Tìm hiểu yếu tố thời gian nghệ thuật của đồng dao các dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc

Lèng Thị Lan Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 98(10): 125 - 128

125

TÌM HIỂU YẾU TỐ THỜI GIAN NGHỆ THUẬT

CỦA ĐỒNG DAO CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ MIỀN NÚI PHÍA BẮC

Lèng Thị Lan*

Trường Đại học Nông Lâm- ĐH Thái Nguyên

TÓM TẮT

Thời gian và không gian nghệ thuật là phạm trù của hình thức thể hiện phương thức tồn tại và triển

khai của thế giới nghệ thuật, một mặt thuộc về phương diện đề tài mặt khác thể hiện nguyên tắc cơ

bản của việc tổ chức tác phẩm. Với đồng dao nói chung và đồng dao các dân tộc thiểu số miền núi

phía Bắc nói riêng cũng không nằm ngoài quy luật nói trên song chúng lại có những đặc điểm

riêng. Vì phụ thuộc vào đối tượng là các em nhỏ và nhằm đáp ứng nhu cầu nhận thức thế giới

khách quan của trẻ thơ nên thời gian của đồng dao thường là thời gian hiện tại và thời gian cụ thể.

Ở bài viết này, bước đầu tập trung phân tích yếu tố thời gian nghệ thuật trong đồng dao các dân tộc

thiểu số miền núi phía Bắc, qua đó đưa ra một cách nhìn nhận mới về thời gian nghệ thuật – một

yếu tố quan trọng cấu thành nên tác phẩm đồng dao.

Từ khóa: thời gian, nghệ thuật, đồng dao dân tộc

Trong ca dao thời gian nghệ thuật là phương

tiện biểu đạt trạng thái tâm hồn của con

người. Trong sử thi, thời gian nghệ thuật là

thời gian lịch sử được thêu dệt mang tính khái

quát, còn thời gian của cổ tích, thần thoại hay

truyền thuyết thường là thời gian quá khứ

hoặc thời gian kéo dài với những công thức

phiếm chỉ “một hôm”, “ít lâu sau”, “từ đó”..

Thời gian nghệ thuật của đồng dao khác với

các loại văn học dân gian ở chỗ, vì nó gắn với

nhu cầu nhận thức thế giới khách quan của trẻ

nên thời điểm diễn xướng chính là thời gian

hiện tại trong diễn xướng đồng dao. Khi phân

tích yếu tố thời gian nghệ thuật của đồng dao

các dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc, bước

đầu chúng tôi nhận diện và phân loại theo hai

phương thức biểu hiện của thời gian, đó là:*

Thời gian hiện tại (không có từ chỉ thời

gian) trong hát đồng dao

Trong đồng dao thời gian hiện tại chính là

thời gian của trò chơi hay là những bài hát

đồng dao được diễn ra theo thời gian của sự

kiện. Cũng có thể nhận biết thời gian trong

đồng dao dân tộc ở việc thông qua các hình

ảnh được phản ánh trong ngôn ngữ biểu đạt

của đồng dao. Vì thế, ở một bộ phận các bài

đồng dao các dân tộc thiểu số từ chỉ thời gian

không xuất hiện cụ thể mà thường được thay

thế bằng thời gian sự kiện, chẳng hạn:

*

Email: [email protected]

Nắng lên, nắng lên đi!

Nắng đi, trời vàng mãi

Nắng cho dân khắp mường ăn thóc nở

Nắng cho dân khắp mường được ăn thóc khô

[3,tr.5]

Những bài đồng dao có yếu tố thời gian sự

kiện, trẻ hát đồng dao không phải để giãi bày

tâm tư. Trẻ em tiếp nhận sự việc bằng các tác

động ngoại vật khách quan. Vì lẽ đó chất tự

sự không phải là bản chất đặc thù của đồng

dao nên từ ngữ chỉ thời gian xuất hiện ít cũng

là điều hiển nhiên.

Đối với thơ ca dân gian, một điều cần được

chú ý khi nghiên cứu thời gian nghệ thuật đó

là việc chú ý tới thời gian hiện tại, thời gian

diễn xướng. Tính độc đáo ở cách thể hiện thời

gian trong đồng dao các dân tộc thiểu số là tác

giả (trẻ em) với tư cách người thực hiện chức

năng diễn xướng. Vì vậy, dấu hiện để chúng

ta nhận biết thời gian hiện tại trong đồng dao

các dân tộc thiểu số được bộc lộ trực tiếp

thông qua hoạt động chơi của trẻ. Trẻ hát

đồng dao vào thời điểm nào thì đó chính là

thời gian của đồng dao. Chẳng hạn:

- Hai ông sao sáng

Hai chục ông sáng sao

[3,tr.11]