Tìm hiểu đôi điều về trâu

26 Tạp chí chăn nuôi số 1 - 09

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

(Rearing dairy cows following the “storm of melamine”)

Tìm hiểu đôi điều về trâu

Lưu Kỷ*

i. Lai lịch về trâu

ở Việt Nam cho đến nay, đã tìm được xương,

răng hóa thạch của trâu rừng rải rác nhiều nơi: ở

hang Chùa thuộc huyện Tân Kỳ (tên địa danh

xưa) thuộc Nghệ An, đã thấy rõ có xương, răng

trâu rừng; ở Thẩm Dương thuộc huyện Tuần

Giáo (Lai Châu) cũng có hóa thạch xương, răng

trâu rừng… Sang giai đoạn Đông Sơn, xương,

răng trâu rừng được phát hiện nhiều hơn và đa

dạng hơn; ở núi Nấp (Đông Sơn, Thanh Hóa)

năm 1936 đã đào được xương, răng trâu ở độ

sâu 2m; ở Thiệu Sơn cũng đào được sừng sọ,

xương chi và răng trâu. Còn các địa danh khác

như: Tây Bắc, Cao Bằng... cũng đều tìm thấy

răng, xương trâu hóa thạch. Qua những khai

quật khảo cổ học ở Việt Nam cho phép rút ra kết

luận bước đầu, trâu rừng đã xuất hiện rõ ràng

hơn và tồn tại cho đến nay.

*

Theo Henri Monestrol (1910) xác định có trâu

rừng ở lưu vực sông Đồng Nai, sông Cửu Long

và vùng biên giới ba nước: Việt Nam,

Campuchia và Lào. Trâu rừng rất khỏe, thân dài,

bụng thon rất hung dữ, lông rất đen, sừng dẹt rất

phát triển. Trên sừng có nhiều vạch ngang, trừ

chóp sừng, sừng có thể dài 1,5m (đo theo chiều

cong sừng). Chúng sống ở nơi đầm lầy và rừng

ẩm. Cho đến nay còn lác đác một vài đàn trâu

rừng trong rừng rậm ở Tây Nguyên, Tây Nam

Bộ, Tây Bắc và cũng còn ở vùng rừng rậm trên

bán đảo Đông Dương.

* Hội Chăn nuôi Việt Nam.

Có nhiều khả năng, chính từ trâu rừng bản địa

này, người Việt cổ đã thuần hóa chúng thành

trâu nhà hiện nay, có thể cách đây 4-4,5 nghìn

năm. Do có văn minh lúa nước nên đã gắn liền

với hình bóng con trâu để giúp cho con người

mà không có con vật nào thay thế được. Người

Việt cổ biết trồng lúa nước từ rất sớm và đã sử

dụng con trâu theo cách “hỏa canh, thủy nậu”

(quần ruộng bùn cho ngấu), trong thời gian dài

trước công nguyên chưa biết sử dụng cày bừa.

Với nền văn hóa phát triển, người Việt cổ biết sử

dụng cày bừa và lưỡi cày Đông Sơn đã xuất

hiện, có từ 100 năm trước Công nguyên.

Cùng với sự phát triển văn hóa, con trâu đã đi

vào đời sống tinh thần. Trong các di cảo cổ đều

có những tượng trâu (Đồng Đậu, Tiên Hội); mặt

trống đồi làng Ro làng Vạc có khắc những cặp

trâu bò; những đình chùa ở Thổ Tang (Vĩnh

Phúc); Nam Hoành, Chu Quyến (Hòa Bình) có

khắc những hình con trâu đang cày ruộng.

Những bức tranh dân gian, những chuyện cổ tích

của nhiều dân tộc có nói về con trâu, những địa

danh như: Kim Ngưu, Đa Ngưu (Hưng Yên)...

đã bổ sung thêm cho lịch sử thuần hóa về con

trâu.

Xét về mặt giao lưu, con trâu Việt Nam được

thuần hóa từ trâu rừng, gốc xuất xứ từ các vùng

núi, vùng rừng. Sau đó, do nhu cầu canh tác,

trâu được chuyển đến các vùng trung du và đồng

bằng. Con trâu còn gắn liền với đời sống du

canh của các dân tộc miền núi. Nó còn là “của

hồi môn” cho những đám cưới... Con trâu ở