tiểu luận nghệ thuật gián tiếp trong sáng tác của franz kafka

Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp

trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka

Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

1

Mục lục

Trang

Phần I. Mở đầu........................................................................................... 01

1. Lý do chọn đề tài...................................................................................... 01

2. Lịch sử vấn đề.......................................................................................... 02

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................ 05

4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 06

5. Đóng góp mới của tiểu luận..................................................................... 06

6. Cấu trúc của Tiểu luận.............................................................................. 06

Phần II. Nội dung chính............................................................................. 08

Chương 1. Franz Kafka - Thiên tài văn học thế kỷ XX.......................... 08

1.1. Cậu bé Franz khốn khổ.......................................................................... 08

1.2. Franz Kafka - Thiên tài văn chương nghịch dị của nhân loại thế kỷ

XX................................................................................................................ 11

Chương 2: Tính chất mở trong sáng tác Franz Kafka.......................... 17

2.1. Tiểu thuyết............................................................................................. 18

2.1.1. Nước Mỹ (1927)................................................................................. 20

2.1.2. Vụ án (1925)....................................................................................... 24

2.1.3. Lâu đài (1926)................................................................................... 30

2.2. Một số truyện ngắn................................................................................ 33

2.2.1. Tạp chủng........................................................................................... 33

2.2.2. Cây cầu............................................................................................... 36

2.2.3. Hang ổ................................................................................................ 38

Chương 3. Nghệ thuật gián tiếp trong sáng tác của Franz Kafka.......... 41

3.1. Tính chất huyền thoại............................................................................ 42

3.2. Tính đa nghĩa trong ngôn từ.................................................................. 45

3.3. Tư duy ngược và tư duy đa chiều ......................................................... 47

3.4. Kết thúc bất ngờ.................................................................................... 52

Phần III. KẾT LUẬN.............................................................................. 55

Tài liệu tham khảo....................................................................................... 60

Chú thích..................................................................................................... 61

Mục lục........................................................................................................ 62

Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp

trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka

Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

2

Phần I. MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

rong lịch sử mĩ học và lí luận văn học, phản ánh

nghệ thuật bằng phương thức miêu tả gián tiếp là

vấn đề cơ bản, nổi bật. Phản ánh nghệ thuật gián tiếp

là một bước đột phá lớn trong lịch sử phát triển của

văn học. Thông qua đó, ngoài những đặc trưng nghệ

thuật, phần nào còn tiếp cận được quan niệm thẩm mĩ

cũng như đặc thù lịch sử của từng giai đoạn văn học

nhất định. Đặc biệt, qua đây sẽ nhận ra những nét đặc

sắc, nổi bật của phong cách chủ thể thẩm mĩ và của trào lưu nghệ thuật...

Franz Kafka được coi là hiện tượng đặc biệt, là một trong những nhà

văn lớn nhất thế kỷ XX. Ngay từ khi ông xuất hiện cả thế giới nghệ thuật

vốn bình ổn, tĩnh lặng bỗng bừng tỉnh. Kafka đã mở ra một thời kỳ mới cho

sự phát triển của nghệ thuật. Chính nhà văn phức tạp này đã làm thay đổi tư

duy trong cả truyện ngắn lẫn tiểu thuyết hiện đại. Các sáng tác của ông luôn

là những tác phẩm mở ra nhiều hướng tiếp cận với các tầng nghĩa khác nhau,

tạo ra bước đột phá mới trong lịch sử văn học nhân loại, là đại biểu xuất sắc

của chủ nghĩa hiện thực đã tạo ra những phá cách táo bạo, là người đã khai

sinh ra một phương thức sáng tác mới - phương thức phản ánh hiện thực

bằng nghệ thuật gián tiếp. Từ khi các tác phẩm của ông được xuất bản đến

nay hàng loạt các công trình, bài viết nghiên cứu về cuộc đời cũng như các

tác phẩm của ông lần lượt ra đời, tuy nhiên nghiên cứu về nghệ thuật gián

tiếp trong sáng tác của ông thì chưa có công trình nào nghiên cứu một cách

có hệ thống. Vì vậy, đặt sự tìm hiểu nghệ thuật gián tiếp trong sáng tác của

Kafka qua những tác phẩm tiêu biểu nhất của ông là một yêu cầu cần thiết và

có tính thời sự cao. Một mặt là để nhìn nhận lại phần nào diện mạo của chủ

nghĩa hiện thực cũng như chủ nghĩa hiện đại trong văn học thế kỷ XX nhưng

mặt khác quan trọng hơn là thấy được sự vận động của tư duy nghệ thuật

qua đặc trưng phản ánh nghệ thuật trong sáng tác của Kafka. Kafka đã trùm

cái bóng rộng lớn của mình, vượt thoát khỏi cái không gian và thời gian

truyền thống đã ngự trị trong nền văn học nhân loại suốt từ khi ra đời cho tới

nay. Sự ảnh hưởng của ông cũng đã có sự in dấu ấn đậm nét ở Việt Nam.

Cách viết của các nhà văn đương đại như Phạm Thị Hoài, Nguyễn Huy

T

Chân dung Franz Kafka

Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp

trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka

Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

3

Thiệp… cũng đã phảng phất cách viết của Kafka... Ở khía cạnh này việc tìm

hiểu nghệ thuật gián tiếp của Kafka chính là để hiểu thêm nền văn chương

nước nhà... Tiếp cận những thành tựu to lớn của các giá trị thẩm mĩ trong

sáng tác của Kafka, đó còn là cách để nâng thêm tầng văn hoá, để tạo ra

những gợi mở khi chiếm lĩnh nền văn học nước ngoài nói chung. Đó cũng

chính là lí do chọn đề tài Nghệ thuật gián tiếp trong phản ánh hiện thực

của Franz Kafka để nghiên cứu trong tiểu luận này.

2. Lịch sử vấn đề

Kafka là một trong những nhà văn lớn của nền văn chương nhân loại.

Vì vậy, những sáng tác của ông đã được nghiên cứu rất nhiều trên mọi

phương diện. Dịch giả Trịnh Y Thư trong bài Franz Kafka đã khẳng định:

"Thật thừa thãi khi viết về Franz Kafka, những gì bạn định nói về nhà văn

này có lẽ đâu đó đã có người nói đến". Thật vậy, suốt thời gian từ khi ông

mất cho đến bây giờ, đã ngót nghét một thế kỉ, người ta vẫn không ngớt thi

nhau mổ xẻ, giải mã, phân tích, đào bới ba cuốn tiểu thuyết (không quyển

nào hoàn tất) và các truyện vừa, truyện ngắn, đoản văn, thư từ, nhật kí ông

viết trong thời gian tại thế, và thời gian ông hiện hữu trên cuộc đời này cũng

rất ngắn ngủi (ông mất năm 41 tuổi). Ở đây, tôi chỉ điểm qua một vài ý kiến

liên quan đến vấn đề của tiểu luận mà tôi đã có dịp tham khảotừ các nguồn

tài liệu khác nhau...

Là một đại biểu cho chủ nghĩa hiện đại, với cách viết riêng của mình,

Kafka đã tập trung thu hút một khối lượng khổng lồ các nhà nghiên cứu. Đã

có hơn năm nghìn công trình viết về Franz Kafka - đó chính là sự thống kê

chỉ dựa trên các nhan đề nghiên cứa của Yvegili vào năm 1981. Chính sự

quy tụ đa dạng các lối viết và nhiều hệ tư tưởng mà Franz Kafka luôn được

nhiều nhà văn xem là ông tổ của trường phái mình. Năm 1939 là mốc đánh

dấu sự ảnh hưởng mạnh mẽ của Franz Kafka ở Phương Tây. Michel Remon

đã viết: “Thế giới bắt đầu gặp gỡ Franz Kafka và định ngữ Kafka rời bỏ lĩnh

vực văn chương để áp dụng vào cuộc sống hàng ngày”. Phương thức nghệ

thuật cũng như nội dung phản ánh của Kafka lúc này thực sự đã rời bỏ biên

giới của nó để tạo nên tính phổ biến kỳ diệu trong cuộc sống của nhân loại.

Viết về nghệ thuật là công trình khoa học với đối tượng chuyên biệt là

nghệ thuật, là văn học, đã có nhiều nhận định thoả đáng về Franz Kafka.

Becton Brecht, tác giả của công trình ấy, đã có những nhận xét về thế giới

nghệ thuật của Franz Kafka và cho rằng chỉ có tầm tư duy nhất định mới

thẩm thấu được ẩn ý cũng như khả năng tiên tri của Kafka: “Những cuốn

Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp

trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka

Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

4

sách của ông xuất hiện thường chỉ có một vài người nhận thấy mà thôi”.

Cũng bàn về nghệ thuật tiểu thuyết, tập tiểu luận Thời đại nghi ngờ, tác giả

Nathalie Saraute cũng bày tỏ quan niệm công nhận khả năng tiên tri của

Franz Kafka và khẳng định sự thất thế của phương pháp hiện thực cũ. Ông

cũng tuyên truyền các nhà văn hiện đại khác cũng phải nên đi khai thác:

“Những miền chưa khám phá” theo gót của Franz Kafka .

Còn nghiên cứu gia Hecman Brotso, tác giả của bài Phong cách và

thời đại huyền thoại trong tập tiểu luận: Sáng tạo văn học và nhận thức lại

nhấn mạnh đến “vũ trụ luận”, đến triết lí huyền thoại của Franz Kafka. Ông

cũng khẳng định sự quay về của đương thời đối với huyền thoại “Theo

gương của James Joyce và Franz Kafka”. Lấy hình thức huyền thoại để đả

phá thế giới hiện thực là cách làm mang lại nhiều hiệu quả thẩm mĩ mới mẻ

và sâu sắc.

Tại Lipbice, Tiệp Khắc trước đây, đã từng diễn ra hội thảo Quốc tế về

Franz Kafka. Ở đây, R. Graudy đã kiên quyết bảo vệ ý kiến cho rằng Franz

Kafka chính là đại diện tiêu biểu của phương pháp sáng tác hiện thực chủ

nghĩa. Trong tác phẩm Về một chủ nghĩa hiện thực không bờ bến, Graudy

khẳng định Franz Kafka đã xây dựng được một thế giới riêng, mà những

chất liệu của thế giới đó được tổ chức theo một quy luật khác. Ngoài ra,

Graudy còn phát hiện hình thức sáng tạo huyền ảo và chức năng dự báo ở

những sáng tác của Franz Kafka.

Vào năm 2001, Nhà xuất bản văn hoá thông tin xuất bản tập tiểu luận

Nghệ thuật tiểu thuyết, những di chúc bị phản bội của Milan Kundera. Trong

tập tiểu luận dài 462 trang này, Milan Kundera đã trình bày những nhận định

mới mẻ về các đặc trưng phản ánh nghệ thuật của Kafka: "Họ đã chống lại

nghĩa vụ phải gây cho người đọc ảo ảnh về cái có thật: cái nghĩa vụ đã toàn

quyền thống trị suốt hiệp hai của tiểu thuyết”. Cũng ở đây, Milan Kundera

còn đưa ra một vài luận chứng để so sánh giữa những sáng tác của Balzac và

của các nhà hiện thực chủ nghĩa thế kỷ XIX với Kafka. Qua đó để nhấn

mạnh thêm sự cách tân mạnh mẽ của Kafka đối với nền văn học thế giới

hiện đại.

A.Camus - nhà văn, đại biểu của trường phái triết học hiện sinh chủ

nghĩa, đã từng coi Dostoevski cùng với Kafka là những thần tượng của

mình. Trong tập tiểu luận Hy vọng và phi lí trong tác phẩm Franz Kafka,

ông đã thừa nhận tài năng, trực giác sắc bén của Kafka. A. Camus khẳng

định “Toàn bộ nghệ thuật của Kafka tập trung ở chỗ buộc độc giả phải đọc

Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp

trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka

Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

5

lại”. Các tác gia nghiên cứu từ Fuxik, Milena Jedenka, B.Rechk... đến các

tờ báo hay những nhà văn hậu thế... đều luôn coi những sáng tác của Kafka

là cánh cửa mở ra chiều sâu vô tận của nghệ thuật phản ánh...

Phương Tây - văn học và con người của GS Hoàng Trinh đã chọn

Franz Kafka là đối tượng quan trọng cho công trình nghiên cứu của mình.

GS Hoàng Trinh đã tìm hiểu về con người tha hoá cũng như thế giới huyền

thoại trong sáng tác của Franz Kafka, bằng cách phân tích một cách khái

quát về các tiểu thuyết Vụ án, Lâu đài, Hoá thân. Ông đã khẳng định thế

giới hiện thực của Franz Kafka chính là: “thế giới huyền thoại”, “ thế giới ảo

ảnh”, một “thiên nhiên thứ hai” đối lập với hiện thực và cuộc sống”. Cũng ở

đây, tác giả Hoàng Trinh còn mạnh dạn chỉ ra một vài nhược điểm của nhà

văn.

Với cái nhìn khái quát hoá và đa diện, “Thế giới nghệ thuật của Franz

Kafka”, trong cuốn sách Từ văn bản đến tác phẩm văn học của PGS. TS

Trương Đăng Dung (NXB Khoa học Xã hội, 1998), đã có những cách kiến

giải sắc bén và hệ thống đối với phương diện nghệ thuật của Franz Kafka. Ở

đây, Trương Đăng Dung đã trình bày một loạt các thủ pháp nghệ thuật của

nhà văn: huyền thoại hoá, phi lôgic hoá... một cách khéo léo trong sự đan

dệt với các luận kiến, luận chứng. Theo nhà nghiên cứu này thì các tác phẩm

của Kafka luôn lơ lửng, khó nắm bắt bởi hệ ẩn ý sâu của nó: “người đọc khó

có thể giải mã một cách nhất quán nội dung nào đó trong một tác phẩm của

Franz Kafka ...”. Cũng chính ở bài viết này, tác giả đã nêu lên một vài so

sánh giữa Franz Kafka với L.Tolstoi, với Balzac,... để thấy rõ những khác

biệt trong phản ánh hiện thực của các nhà văn tiêu biểu này.

Đặng Anh Đào dành hẳn một phần để nghiên cứu về Franz Kafka

trong giáo trình Văn học Phương Tây. Trong phạm vi bài viết của mình,

ngoài những hệ thống về tiểu sử và sự nghiệp văn chương, bà đã nghiên cứu

cụ thể ở các tác phẩm Biến dạng, Nước Mỹ, Vụ án... gắn liền với các

phương thức phản ánh nghệ thuật: “Một thày thuốc nông thôn và vấn đề

huyền thoại”, “Nước Mĩ: Tính chất để ngỏ trong sáng tác Kafka”, “Vụ án:

Kết cấu, điểm nhìn của nhân vật; mối liên hệ với các tác phẩm khác”….

Năm 2006, Nhà xuất bản Giáo dục đã ấn hành tập chuyên luận Nghệ

thuật Phran-đơ Káp-ka của tiến sĩ Lê Huy Bắc. Cuốn sách cũng tái hiện

được toàn bộ cuộc đời, sự nghiệp và những đề tài phản ánh của Kafka. Các

vấn đề như: huyền thoại hoá, nghệ thuật xây dựng nhân vật, hay các chi tiết

ở mức độ so sánh ngầm... Nhìn chung là đã có nhiều quan điểm gặp gỡ với

Tiểu luận: Nghệ thuật gián tiếp

trong phản ánh hiện thực của Franz Kafka

Giảng viên: Dương Thị Ánh Tuyết Sinh viên: Hoàng Công Hậu

6

quan điểm của các nhà nghiên cứu trước. Lê Huy Bắc cũng chú ý tới ngôn từ

nghệ thuật của Franz Kafka : “Kafka còn đề xuất một lối viết chứa đựng

trong nó sự bí hiểm khó có thể cắt nghĩa và hầu như không thể bắt chước”.

Cũng trong tiểu luận Trên hành trình chân lí Kafka trước đó, tác giả Lê Huy

Bắc cũng đã biện giải những đặc điểm nghệ thuật của Kafka... Ngoài các tác

giả trên, còn rất nhiều các nhà nghiên cứu, các bài báo khác cũng tập trung

khai thác về Kafka, về thế giới nghệ thuật của nhà văn tài năng kỳ diệu này.

Qua sự tổng hợp các ý kiến xung quanh vấn đề nghiên cứu sáng tác

của Franz Kafka trong phạm vi có thể tìm hiểu được, tôi nhận thấy: Đa số

các tác giả đều hướng sự nghiên cứu vào khía cạnh cách tân nghệ thuật của

Kafka. Tuy nhiên, vấn đề đó mới dừng lại ở sự liệt kê hay chỉ được nhắc tới

của công trình nghiên cứu hoặc nếu có đi sâu thì lại chỉ xoáy vào một đặc

điểm nào đó như đã nói ở trên. Về cơ bản, hầu hết các nhà nghiên cứu chưa

có công trình nào xâu chuỗi và hệ thống hoá một cách chuyên biệt về

phương thức phản ánh hiện thực bằng nghệ thuật gián tiếp của Kafka nên

chưa thể nói lên sự vận động kỳ diệu trong văn học nghệ thuật. Ngay cả

trong Nghệ thuật Phran - đơ Káp- ka của Lê Huy Bắc cũng đã có nói về vấn

đề này. Bản thân nhận thấy chưa đủ khả năng để phê bình công trình nghiên

cứu của một tiến sĩ nhưng cũng thấy là chưa đủ để nói hết về Nghệ thuật

gián tiếp này. Tuy nhiên, bản thân tôi cũng không dám mạnh dạn tự khẳng

định rằng bản thân mình có thể làm tốt hơn Lê Huy Bắc. Tiểu luận này với

trình độ của một sinh viên đang chập chững những bước đi đầu tiên trên con

đường đến với nghiên cứu văn học sẽ cố gắng đi sâu hơn về những biểu hiện

cũng như giá trị của vấn đề. Mục đích chính của tiểu luận là để tiếp cận các

tác phẩm giá trị của Kafka cũng như giá trị kỳ diệu của Nghệ thuật gián tiếp

mà nhà nghiên cứu Lê Huy Bắc đã có những phát hiện thú vị trong đó, quan

trọng hơn là học được cách tiếp cận văn học cũng như cách nghiên cứu, bình

giá các tác phẩm văn học thế giới nói chung và văn học phương Tây nói

riêng. Đó chính là sự gợi mở lớn nhất cho hướng tiếp cận của tiểu luận này.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Để có cái nhìn hệ thống và cơ sở đánh giá đúng mực về đóng góp

trong những sáng tác của Kafka, trước hết tôi sẽ tìm hiểu một cách khái lược

nhất về cuộc đời khốn khổ nhưng kì diệu của tác giả cũng như vấn đề phản

ánh hiện thực trong lịch sử văn học thế giới cùng đặc trưng phản ánh nghệ

thuật của văn học thế thế kỷ XX.