Thực trạng mang gen Beta Thalassemia và kiến thức thái độ thực hành dự phòng bệnh ở phụ nữ dân tộc thiểu số

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y – DƯỢC

NGUYỄN THỊ ÁNH

THỰC TRẠNG MANG GEN BETA THALASSEMIA

VÀ KIẾN THỨC THÁI ĐỘ THỰC HÀNH DỰ PHÒNG BỆNH

Ở PHỤ NỮ DÂN TỘC THIỂU SỐ, 15-49 TUỔI, CÓ CHỒNG

HUYỆN CHỢ MỚI, TỈNH BẮC KẠN

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

CHUYÊN NGÀNH: Y HỌC DỰ PHÒNG

MÃ SỐ: 60.72.01.63

THÁI NGUYÊN - 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC

NGUYỄN THỊ ÁNH

THỰC TRẠNG MANG GEN BETA THALASSEMIA

VÀ KIẾN THỨC THÁI ĐỘ THỰC HÀNH DỰ PHÒNG BỆNH

Ở PHỤ NỮ DÂN TỘC THIỂU SỐ, 15-49 TUỔI, CÓ CHỒNG

HUYỆN CHỢ MỚI, TỈNH BẮC KẠN

Chuyên ngành: Y HỌC DỰ PHÒNG

Mã số: 60.72.01.63

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS ĐÀM KHẢI HOÀN

THÁI NGUYÊN - 2017

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi cùng nhóm

nghiên cứu. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng

được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, ngày 01 tháng 09 năm 2017

Tác giả

Nguyễn Thị Ánh

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này, lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu

sắc tới PGS.TS Đàm Khải Hoàn – Bộ môn Y học cộng đồng – Trường Đại học

Y Dược Thái Nguyên, là người thầy đã tận tình hướng dẫn, tạo mọi điều kiện

giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu, phòng Đào tạo (bộ phận

Sau đại học), Bộ môn Y học cộng đồng, Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên

đã tạo điều kiện thuận lợi trong công tác để tôi yên tâm học tập và hoàn

thành được khóa học này.

Qua đây, tôi cũng xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo đã giảng dạy,

truyền đạt cho tôi những kiến thực mới và tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt

quá trình học tập và nghiên cứu.

Tôi xin được được tỏ lòng biết ơn đến PGS.TS Nguyễn Tiến Dũng –

Phó hiệu trưởng Trường Đại học Y Dược Thái nguyên, ThS Nguyễn Kiều Giang –

Giám đốc Trung tâm Huyết học và Truyền máu bệnh viện Đa khoa Trung

ương Thái Nguyên, Ban Giám đốc Trung tâm Y tế huyện Chợ Mới, cán bộ

Trạm Y tế xã Tân Sơn, xã Nông Hạ, xã Như Cố huyện Chợ Mới đã tạo điều

kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu nghiên cứu để

hoàn thành luận văn.

Cuối cùng, tôi xin gửi tới gia đình, bạn bè, người thân lòng biết ơn sâu

sắc. Những người luôn luôn ở bên, ủng hộ, động viên, giúp đỡ tôi trong quá

trình học tập và nghiên cứu.

Thái Nguyên, ngày 01 tháng 09 năm 2017

Tác giả

Nguyễn Thị Ánh

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan......................................................................................................i

Lời cảm ơn ........................................................................................................ii

Mục lục ...........................................................................................................iii

Danh mục chữ viết tắt ......................................................................................iv

Danh mục các bảng ........................................................................................... v

Danh mục các hình...........................................................................................vi

ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1

Chương 1. TỔNG QUAN ............................................................................... 3

1.1. Thực trạng mang gen beta Thalasemia và đặc điểm một số chỉ số huyết

học ở người mang gen bệnh.............................................................................. 3

1.1.1. Khái quát về bệnh Thalassemia, beta Thalassemia................................. 3

1.1.2. Thực trạng mang gen beta Thalasemia trên thế giới............................... 6

1.1.3. Thực trạng mang gen beta Thalasemia tại Việt Nam ............................. 7

1.1.4. Đặc điểm một số chỉ số huyết học ở người mang gen beta Thalassemia..9

1.2. Thực trạng kiến thức, thái độ và thực hành dự phòng bệnh Thalassemia..11

1.2.1. Một số khái niệm về hành vi sức khỏe.................................................. 11

1.2.2. Thực trạng kiến thức, thái độ và thực hành dự phòng bệnh Thalassemia

trên thế giới ..................................................................................................... 13

1.2.3. Thực trạng kiến thức, thái độ và thực hành dự phòng bệnh Thalassemia

tại Việt Nam .................................................................................................... 17

Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............. 20

2.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 21

2.2. Địa điểm nghiên cứu ................................................................................ 21

2.3. Thời gian nghiên cứu ............................................................................... 22

2.4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 22

2.5. Biến số, chỉ số nghiên cứu ....................................................................... 23

2.6. Tiêu chuẩn đo lường, phân loại và đánh giá ........................................... 27

2.7. Phương pháp thu thập số liệu................................................................... 30

2.8. Phương pháp xử lý số liệu........................................................................ 31

2.9. Khống chế sai số ...................................................................................... 31

2.10. Đạo đức trong nghiên cứu...................................................................... 32

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................ 33

3.1. Đặc điểm chung của phụ nữ dân tộc thiểu số, 15-49 tuổi, có chồng huyện

Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn ................................................................................... 33

3.2. Thực trạng mang gen beta Thalassemia và đặc điểm một số chỉ số huyết

học ở phụ nữ dân tộc thiểu số, 15-49 tuổi, có chồng ...................................... 36

3.3. Thực trạng kiến thức, thái độ và thực hành dự phòng bệnh Thalassemia ở

phụ nữ dân tộc thiểu số, 15-49 tuổi, có chồng ................................................ 41

Chương 4. BÀN LUẬN................................................................................. 46

4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ............................................. 46

4.2. Tỷ lệ mang gen beta Thalassemia và đặc điểm một số chỉ số huyết học ở

phụ nữ dân tộc thiểu số, 15-49 tuổi huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn............... 48

4.3. Kiến thức, thái độ và thực hành dự phòng bệnh Thalassemia ở phụ nữ dân

tộc thiểu số, 15-49 tuổi huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn ................................. 56

KẾT LUẬN.................................................................................................... 62

KHUYẾN NGHỊ............................................................................................ 63

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 65

PHỤ LỤC....................................................................................................... 75

iv

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

cs. : cộng sự

DTTS : Dân tộc thiểu số

ĐTV : Điều tra viên

ĐTNC : Đối tượng nghiên cứu

Hb : Huyết sắc tố

(Hemoglobin)

MCV : Thể tích trung bình một hồng cầu

(Mean corpuscular volume)

MCH : Số lượng huyết sắc tố trung bình trong một hồng cầu

(Mean corpuscular hemoglobin)

MCHC : Nồng độ huyết sắc tố trung bình trong một hồng cầu

(Mean corpuscular hemoglobin concentration)

HBA1, HBA2 : Ký hiệu 2 gen nằm trên nhiễm sắc thể thứ 16

RBC : Số lượng hồng cầu

(Red blood cell)

RDW : Hình thái kích thước hồng cầu

(Red cell Distribution Width)

THCS : Trung học cơ sở

THPT : Trung học phổ thông

TTGDSK : Truyền thông giáo dục sức khỏe

TMTM : Thiếu máu tan máu

TTHHTM : Trung tâm huyết học và truyền máu

WHO : Tổ chức Y tế thế giới

(World Health Organization)

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 1.1 Ước tính tỷ lệ lưu hành bệnh Thalassemia trên thế giới 7

Bảng 1.2 Tình hình mang gen bệnh beta Thalassemia tại Việt Nam 8

Bảng 2.1 Biến số, định nghĩa, phân loại biến số nghiên cứu 23

Bảng 3.1 Đặc điểm về độ tuổi và dân tộc của đối tượng nghiên cứu 34

Bảng 3.2 Đặc điểm trình độ học vấn của đối tượng nghiên cứu 34

Bảng 3.3 Đặc điểm nghề nghiệp và điều kiện kinh tế của đối tượng

nghiên cứu

34

Bảng 3.4 Đặc điểm về tuổi kết hôn của đối tượng nghiên cứu 35

Bảng 3.5 Đặc điểm quan hệ huyết thống giữa cặp vợ chồng và tình

trạng di trú của đối tượng nghiên cứu

36

Bảng 3.6 Nguồn thông tin về phòng chống bệnh Thalassemia 36

Bảng 3.7 Phân bố tần số mang gen beta Thalassemia theo dân tộc 37

Bảng 3.8 Phân bố số lượng hồng cầu, kích thước hồng cầu trung bình

(RBC, RDW) theo tỷ lệ mang gen beta Thalassemia

38

Bảng 3.9 Phân bố nồng độ huyết sắc tố trung bình hồng cầu (MCHC)

theo tỷ lệ mang gen bệnh beta Thalassemia

38

Bảng 3.10 Phân bố thể tích trung bình hồng cầu (MCV) theo tỷ lệ mang

gen bệnh beta Thalassemia

39

Bảng 3.11 Phân bố số lượng huyết sắc tố trung bình hồng cầu (MCH)

theo tỷ lệ mang gen bệnh beta Thalassemia

39

Bảng 3.12 Phân bố tình trạng thiếu máu theo số lượng hồng cầu và tỷ lệ

mang gen bệnh beta Thalassemia

40

v

Bảng 3.13 Phân bố tình trạng thiếu máu theo nồng độ hemoglobin và tỷ

lệ mang gen bệnh beta Thalassemia

41

Bảng 3.14 Kiến thức dự phòng bệnh Thalassaemia của đối tượng nghiên cứu 42

Bảng 3.15 Thái độ dự phòng bệnh Thalassemia của đối tượng nghiên cứu 44

Bảng 3.16 Thực hành dự phòng bệnh Thalassemia của đối tượng nghiên cứu 45