Tiếng cười trong văn xuôi hồ anh thái.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------

VŨ THỊ HUỆ

Tiếng cười trong văn xuôi Hồ Anh Thái

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Sự phát triển của văn xuôi Việt Nam sau 1986 đã tạo ra nhiều gương

mặt mới, nhiều hiện tượng mới lạ được bạn đọc hoan nghênh. Hồ Anh Thái

là một trong những nhà văn chiếm được nhiều thiện cảm của công chúng.

Ông xuất hiện trên văn đàn được xem như một hiện tượng văn chương để lại

dấu ấn đậm nét trong nền văn xuôi đương đại Việt Nam. Với sức viết dồi

dào, quá trình lao động nghiêm túc, tác giả đã thể hiện rõ cá tính sáng tạo

nghệ thuật và một cái nhìn thấu đáo vào hiện thực xã hội Việt Nam hôm nay.

Hồ Anh Thái là người đem đến một giọng văn tươi mới, trẻ trung, tinh

nghịch, hiện đại với một phong cách viết khá độc đáo đậm dấu ấn cá nhân.

Bằng tài năng, nhiệt huyết, trái tim giàu yêu thương của mình, nhà văn Hồ

Anh Thái đã để lại cho văn học Việt Nam những tác phẩm có giá trị với một

cách viết mới mẻ, một văn phong mang dấu ấn cá nhân sâu sắc.

Hồ Anh Thái là một trong số không nhiều những cây bút xuất hiện sớm

và để lại dấu ấn văn xuôi đương đại Việt Nam. Tác phẩm của ông tái hiện

nhiều kiếp người, cảnh người trong nhiều thời điểm, nhiều tình huống để

qua đó nói lên cảm nhận về nhân sinh. Điểm nổi bật trong các sáng tác của

Hồ Anh Thái mà người đọc dễ dàng nhận thấy đó là “tiếng cười” một yếu tố

đặc sắc tạo nên thành công văn xuôi Hồ Anh Thái. Bằng tiếng cười nhà văn

đã phanh phui mọi sự nghịch lý của cuộc sống hiện đại, dũng cảm dùng con

chữ nhảy thẳng vào mọi sự nhốn nháo lố bịch của mọi tầng lớp người trong

xã hội. Nhưng bao trùm tất cả tiếng cười và giọng điệu châm biếm, tố cáo ấy

là những ưu tư về đời sống và tính cách con người Việt.

Tiếng cười trong văn xuôi Hồ Anh Thái cho chúng ta thấy chân dung của

hiện thực cuộc sống với bao bộn bề, nhiều góc khuất, nhiều trạng thái, nhiều

giá trị tốt xấu đan cài. Đã có lúc, khi nhìn về hiện thực ta chỉ chú ý đến phần

nổi mà không hay rằng phần ẩn chìm bên trong mới là điều đáng nói và bằng

nỗ lực không mệt mỏi, Hồ Anh Thái đã tạo nên những cái nhìn độc đáo về

đời sống. Cái nụ cười chua chát về cõi nhân sinh, khả năng lật tẩy những sự

trớ trêu, nghịch cảnh trong đời chỉ có thể có được khi nhà văn không nhìn

đời bằng cảm hứng lãng mạn thuần tuý màu hồng mà nhìn nó như những

mảnh vỡ. Nhưng tiếng cười trong văn xuôi Hồ Anh Thái đâu chỉ là vạch

trần, là phê phán những điều xấu xa, lố bịch trong xã hội mà ẩn sau là tình

cảm cao đẹp của lòng người, không quay lưng với nỗi đau trần thế và phía

sau những bi kịch nhân sinh ấy, nhà văn không mất đi niềm tin và hy vọng

vào con người. Khát khao hướng thiện sẽ làm cho thế giới này thoát khỏi

vòng tận thế và cuộc sống sẽ tốt đẹp và ý nghĩa hơn.

Chọn đề tài nghiên cứu về giá trị thẩm mĩ của tiếng cười - nét ưu trội

trong phong cách một tác giả đang ngày càng được dư luận chú ý nhưng

chưa được đánh giá toàn diện, chúng tôi muốn đi sâu tìm hiểu đặc sắc của

văn xuôi Hồ Anh Thái. Hơn thế nữa, qua việc tìm hiểu đề tài, chúng tôi

muốn trang bị thêm cho mình những hiểu biết mới về văn xuôi đương đại

Việt Nam thông qua các tác phẩm của một nhà văn cụ thể. Tất cả những điều

vừa kể đã tạo thêm động lực chắp cánh cho tôi đến với đề tài: Tiếng cười

trong văn xuôi Hồ Anh Thái.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Hồ Anh Thái là nhà văn ngày càng có nhiều công chúng, các tác phẩm

của ông ngày càng gây được nhiều sự chú ý của dư luận và bạn đọc. Để có

cơ sở cho một cái nhìn sâu sắc, bao quát đối với tiếng cười trong văn xuôi,

vừa không dẫm chân người đi trước, vừa đảm bảo tính khách quan khoa học,

tôi xin lược khảo những nghiên cứu, đánh giá về sáng tác và tiếng cười trong

văn xuôi Hồ Anh Thái.

Hồ Anh Thái với những sáng tác của mình, đã thực sự thu hút và tạo

được những ấn tượng tốt cả trong và ngoài nước. Hiếm có tác giả nào có sức

sáng tạo dồi dào và có nhiều ý kiến đánh giá khác nhau như Hồ Anh Thái.

Trong bài “Hồ Anh Thái - người lúc nào cũng đang viết” [38], Hoài

Nam nhận định rằng: “ Trong số các nhà văn Việt Nam hiện nay, ai là người

viết khỏe nhất, viết đều đặn nhất và được bạn đọc đón nhận nồng nhiệt

nhất?. Tôi tin rằng, dù chúng ta có chọn ra top 10, top 5, hoặc thậm chí top 3

đi chăng nữa, thế nào trong đó cũng có cái tên Hồ Anh Thái”.

Nhà văn Lê Minh Khuê nhận định: Đây là người con đi dài với văn

chương.

Rồi Nguyễn Đăng Điệp khi khảo sát các sáng tác của Hồ Anh Thái đã

nhận định: Rõ ràng, xuất phát từ quan niệm coi cuộc đời như những mảnh

vỡ, bản thân mỗi con người lại mang những mảnh vỡ, những xung lực khác

nhau trong trăm ngàn mảnh vỡ kia đã trở thành nét chính trong quan niệm về

cuộc sống của Hồ Anh Thái. Chính quan niệm này sẽ tạo nên tính đa cấu

trúc trong các tác phẩm của anh [14, 350].

Nói về cuốn tiểu thuyết mới đây nhất của Hồ Anh Thái SBC là săn bắt

chuột (2011), ngay lời tựa đầu tiểu thuyết có nhận định rằng: Tiểu thuyết

mới nhất của Hồ Anh Thái có một màu sắc lạ, một cách viết về hiện thực

độc đáo. Một bức tranh hiện thực huyền ảo có cả nhân vật chuột và nhiều

nhân vật người, trong rất nhiều sự kiện, chi tiết của đời sống: ma tuý, buôn

bán đất, khai hoang, chuyện tại sân golf, trong văn phòng, trên internet…

Ngôn ngữ văn chương dân gian đầy ắp lời hát nhại, khẩu ngữ, nói lái,

những câu vần điệu thời sự của một thời. Không chỉ là chữ được viết ra, mà

là chữ được bố cục mới, như một trường ca đầy hấp lực, mời gọi, khiến đã

theo dõi là không thể dứt.

Không dừng lại ở đó các sáng tác của Hồ Anh Thái cũng đã thực sự thu

hút và tạo được ấn tượng trong lòng các tác giả nước ngoài qua những nhận

xét chủ yếu tập trung chỉ ra cái nhìn dũng cảm của nhà văn về “hiện thực khi

thế giới thảm hại đi qua chiến tranh và sử dụng thay đổi văn hoá, cùng với

văn phong vừa hài hoà vừa sâu sắc của tác giả”.

Tiến sĩ văn học Ấn Độ K.Pandey đã từng nhận xét truyện ngắn viết về

Ấn Độ của Hồ Anh Thái trên báo The Hindustan là: Những dòng chữ của

Hồ Anh Thái là những mũi kim châm cứu Á Đông đã điểm huyệt tính cách

Ấn Độ.

Nhà văn Wayne Karlin (Mỹ) viết: Với lòng kính trọng và tình yêu, anh

chấp nhận điểm xuất phát của mình trong lịch sử và văn học nước nhà,

nhưng cũng hướng ra cho những ảnh hưởng khác - nổi bật là chủ nghĩa

huyền ảo Mỹ la tinh và tác phẩm của nhà văn Pháp gốc Czech Milan

Kundera và anh đã để cho tác phẩm của mình đưa văn học Việt Nam đương

đại đi theo những hướng mới.

Ngoài một số công trình nghiên cứu và đánh giá về các sáng tác của Hồ

Anh Thái chúng tôi còn tìm hiểu và thu thập được những công trình nghiên

cứu và nhận định của nhiều nhà nghiên cứu về sự thể hiện và giá trị thẩm mỹ

của tiếng cười trong văn xuôi Hồ Anh Thái.

Bài viết trên báo Người Đại biểu Nhân dân, có nhận xét rằng: Bằng tiếng

cười tác giả đã phanh phui những cái nhẽ ra không có quyền tồn tại song lại

nghiễm nhiên đang tồn tại trong cuộc sống và mặt khác, nhà văn cũng buộc

người đọc phải nhận thức một sự thật cuộc sống này, ở đây, bây giờ, tất cả

đều đang ngổn ngang và chắc hẳn để có một trật tự tương đối, sẽ phải mất

không ít thời gian và nỗ lực cho nó.

TS. Bùi Thanh Truyền nhận định như sau: Phát hiện rất nhanh cái lố bịch

trong thực tại tác giả đã khai thác đến tận cùng phương diện gây cười của

chúng để đưa vào tuyến vận động của cốt truyện. Châm biếm, mỉa mai, trào

lộng, hài hước là những nhân tố tạo nên sắc thái giễu nhại trong truyện ngắn

Hồ Anh Thái… Dám nhìn thẳng vào cái hài - đời với đầy những trật khớp,

vênh lệch của cuộc sống thời tiền và hậu đổi mới rồi thể hiện nó bằng thứ

ngôn ngữ tương xứng để tự cười và chọc cười thiên hạ…

Ngô Thị Kim Cúc trong bài viết “Có ai chẳng muốn đùa”, sau khi nói

về những thú vị trong Tự sự 265 ngày đã cho rằng: “Ở đâu, với ai, trong

chuyện gì, Hồ Anh Thái cũng tìm ra được bao nhiêu là cái hài hước, đáng

cười, mà lại cười một cách rất… đúng mực, chỉn chu, rất… an toàn! Tưởng

có thể cười mãi với Hồ Anh Thái cho đến lúc buông sách ra. Thế nhưng sách

chưa buông thì cười cũng đã bay biến để cho tiếng thở dài thế chỗ”. Cuối bài

viết, tác giả kết luận: “Đó là giọng điệu riêng của Hồ Anh Thái trong tập

sách này: Tự sự 265 ngày. Có một Hồ Anh Thái tinh quái đến suồng sã khi

vẽ nên một tập hợp chân dung kiểu như thế khi bắt người đọc phải cười phải

đau như thế!” [12, 231-233].

Trong bài viết Hiện tượng văn chương Hồ Anh Thái, Anh Chi khẳng

định những đóng góp của nhà văn đối với nền văn học đổi mới, đặc biệt là

bút pháp của các truyện ngắn. Theo ông, văn chương trong các tập Tự sự

265 ngày, Bốn lối vào nhà cười, Sắp đặt và diễn là thứ văn chương trào lộng

sâu sắc. Ở đó, “sức khái quát của những truyện ngắn đạt đến tầm cổ điển, mà