Thực trạng lao động công nhân trong các khu công nghiệp, khu chế xuất tại Tp. Hồ Chí Minh và một số giải pháp nhằm tăng cường thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài

-1-

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

ÊÊÊ

HUỲNH THỊ THU SƯƠNG

THỰC TRẠNG LAO ĐỘNG CÔNG NHÂN TRONG

CÁC KHU CÔNG NGHIỆP, KHU CHẾ XUẤT TẠI

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP

NHẰM TĂNG CƯỜNG THU HÚT VỐN ĐẦU TƯ TRỰC

TIẾP NƯỚC NGOÀI

CHUYÊN NGÀNH: NGOẠI THƯƠNG

MÃ SỐ : 60.34.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

GS.TS. VÕ THANH THU

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – Năm 2005

-2-

LỜI MỞ ĐẦU

1. Ý nghĩa và tính cần thiết của đề tài

Nguồn nhân lực cùng với các nguồn lực tự nhiên, nguồn lực kinh tế, nguồn lực xã hội có

ý nghĩa rất quan trọng trong quá trình chuyển dịch cơ cấu và phát triển kinh tế. Trong các nguồn

lực trên thì nguồn nhân lực có vai trò hàng đầu trong việc đẩy mạnh tốc độ tăng trưởng và phát

triển kinh tế - xã hội của một quốc gia. Do vậy, phát triển nguồn nhân lực là yêu cầu tất yếu

khách quan trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá của Việt Nam cũng như vùng, địa

phương và các cấp ngành. Chỉ trên cơ sở một nguồn nhân lực có chất lượng chúng ta mới có thể

đạt được những mục tiêu trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội đến năm 2010 mà Đảng đã

đề ra: “Phải lấy việc phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh

và bền vững, con người không chỉ là mục tiêu mà còn là động lực của sự phát triển…” hay tại

Nghị quyết Đại hội IX của Đảng tái khẳng định “Con người và nguồn nhân lực là nhân tố quyết

định sự phát triển của đất nước trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hóa”.

Khác với tình hình chung của cả nước, tại TP. HCM các ngành sản xuất công nghiệp

truyền thống đang giảm dần cả về quy mô, hiệu quả đồng vốn, giá trị sản xuất cũng như tốc độ

tăng trưởng. Do đó yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá nền kinh tế ở Thành phố có đặc điểm

khác so với tình hình chung. Nghĩa là trên phạm vi địa bàn Thành phố công nghiệp hoá, hiện đại

hoá không phải là chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng đưa giá trị sản phẩm các ngành công

nghiệp và dịch vụ chiếm tỷ trọng chủ yếu trong tổng sản phẩm xã hội, chuyển đại bộ phận lao

động sản xuất nông nghiệp sang các ngành nghề khác mà chủ yếu là chuyển dịch cơ cấu nội bộ

các ngành công nghiệp, đồng thời phát triển mới các ngành công nghiệp hiện đại và phát triển

mới các ngành dịch vụ cao, trong đó tiêu điểm từ nay đến năm 2020 là phát triển các ngành công

nghiệp công nghệ cao. Để đáp ứng yêu cầu đó thì phát triển nguồn nhân lực phải là quá trình

biến đổi về số lượng và chất lượng cơ cấu nguồn nhân lực ngày càng đáp ứng yêu cầu phát triển

kinh tế xã hội. Phải hiểu rằng tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững cần có hàng loạt các

yếu tố tổng hợp song yếu tố cơ bản nhất đó là vốn và lao động – hai yếu tố có ý nghĩa quyết định

mà bất kỳ quốc gia nào cũng huy động ngay từ quốc gia mình và từ bên ngoài vào. Thật vậy,

ngoài “nội lực” hiện Thành phố rất cần nguồn “ngoại lực” bổ sung vào giúp cho quá trình “cất

cánh” nhanh và bền vững, nguồn “ngoại lực” đó chính là nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài

(FDI) và có thể khẳng định rằng nguồn vốn FDI ngày càng không thể thiếu trong chiến lược

tăng trưởng và phát triển kinh tế xã hội của Thành phố.

-3-

Trong thời gian qua bên cạnh những kết quả đạt được thì việc thu hút, định hướng, quản

lý và sử dụng FDI trên địa bàn TP.HCM xét trong phạm vi các Khu chế xuất/Khu công nghiệp –

mô hình thu hút đầu tư phổ biến và hiệu quả nhất không thể thiếu trong quy hoạch phát triển

kinh tế cũng như tiếp nhận những công nghệ, kỹ thuật tiên tiến nhất để có thể bắt nhịp và theo

kịp các quốc gia trong khu vực và trên thế giới đối với Việt Nam trong bối cảnh hiện nay. Tuy

nhiên hoạt động thu hút đầu tư trên thực tế vẫn còn một số hạn chế, thiếu sót nhất định mà biểu

hiện rõ nhất là tình trạng giảm sút về vốn FDI, hoặc các dự án FDI có quy mô vốn vừa và nhỏ,

chủ yếu từ các nước Châu Á với công nghệ trung bình hoặc dưới mức trung bình và tập trung

vào những ngành thâm dụng lao động. Trước tình hình này cùng với nhiều diễn biến phức tạp và

bất bình thường khác đòi hỏi các nhà làm chính sách Việt Nam nói chung và Thành phố nói

riêng phải có sự tổng kết, nhận định đầy đủ và chính xác hơn để trên cơ sở đó nhận diện các

nguyên nhân và các hạn chế nhằm giải quyết triệt để và có hiệu quả về bài toán thu hút vốn FDI.

Do vấn đề được đặt ra có tính cấp thiết và ý nghĩa quan trọng quyết định sự tăng trưởng

và phát triển kinh tế một cách bền vững của Thành phố Hồ Chí Minh, tác giả đã mạnh dạn chọn

đề tài “Thực trạng lao động công nhân trong các khu công nghiệp, khu chế xuất tại Thành

phố Hồ Chí Minh và một số giải pháp phát triển nguồn lao động công nhân nhằm tăng

cường thu hút vốn FDI” làm nội dung nghiên cứu chính của đề tài.

2. Mục tiêu nghiên cứu và kết quả kỳ vọng của đề tài

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm tìm ra những nguyên nhân tác động đến hiệu quả,

chất lượng, quy mô của việc thu hút FDI tại Thành phố Hồ Chí Minh. Qua đó xác định và tập

trung phân tích nhân tố thực trạng nguồn lao động công nhân đã và đang được sử dụng tại các

doanh nghiệp FDI trong các Khu chế xuất, Khu công nghiệp cũng như mối quan hệ giữa chất

lượng lao động công nhân và hiệu quả thu hút vốn FDI của mô hình này.

Trên cơ sở thực tiễn đó, tác giả đề xuất một số giải pháp mang tính đồng bộ, có căn cứ

khoa học đóng góp cho các nhà quản lý, các nhà hoạch định chính sách của địa phương tham

khảo vận dụng trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá nhằm hiện thực hoá

Thành phố trở thành một trung tâm hàng đầu của Việt Nam trên mọi lĩnh vực đúng với tiềm

năng vốn có.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

Đối tượng nghiên cứu của đề tài tập trung nghiên cứu nguồn lao động công nhân đã và

đang làm việc trong các Khu chế xuất (KCX), Khu công nghiệp (KCN) Thành phố (không tính

đến trường hợp của các khu công nghệ cao) trong mối quan hệ mật thiết đến đặc điểm hoạt động

của các doanh nghiệp FDI tại đây.

-4-

Phạm vi nghiên cứu dựa trên những tài liệu, số liệu thống kê công bố và tổng hợp được từ

Cục Thống kê Thành phố, Tổng cục Thống kê và đặc biệt bám sát vào số liệu thu thập được từ

Phòng Quản lý Đầu tư, Phòng Quản lý Lao động và Trung tâm Dịch vụ Việc làm trực thuộc Ban

quản lý Khu chế xuất, Khu công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh tính đến hết năm 2004.

4. Điểm mới của đề tài

Vấn đề đào tạo, sử dụng và phát triển nguồn nhân lực phục vụ cho một vùng kinh tế trọng

điểm nào đó phục vụ cho chiến lược phát triển kinh tế xã hội trong một giai đoạn nhất định cũng

đã được rất nhiều học giả, tác giả đề cập đến chẳng hạn như các công trình của TS. Trương Thị

Minh Sâm và tập thể tác giả về vấn đề Phát triển nguồn nhân lực công nghiệp hoá cho vùng

kinh tế trọng điểm phía Nam, Nguyễn Thị Hồng và tập thể tác giả về Vấn đề di dân - Những nẻo

đường về Thành phố, TS. Nguyễn Thị Cành và tập thể tác giả về Thị trường lao động TP.HCM

trong quá trình chuyển đổi nền kinh tế và kết quả điều tra doanh nghiệp về nhu cầu lao động,...

Tuy nhiên điểm mới của đề tài này là nội dung nghiên cứu đi sâu vào mảng thực trạng lao động

công nhân (lao động trực tiếp) đã và đang được sử dụng trong phạm vi các doanh nghiệp có vốn

đầu tư nước ngoài trong các khu công nghiệp, khu chế xuất trên địa bàn Thành phố HCM có ảnh

hưởng như thế nào đến hiệu quả thu hút FDI của địa phương. Các phân tích và nhận định được

tác giả luận văn trình bày một cách đầy đủ, khoa học, đi từ chi tiết đến tổng hợp nhằm giúp cho

người đọc nhận diện một cách đầy đủ về lao động công nhân ngay tại các KCX, KCN của TP, từ

đó có những giải pháp và biện pháp khắc phục thiết thực và kịp thời.

5. Phương pháp nghiên cứu của đề tài

Sử dụng chủ yếu phương pháp mô tả, chuỗi thời gian, phân tích định lượng và định tính,

phân tích hệ thống, so sánh đối chiếu.

Ngoài ra có dùng thêm phương pháp điều tra, chuyên gia để dự báo, định hướng, kế thừa

có chọn lọc một số kết quả nghiên cứu tham khảo có liên quan đến đề tài.

6. Nội dung nghiên cứu của đề tài

Kết cấu của đề tài gồm 69 trang, ngoài phần mở đầu, mục lục, phụ lục và tài liệu tham

khảo, nội dung chính đề tài bao gồm ba chương như sau:

ƒ Chương 1. Cơ sở lý luận của đề tài

Đề cập đến những lý thuyết về phát triển nguồn nhân lực của một số quốc gia trên thế

giới và Việt Nam; các chỉ tiêu đánh giá chất lượng và việc phát triển nguồn nhân lực trong đó

nhấn mạnh đến ba nhân tố là thể lực, trí lực và nhân tố tổng hợp như về tâm sinh lý của người

-5-

lao động. Tác giả nêu lên vai trò của nguồn nhân lực cũng như của khu vực kinh tế FDI trong

việc quyết định sự tăng trưởng và phát triển bền vững của Thành phố Hồ Chí Minh. Qua đó

chứng minh mối quan hệ đồng biến giữa chất lượng nguồn nhân lực với việc thu hút tăng cường

nguồn vốn FDI.

ƒ Chương 2. Thực trạng nguồn lao động công nhân tại các khu công nghiệp, khu chế

xuất Thành phố Hồ Chí Minh

Nêu lên thực tiễn hoạt động của các doanh nghiệp FDI tại KCX/KCN tại TP. HCM trong

thời gian qua, những điểm tích cực và những mặt còn hạn chế. Đồng thời phân tích thực trạng

lao động công nhân làm việc tại đây thông qua việc đặt chúng trong mối quan hệ ba bên: nhà

nước, doanh nghiệp và bản thân người lao động. Kết quả chỉ ra rằng chất lượng và số lượng của

nguồn lực này có ý nghĩa quan trọng trong việc có thể tăng cường thu hút vốn FDI nhiều hay ít,

hiệu quả hay không hiệu quả.

ƒ Chương 3. Một số giải pháp nhằm phát triển nguồn lao động công nhân nhằm tăng

cường thu hút có hiệu quả vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài.

Trên cơ sở thực trạng đã đề cập chi tiết ở chương 2, tác giả giới thiệu một số bài học kinh

nghiệm của các nước trong khu vực về việc phát triển nguồn nhân lực để tăng trưởng và phát

triển kinh tế. Thêm vào đó luận văn cũng dựa trên những quan điểm và định hướng của Thành

phố cũng như của Ban Quản lý các KCX/KCN TP.HCM làm cơ sở khoa học cho việc đề ra

những giải pháp thiết thực trong việc nâng cao chất lượng nguồn lao động công nhân nhằm tăng

thu hút vốn FDI với kỳ vọng những giải pháp đề ra có thể áp dụng được trong thực tế hoạt động

của các KCX, KCN hiện nay và trong chặng đường tới.

Thành phố Hồ Chí Minh, 10/2005

Huỳnh Thị Thu Sương

-6-

BẢNG CHỈ DẪN

TRA CỨU CÁC BẢNG SỐ LIỆU, BIỂU ĐỒ VÀ SƠ ĐỒ

Trang

Bảng 1. Tình hình thu hút vốn FDI tại TP.HCM toàn giai đoạn 1988-2004

Bảng 2. Thu hút FDI tại TP.HCM giai đoạn 1988-2004 theo ngành

Bảng 3. Đóng góp của FDI trong ngành công nghiệp của TP. HCM

Bảng 4. Đóng góp của FDI trong kim ngạch xuất khẩu của TP. HCM

Bảng 5. Đóng góp của FDI trong GDP của TP. HCM giai đoạn 2001 – 2004

Bảng 6. Đóng góp từ khu vực FDI trong thu ngân sách của TP.HCM 2001 - 2004

Bảng 7. Số lượng lao động sản xuất công nghiệp trong khu vực FDI 2001-2004

Bảng 8. Thu nhập bình quân của người lao động trong các doanh nghiệp FDI

Bảng 9. Các KCX, KCN trên địa bàn TP.HCM tính đến 31/12/2004

Bảng 10. Kết quả thu hút FDI vào các KCX, KCN từ 1993 đến 31/12/2004

Bảng 11. FDI vào KCX, KCN theo khu vực đến tháng 12/2004

Bảng 12. FDI vào KCX, KCN theo ngành tính đến tháng 12/2004

Bảng 13. Số lượng lao động đang làm việc trong các KCN/KCX tại TP. HCM

Bảng 14. Tỷ lệ lao động nữ qua các năm

Bảng 15. Tỷ trọng các loại lao động tại các KCN/KCX TP. HCM tính đến 31/12/2004

Bảng 16. So sánh cơ cấu đào tạo nghề nghiệp

Bảng 17. Đặc điểm lao động được tuyển dụng vào các KCN/KCX tại TP. HCM

Bảng 18. Tình hình lao động theo ngành nghề trong KCN, KCX tính đến hết năm 2003

Bảng 19. Đặc điểm lao động đã qua đào tạo trong các KCN/KCX trên địa bàn TP

Bảng 20. Đặc điểm lao động phổ thông trong các KCN/KCX trên địa bàn TP. HCM

Bảng 21. Số vụ đình công chia theo loại hình doanh nghiệp tại Việt Nam

Bảng 22. Tỷ lệ lao động chưa được khám sức khoẻ định kỳ trong doanh nghiệp FDI

Bảng 23. Tình hình tuyển dụng lao động cho các doanh nghiệp tại các KCN/KCX TP

Bảng 24. So sánh giá nhân công của Việt Nam và một số nước trên thế giới

Bảng 25. Dự báo quy mô và cơ cấu lực lượng lao động của TP.HCM

Bảng 26. Dự báo nhu cầu lao động chung cho các KCX, KCN TP. HCM

Bảng 27. Dự báo nhu cầu lao động cho các nhà máy tại các KCX, KCN TP. HCM

Bảng 28. Dự báo nhu cầu lao động cho các KCX, KCN giai đoạn 2005-2010

Bảng 29. Dự báo nhu cầu lao động đã qua đào tạo cho các KCX, KCN TP. HCM

10

11

11

12

13

13

14

14

17

18

19

20

23

23

25

26

26

27

28

29

32

35

37

43

50

51

51

52

52

-7-

DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt

AFTA ASEAN Free Trade Area Khu vực mậu dịch tự do Đông Nam

Á

CEPT Common Effective Preferential Tariff Chương trình ưu đãi thuế quan có

hiệu lực chung

CPI Consume Price Index Chỉ số giá tiêu dùng

FDI Foreign Direct Invesment Đầu tư trực tiếp nước ngoài

ILO International Labour Office Tổ chức Lao động Quốc tế

GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội

HEPZA Ho Chi Minh City Export Processing

Zone Authority

Ban Quản lý Khu chế xuất Thành

phố Hồ chí Minh

HDI Human Development Index Chỉ số phát triển con người

MNC Multinational Cooperation Công ty đa quốc gia

NIC Newly Industrial Country Nước công nghiệp mới

PPP Partial Purchasing Power Ngang giá sức mua

TNC Transnational Cooperation Công ty xuyên quốc gia

UNDP United Nation Development Program Chương trình phát triển của Liên

Hiệp Quốc

-8-

MỤC LỤC

Trang

Bảng chỉ dẫn tra cứu các bảng số liệu, sơ đồ, biểu đồ

Danh mục từ viết tắt

Lời mở đầu

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Những lý thuyết về phát triển nguồn nhân lực

1.1.1. Khái niệm về nguồn nhân lực

1.1.1.1. Theo nghĩa rộng

1.1.1.2. Theo nghĩa hẹp

1.1.2. Các chỉ tiêu đánh giá chất lượng và việc phát triển nguồn nhân lực

1.1.2.1. Các chỉ tiêu đánh gía chất lượng nguồn nhân lực

1.1.2.2. Về các chỉ tiêu đánh giá việc phát triển nguồn nhân lực

1.2. Vai trò của nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu

sử dụng cho các dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài tại các KCX, KCN

1.3. Vai trò của đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đối với sự tăng trưởng và

phát triển kinh tế tại Thành phố Hồ Chí Minh

1.3.1. Cung cấp vốn đầu tư cho sự tăng trưởng kinh tế

1.3.2. Góp phần chuyển dịch cơ cấu, thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế.

1.3.3. Đóng góp vào kim ngạch xuất khẩu

1.3.4. Đóng góp vào giá trị tổng sản phẩm quốc nội (GDP)

1.3.5. Đóng góp vào ngân sách

1.3.6. Góp phần giải quyết các vấn đề xã hội cho người lao động.

Kết luận chương 1

Chương 2. THỰC TRẠNG LAO ĐỘNG CÔNG NHÂN TRONG CÁC KHU

CÔNG NGHIỆP, KHU CHẾ XUẤT TẠI TP. HCM

2.1. Giới thiệu về các Khu công nghiệp/Khu chế xuất

2.1.1. Tổng quan về khu công nghiệp, khu chế xuất TP. HCM

2.1.2. Đặc điểm hoạt động và những tồn tại của khu công nghiệp/khu chế xuất

2.1.2.1. Đặc điểm hoạt động

2.1.2.2. Những hạn chế của KCN/KCX dưới góc độ thu hút FDI

2.2. Thực trạng lao động công nhân tại các Khu công nghiệp/Khu chế xuất TP.

HCM

2.2.1. Về số lượng lao động

1

1

1

1

1

2

2

5

7

9

10

11

12

12

13

13

15

16

16

16

19

19

21

22

22