt chỉ vào sâu mới thấy

đắng, mới thấy đau. Đồng thời, nó cứ dai dẳng bám riết lấy tâm hồn, cảm xúc

của người đọc về những mảnh đời bất hạnh, những kiếp người mỏng manh.

Vì vậy trong cái thế giới nghệ thuật giàu giá trị ấy thì đã có không ít đề tài

nghiên cứu văn xuôi của ông. Nhưng người ta ít chạm tới tính biểu cảm của

ngôn ngữ hoặc có chạm tới nhưng chưa đạt tới độ chín.

Việc nghiên cứu tính biểu cảm trong ngôn ngữ nghệ thuật Thạch Lam là

một đề tài khá mới mẻ và có ý nghĩa thực sự. Nó giúp mọi người hiểu rõ hơn

về phong cách văn xuôi Thạch Lam, cũng như những đặc sắc về ngôn ngữ mà

ông sử dụng để chuyên tải nội dung tới người đọc.