Tích hợp tài liệu văn học trong dạy học lịch sử việt nam giai đoạn 1930 -1945 theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh ở trường trung học phổ thông (chương trình chuẩn)

ƢỜ Ƣ

Ử



KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆ I H C

t i

TÍCH HỢP TÀI LIỆU VĂN HỌC TRONG DẠY HỌC

LỊCH SỬ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1930 -1945 THEO

HƢỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC

SINH Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

(CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN)

Đà Nẵng, 05/2016

Sinh viên thực hiện : Trần Thị hƣơng hảo

Chuyên ngành : ƣ phạm Lịch sử

Lớp : 12SLS

gƣời hƣớng dẫn : h . rƣơng rung hƣơng

1

MỤC LỤC

MỞ ẦU ....................................................................................................................3

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................3

2. Lịch sử vấn đề........................................................................................................4

3. ối tƣợng và phạm vi nghiên cứu........................................................................6

4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.......................................................................6

5. hƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................7

6. óng góp của khóa luận .......................................................................................7

7. Cấu trúc của khóa luận.........................................................................................8

NỘI DUNG ................................................................................................................9

ƢƠ 1: Ơ Ở LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÍCH HỢP TÀI

LIỆU VĂ C TRONG D Y H C L CH SỬ Ở ƢỜNG TRUNG H C

PHỔ THÔNG E ƢỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA H C

SINH...........................................................................................................................9

1.1. ơ sở lí luận ........................................................................................................9

1.1.1. Quan niệm về tích hợp ......................................................................................9

1.1.1.1. Khái niệm về tích hợp và dạy học tích hợp....................................................9

1.1.1.2 Các mức độ tích hợp trong chƣơng trình giáo dục phổ thông ......................11

1.1.2. Quan niệm về phát huy tính tích cực của học sinh ở trƣờng Trung học phổ

thông..........................................................................................................................12

1.1.2.1. Khái niệm về tính tích cực ...........................................................................12

1.1.2.2. Dấu hiệu đặc trƣng của dạy và học tích cực ................................................14

1.1.3. Quan niệm về tài liệu văn học trong dạy học lịch sử......................................16

1.1.3.1. Quan niệm chung về tài liệu văn học...........................................................16

1.1.3.2. Mối quan hệ giữa tài liệu văn học với tri thức lịch sử .................................16

1.1.3.3. Phân loại tài liệu văn học sử dụng trong dạy học lịch sử.............................18

1.1.4. Vai trò và ý nghĩa của việc tích hợp tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở

trƣờng THPT .............................................................................................................19

1.1.4.1. Vai trò...........................................................................................................20

1.1.4.2. Ý nghĩa .........................................................................................................21

1.2 ơ sở thực tiễn...................................................................................................25

ƢƠ 2: HỆ THỐNG TÀI LIỆU VĂ ƢỢC SỬ DỤNG TRONG

D Y H C L CH SỬ VIỆ N 1930 - 1945 Ở ƢỜNG

TRUNG H C PHỔ Ô ( ƢƠ Ì UẨN)............................29

2.1. Nội dung cơ bản của Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945 (Sách giáo

khoa lịch sử lớp 12, chƣơng trình chuẩn) .............................................................29

2.1.1. Phong trào cách mạng 1930 – 1935 ................................................................29

2.1.2. Phong trào dân chủ 1936 – 1939.....................................................................30

2.1.3. Phong trào giải phóng dân tộc và Tổng khởi nghĩa tháng Tám (1939 – 1945).

Nƣớc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời................................................................31

2.2. Nguyên tắc lựa chọn tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ở trƣờng THPT

...................................................................................................................................32

2.2.1. Đảm bảo tính chính thống và có giá trị lịch sử cao.........................................32

2.2.2. Đảm bảo rõ ràng về nguồn gốc .......................................................................33

2.2.3. Đảm bảo tính đa dạng .....................................................................................33

2.2.4. Đảm bảo giá trị giáo dƣỡng, giá trị giáo dục.........................................................34

2.3. Hệ thống tài liệu văn học đƣợc sử dụng trong dạy học lịch sử Việt Nam giai

đoạn 1930 - 1945 ở trƣờng Trung học phổ thông (chƣơng trình chuẩn)...........35

ƢƠ 3: ƢƠ Á Í ỢP TÀI LIỆU VĂ C TRONG

D Y H C L CH SỬ VIỆ N 1930 – 1945 Ở ƢỜNG

TRUNG H C PHỔ Ô E ƢỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC

CỦA H C SINH .....................................................................................................47

3.1. Những yêu cầu khi tích hợp tài liệu văn học trong dạy học lịch sử ............47

3.1.1. Đảm bảo phù hợp với chƣơng trình, nội dung môn học. ................................47

3.1.2. Đảm bảo tính Đảng .........................................................................................48

3.1.3. Đảm bảo tính khoa học ...................................................................................49

3.1.4. Đảm bảo phù hợp với đối tƣợng dạy học........................................................50

3.1.5. Đảm bảo tính cụ thể, truyền cảm ....................................................................50

3.1.6. Đảm bảo phát huy tính tích cực của HS..........................................................50

3.2. hƣơng pháp tích hợp tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam giai

đoạn 1930 – 1945 ở trƣờng Trung học phổ thông theo hƣớng phát huy tính tích

cực của học sinh.......................................................................................................51

3.2.1. Tích hợp tài liệu văn học để tạo biểu tƣợng về các sự kiện, nhân vật lịch sử 51

3.2.2. Tích hợp tài liệu văn học để rút ra nguyên nhân, ý nghĩa, bài học kinh nghiệm

lịch sử ........................................................................................................................53

3.2.3. Tích hợp tài liệu văn học kết hợp với các phƣơng tiện dạy học .....................55

3.2.4. Tích hợp TLVH để tổ chức dạy học theo nhóm .............................................56

3.2.5. Tích hợp TLVH để tổ chức trò chơi lịch sử....................................................58

3.2.6. Tích hợp TLVH để giải thích sự kiện, hiện tƣợng lịch sử ..............................61

3.3. Thực nghiệm sƣ phạm .....................................................................................63

3.3.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm ...............................................................63

3.3.2. Phƣơng pháp thực nghiệm ..............................................................................63

3.3.3 Đối tƣợng thực nghiệm ....................................................................................63

3.3.4. Nội dung thực nghiệm.....................................................................................63

3.3.5. Kết quả thực nghiệm .......................................................................................64

KẾT LUẬN..............................................................................................................65

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................67

PHỤ LỤC I ..............................................................................................................71

1

Lời cảm ơn

Để hoàn thành khóa luận này, em xin chân thành cảm ơn các thầy cô Khoa

Lịch sử đã tận tình hƣớng dẫn, giảng dạy em trong suốt quá trình học tập, nghiên

cứu và rèn luyện ở trƣờng Đại học Sƣ phạm Đà Nẵng.

Đặc biệt, lời cảm ơn chân thành nhất em xin gửi đến thầy giáo - Th.S Trƣơng

Trung Phƣơng – Khoa Lịch sử trƣờng Đại học Sƣ phạm Đà Nẵng, tuy rất bận với

công việc song vẫn chỉ bảo, hƣớng dẫn, giúp đỡ tận tình từ những ngày đầu thực

hiện đề tài, từ việc tìm đề tài nghiên cứu, tìm tài liệu tham khảo đến việc khai thác

tài liệu và lập đề cƣơng chi tiết để em có thể hoàn tành tốt khóa luận này.

Xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã động viên, khích lệ và giúp đỡ em trong suốt

quá trình học tập và nghiên cứu.

Mặc dù có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất, song

do buổi đầu mới làm quen với công tác nghiên cứu khoa học, tiếp cận thực tế cũng

nhƣ hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm nên không tránh khỏi những thiếu sót nhất

định mà bản thân chƣa thấy đƣợc. Em rất mong sự góp ý của quý thầy cô để khóa

luận hoàn chỉnh hơn.

Em xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2015

Sinh viên thực hiện

Trần Thị hƣơng hảo

2

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

HS: Học sinh

GV: Giáo viên

TLVH: Tài liệu văn học

NXB: Nhà xuất bản

THPT: Trung học phổ thông

3

MỞ ẦU

1. Lý do chọn đề tài

Lịch sử Việt Nam là lịch sử của những cuộc đấu tranh vệ quốc vĩ đại. Trong

bất cứ thời đại nào, từ dựng nƣớc đến giữ nƣớc, những trang lịch sử vẻ vang là

nguồn động lực mạnh mẽ để mỗi ngƣời dân Việt Nam chiến đấu, hy sinh vì độc lập

của dân tộc vì sự trƣờng tồn của đất nƣớc. Vì lẽ đó, lịch sử trở thành một phần máu

thịt, một bộ phận hữu cơ không thể tách rời trong mỗi bƣớc phát triển của Tổ quốc.

Hiểu đúng lịch sử, nhìn nhận đúng vai trò của lịch sử để có những ứng xử phù hợp

với ngành khoa học này là vấn đề cấp bách đặt ra cho toàn xã hội, toàn dân ta trong

bối cảnh hiện nay.

Lịch sử đã trở thành một môn học quan trọng trong hệ thống giáo dục phổ

thông nƣớc ta, cùng với các bộ môn khác góp phần đào tạo đội ngũ giáo viên, đáp

ứng yêu cầu xây dựng và phát triển đất nƣớc. Tuy nhiên gần đây thực trạng của việc

dạy và học lịch sử trong nhà trƣờng phổ thông hiện còn những tồn tại bất cập nhƣ

nội dung nặng về lý thuyết với những con số khô khan, những sự kiện mang tính

liệt kê, đòi hỏi ngƣời học phải ghi nhớ một cách máy móc… nên chƣa tạo đƣợc

hứng thú học lịch sử đối với học sinh. Học sinh hiểu một cách rời rạc, nông cạn về

kiến thức lịch sử, không nắm đƣợc mối liên hệ hữu cơ giữa các tri thức thuộc lĩnh

vực đời sống xã hội, về kiến thức liên môn… Những điều đó cùng với nhiều lí do

khách quan lẫn chủ quan đã góp phần gây nên tình trạng học sinh ngại học sử và để

lại những hậu quả không hề nhỏ. Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng các cơ quan đã nhận

thức rõ cần phải có sự đổi mới phƣơng pháp dạy học và nhiều chủ trƣơng chính

sách đƣợc đƣa ra. Trong đó dạy học theo chủ đề tích hợp là một trong những

phƣơng pháp quan trọng nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng

cao chất lƣợng giáo dục.

Trong các môn thuộc khoa học xã hội và nhân văn, tuy chức năng và nhiệm vụ

của mỗi môn khác nhau nhƣng tất cả đều phục vụ cho mục tiêu giáo dục – phát triển

toàn diện con ngƣời, đều phản ánh mọi hoạt động của con ngƣời và xã hội. Trong

đó, Lịch sử và Văn học là hai bộ môn có mối quan hệ chặt chẽ lẫn nhau. Vì vậy, ta

4

có thể vận dụng phƣơng pháp tích hợp tài liệu văn học trong dạy học lịch sử, qua đó

giúp tái hiện lại lịch sử một cách sinh động, phong phú, giàu hình ảnh hơn, giúp học

sinh nắm kiến thức lịch sử sâu sắc, toàn diện hơn nhằm phát huy tính tích cực và

gây hứng thú học tập.

Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 - 1945 gắn liền với nhiều sự kiện quan trọng

cuả lịch sử dân tộc. Dƣới sự lãnh đạo của Đảng đã đƣa cuộc đấu tranh giải phóng

dân tộc phát triển mạnh mẽ với đỉnh cao là Xô Viết Nghệ - Tĩnh và thắng lợi cuộc

Tổng khởi nghĩa tháng Tám 1945. Qua bài học lịch sử giai đoạn này, các em sẽ thấy

sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình của Đảng và Bác Hồ vĩ đại, sự hy sinh anh dũng,

quên mình của nhân dân vì sự nghiệp độc lập dân tộc. Trên cơ sở đó, góp phần tạo

đƣợc cảm xúc lịch sử sâu rộng, hình thành ở các em sự kính phục, lòng tự hào đối

với thế hệ cha ông đi trƣớc.

Gắn liền với giai đoạn lịch sử hào hùng này, nền văn học cách mạng Việt Nam

cũng đã ra đời và đồng hành với những bƣớc tiến của cách mạng Việt Nam. Những

tác phẩm văn học giai đoạn này đƣợc thổi một làn gió mới, phản ánh quá trình đấu

tranh cách mạng đầy cam go, quyết liệt nhƣng rất đỗi anh hùng của cả dân tộc. Đây

là một nguồn tƣ liệu phong phú, hấp dẫn mà giáo viên dạy sử có thể sử dụng để

giúp học sinh tái hiện bức tranh hào hùng về một giai đoạn cách mạng vẻ vang suốt

15 năm từ khi Đảng ra đời.

Từ những lí do trên, tôi chọn đề tài: “Tích hợp tài liệu văn học trong dạy học

lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 -1945 theo hướng phát huy tính tích cực của học

sinh ở trường Trung học phổ thông (chương trình chuẩn)” làm khóa luận của

mình.

2. Lịch sử vấn đề

Liên quan đến đề tài đã có nhiều công trình nghiên cứu ở những góc độ khác

nhau, tiêu biểu là các công trình sau:

- Các giáo trình nhƣ: Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi với

giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử”; Phan ngọc Liên, Trần Vĩnh Tƣờng,

Đặng Văn Hồ với “Phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông”; “Đổi mới

phương pháp dạy học lịch sử” do Trần Đình Tùng (chủ biên), …Các giáo trình này

5

đã trình bày một cách đầy đủ về phƣơng pháp và nguyên tắc sử dụng tài liệu văn

học trong dạy học lịch sử nhƣng chỉ trên phƣơng diện lý thuyết.

- Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội đã đón đầu đổi mới chƣơng trình đào tạo

GV, phát hành bộ sách “Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh” gồm hai

quyển, bộ sách cung cấp một số cơ sở lí luận cần thiết về dạy học tích hợp, đồng

thời giới thiệu các chủ đề tích hợp với các mức độ khác nhau.

- Bên cạnh giáo trình, sách tham khảo về phƣơng pháp dạy học lịch sử, vấn đề

này cũng đƣợc nhiều sinh viên, học viên cao học lựa chọn làm khóa luận tốt nghiệp,

Luận văn Thạc sĩ.

Trần Thị Kim Vân trong khóa luận tốt nghiệp “Sử dụng tài liệu văn học trong

dạy học lịch sử Việt Nam (Thế kỷ X - XV) ở lớp 7 trường Trung học cơ sở” hay

Trần Thị Hà với Luận văn thạc sỹ “Sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử

Việt Nam giai đoạn 1958 – 1918 ở lớp 11 Trường trung học phổ thông (Chương

trình chuẩn)”, …Các công trình này đã đề xuất đến các nguyên tắc và phƣơng pháp

sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam ở một giai đoạn nhất định.

- Tài liệu Hội thảo Khoa học trƣờng Đại học Sƣ phạm thành phố Hồ Chí Minh

về “Dạy học tích hợp, dạy học phân hóa ở trường trung học đáp ứng yêu cầu của

chương trình sách giáo khoa sau năm 2015”, tác giả Đỗ Hồng Thái có bài viết “Tài

liệu hướng dẫn dạy học tích hợp trong dạy học lịch sử ở trường Trung học phổ

thông” (2011). Các tác phẩm trên đã trình bày tổng quan về lí luận tích hợp trong

dạy học lịch sử, vị trí của tài liệu văn học trong đạy học lịch sử, cũng đã đƣa ra một

số phƣơng pháp sử dụng tài liệu văn học trong dạy học lịch sử. Nhƣng nó cũng chƣa

đi sâu vào phân tích cụ thể.

- Nhóm cuối là các bài trong Tạp chí chí Dạy và học ngày nay có nhiều bài

viết nhƣ Nay Thị Hƣơng với “Dạy học lịch sử nhằm phát huy tính tích cực của học

sinh” hay “Một số yêu cầu cơ bản khi dạy học tích hợp” của Nguyễn Thị Hƣớng

Lài; Đặng Hoàng Sang với “Sử dụng văn học dân gian trong dạy học lịch sử Việt

Nam ở trường Trung học phổ thông”; “Vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học

lịch sử ở trường trung học cơ sở” của Đặng Hữu Quế,…

6

Trong các bài giảng cụ thể ở trƣờng THPT, chƣa có công trình nào tập trung

nghiên cứu một cách có hệ thống về lí luận và thực tiễn tiến hành cũng nhƣ phƣơng

pháp tiến hành tích hợp các tài liệu văn học trong dạy học học lịch sử. Vì vậy nhiệm

vụ của khóa luận là phải đi sâu nghiên cứu, tìm hiểu, lựa chọn những thể loại, các

tác phẩm thơ ca, văn học … cho phù hợp vào giảng dạy các bài học lịch sử trong

sách giáo khoa lịch sử lớp 12, phần lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945.

Trên cở sở kế thừa những kết quả nghiên cứu của các tác giả đi trƣớc, đề tài

tiếp tục tìm hiểu và nghiên cứu về vấn đề tích hợp tài liệu văn học trong dạy học

lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945. Qua đó, để góp phần để đổi mới phƣơng

pháp dạy học lịch sử và nâng cao chất lƣợng dạy học bộ môn.

3. ối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. ối tƣợng nghiên cứu

Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là việc tích hợp tài liệu văn học trong dạy học

lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945 theo hƣớng phát huy đƣợc tính tích cực của

học sinh.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài không đi sâu nghiên cứu lí luận dạy học lịch sử mà đi sâu vào nghiên

cứu việc tích hợp tài liệu văn học trong dạy học lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930 –

1945 ở trƣờng Trung học phổ thông (Chƣơng trình chuẩn).

4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

4.1. Mục đích

- Góp phần nâng cao chuất lƣợng bộ môn thể hiện trên các mặt về giáo dục,

giáo dƣỡng và phát triển.

- Khắc phục tình trạng chất lƣợng học tập môn lịch sử đang giảm sút.

- Phát huy tính tích cực của học sinh trong việc học tập lịch sử và vận dụng

vào thực tế.

4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu, khai thác các tác phẩm, bài nghiên cứu, các công trình nghiên

cứu về lí luận dạy học lịch sử, về phƣơng pháp tích hợp trong dạy học nói chung và

dạy học lịch sử nói riêng.