Thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới ở thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định

1

U

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, xây dựng và phát triển đất

nước hơn 90 năm qua, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn coi trọng xây dựng giai

cấp nông dân, nông thôn, con người mới xã hội chủ nghĩa. Ở chặng đường dài

ấy, liên minh công - nông đã được tăng cường. Tuy nhiên, cùng với sự phát

triển hiện đại hóa, công nghiệp hóa theo kinh tế thị trường, giai cấp công nhân

có bước đi nhanh hơn, kịp mở rộng tổ chức của giai cấp mình; còn nông dân

vẫn loay hoay có nhiều bước tiến, cũng có nhiều bước lùi. Để người nông dân

là chủ thật sự, Đảng và Nhà nước cần tôn trọng và lấy quyền lợi của nông dân

làm hạt nhân để đưa ra các chính sách trong giải quyết các vấn đề nông

nghiệp, nông dân, nông thôn. Và có thể nói, với Nghị quyết số 26-NQ/TW

năm 2008 và Quyết định 491/QĐ-TTg năm 2009 do Thủ tướng Chính phủ

ban hành Bộ tiêu chí quốc gia NTM, vấn đề xây dựng nông thôn mới (NTM)

lần đầu tiên được đề cập một cách cơ bản, toàn diện và sâu sắc, đáp ứng mong

muốn của nhân dân và yêu cầu chiến lược xây dựng đất nước cơ bản thành

nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Trong xu thế phát triển hiện nay,

không chỉ có một nước công nghiệp nếu nông nghiệp, nông thôn còn lạc hậu

và đời sống nhân dân còn thấp. Chính vì vậy, xây dựng NTM là một trong

những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại

hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng ở Việt Nam hiện nay.

1.2. Sau gần 10 năm triển khai quyết liệt và đồng bộ, tính đến tháng

12/2020, cả nước có hơn 60% số xã trên toàn quốc về đích NTM sớm hơn gần

2 năm so với mục tiêu đề ra, hơn 100 đơn vị cấp huyện đạt chuẩn NTM. Ðây

là những kết quả phản ánh quyết tâm lớn của các địa phương trong cả nước để

góp phần đổi mới diện mạo nông thôn, nâng cao đời sống người dân. Trong

đó, điều giá trị nhất là chương trình đã thật sự trở thành phong trào rộng lớn,

có ý nghĩa nhân văn được cả hệ thống chính trị và mọi tầng lớp nhân dân

đồng tình, ủng hộ, khơi dậy được những lợi thế, tiềm năng của các địa

2

phương và phát huy vai trò chủ thể của người dân, nhất là ở vùng nông thôn.

Vì thế, trong văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, vấn đề nông

nghiệp, nông dân, nông thôn cũng được Đảng ta nhấn mạnh và nêu rõ, trong

đó có những nội dung quan trọng như: Đẩy mạnh cơ cấu lại nông nghiệp, phát

triển kinh tế nông thôn gắn với xây dựng NTM; phát triển nông nghiệp hàng

hóa tập trung quy mô lớn theo hướng hiện đại, ứng dụng công nghệ cao, nâng

cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững. Văn kiện Đại hội cũng khuyến

khích phát triển nông nghiệp xanh, sạch, nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp

hữu cơ, nông nghiệp công nghệ cao, thông minh, nông nghiệp số, thích ứng

với biến đổi khí hậu. Tiếp tục triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia xây

dựng NTM theo hướng gắn với quá trình đô thị hóa, đi vào chiều sâu, hiệu

quả, bền vững; thực hiện xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu và xây

dựng NTM cấp thôn, bản…

1.3. Cùng với các địa phương trong cả nước, sau hơn 30 năm thực hiện

đường lối đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo, tỉnh

Bình Định nói chung và thị xã An Nhơn nói riêng đạt được nhiều thành tựu

trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Có được kết quả đó là do các cấp

ủy Đảng và chính quyền đã nhận thức đúng đắn tầm quan trọng của công tác

xây dựng NTM. Bộ mặt nông thôn thị xã có nhiều đổi mới, tạo sự chuyển

biến mạnh về nhận thức, ý thức của người dân trong việc thực hiện tiêu chí

xây dựng NTM, vai trò chủ thể của cộng đồng cư dân nông thôn đã đƣợc

nâng lên, góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Đến cuối năm 2018, thị xã An Nhơn đã hoàn thành mục tiêu xây dựng NTM

và về đích sớm (cùng với huyện Hoài Nhơn). Đây là niềm vinh dự và tự hào

cho Đảng bộ, chính quyền và toàn thể nhân dân địa phương trên bước đường

thực hiện mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đưa An Nhơn trở thành

thành phố vào năm 2025.

1.4. Là người con trưởng thành trên vùng đất An Nhơn, lại đang công

tác trong cơ quan Đảng của thị xã, tôi nhận thấy rằng, từ năm 2011 đến năm

3

2018, nhiều vấn đề mới đặt ra trước yêu cầu thực tiễn về công tác xây dựng

NTM ở thị xã An Nhơn có bước phát triển nhanh chóng góp phần quan trọng

vào việc thực hiện thắng lợi các nhiện vụ chính trị của địa phương. Tuy vậy,

với yêu cầu ngày càng cao của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại

hóa, bên cạnh những mặt đạt được, quá trình xây dựng NTM trên địa bàn thị

xã An Nhơn cũng đang gặp không ít những khó khăn, thách thức. Bởi thế, để

đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới, thị xã An Nhơn phải đặc biệt coi trọng

việc xây dựng công tác xây dựng NTM, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa

các khu vực trong địa phương, phát triển hài hòa kinh tế, xã hội và môi trường

nông thôn.

Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Thực hiện

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới ở thị xã An Nhơn,

tỉnh Bình Định” để nghiên cứu viết luận văn thạc sĩ, ngành Chính trị học.

2. Tổng quan tình hình nghiên cứu

Liên quan đến đề tài, từ trước đến nay, nhiều tác giả, nhà nghiên cứu

trong nước công bố nhiều công trình. Có thể thấy một số công trình tiêu biểu:

Tác giả Vũ Văn Phúc trong cuốn sách “Xây dựng nông thôn mới những

vấn đề lý luận và thực tiễn”, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2012 với nhiều

bài viết của các nhà khoa học, lãnh đạo các cơ quan trung ương, các địa

phương, các ngành, các cấp về xây dựng NTM, với những nội dung như:

Những vấn đề lý luận chung và kinh nghiệm quốc tế về xây dựng NTM, đặc

biệt thực tiễn xây dựng NTM ở Việt Nam được trình bày khá phong phú về

thực tiễn triển khai xây dựng NTM ở một số tỉnh: Lào Cai, Nghệ An, Phú

Thọ, Ninh Bình, Thái Nguyên, Lai Châu...

Tác giả Hồ Xuân Hùng với bài viết “Xây dựng nông thôn mới là sự

nghiệp cách mạng lâu dài của Đảng và nhân dân ta” trên Tạp chí Cộng sản,

số 819 (tháng 01/2011) trang 47-52 đã nêu rõ nội dung nông thôn và NTM

XHCN Việt Nam được thể hiện ở ba chức năng: chức năng về sản xuất nông

nghiệp, gìn giữ bản sắc truyền thống văn hóa dân tộc và bảo đảm môi trường

4

sinh thái. Tác giả cũng nhấn mạnh một số biện pháp và điều kiện nhằm thực

hiện 19 tiêu chí Quốc gia về xây dựng NTM trong giai đoạn hiện nay.

Tác giả Phan Xuân Sơn và Nguyễn Cảnh với công trình “Xây dựng mô

hình nông thôn mới ở nước ta hiện nay”, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội,

2009 đã phân tích chủ yếu ba vấn đề: thứ nhất, nông thôn Việt Nam trước yêu

cầu mới; thứ hai, hình dung ban đầu về những tiêu chí của mô hình NTM; thứ

ba, về những nhân tố chính của mô hình NTM như: kinh tế, chính trị, văn hóa,

con người, môi trường... Các nội dung trên trong cấu trúc mô hình NTM có

mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Nhà nước đóng vai trò chỉ đạo, tổ chức điều

hành quá trình hoạch định và thực thi chính sách, xây dựng đề án, cơ chế, tạo

hành lang pháp lý, hỗ trợ vốn, kỹ thuật, nguồn lực, tạo điều kiện, động viên

tinh thần. Nhân dân tự nguyện tham gia, chủ động trong thực thi và hoạch

định chính sách.

Cuốn Điểm sáng trong xây dựng nông thôn mới - Kỷ yếu 10 năm xây

dựng NTM của Ban chỉ đạo Trung ương các Chương trình mục tiêu quốc gia

giai đoạn 2016 - 2020 biên soạn và được Nhà xuất bản Công thương ấn hành

năm 2019 và tập tài liệu của Hội nghị toàn quốc tổng kết 10 năm chương trình

mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM giai đoạn 2010 - 2020. Nguồn tài liệu

này nhấn mạnh sự đúng đắn của các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà

nước ta về nông nghiệp, nông dân và nông thôn, ghi nhận quá trình xây dựng,

tổ chức và thực hiện 10 năm Nghị quyết số 26-NQ/TW về vấn đề nông

nghiệp, nông dân và nông thôn và 8 năm Chương trình mục tiêu quốc gia về

xây dựng NTM.

Bên cạnh đó, chúng tôi còn tiếp cận một số luận án, luận văn, các bài

báo trên các tạp chí chuyên ngành, các website... liên quan tới xây dựng NTM

như: Trương Đức Thuận (2021), Sự biển đổi văn hóa trong quá trình xây

dựng nông thôn mới ở Long An: trường hợp nghiên cứu các huyện Cần Đước,

Chân Thành và Đức Hòa, Luận án tiến sĩ Văn hóa học, Trường Đại học Trà

Vinh; Vương Đình Thắng (2015), Xây dựng nông thôn mới ở huyện Yên Minh

tỉnh Hà Giang hiện nay, Luận văn thạc sĩ Quản lý kinh tế, Trường Đại học

5

Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội; Trịnh Hồng Vinh (2019), Quản lý vốn xây

dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện An Lão, tỉnh Bình Định, Luận văn

thạc sĩ Quản lý kinh tế, Học viện Khoa học xã hội; Hoàng Băn Hoàn (2011),

“Mô hình nông thôn mới ở nước ta trong bối cảnh hiện nay”, Tạp chí Giáo

dục lý luận, số 10, trang 27-31; Vũ Kiểm (2011), “Xây dựng nông thôn mới ở

Thái Bình”, Tạp chí Phát triển nông thôn, số tháng 6, trang 32-38.

Ngọc Bích (2021), Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn

mới giai đoạn 2021 - 2025: Nông thôn mới là nền tảng, cơ cấu lại nông

nghiệp là căn bản, nhân dân là chủ thể, tại https://sav.gov.vn/Pages/chi-tiet￾tin.aspx?ItemID=38432&l=TinTucSuKien; Bích Liên (2021), Chương trình

nông thôn mới đạt kết quả tích cực, làm thay đổi bộ mặt nông thôn, tại

https://dangcongsan.vn/xa-hoi/chuong-trinh-nong-thon-moi-dat-ket-qua-tich￾cuc-lam-thay-doi-bo-mat-nong-thon-586265.html; Viết Hà (2021), Chương

trình xây dựng nông thôn mới đạt kết quả “to lớn, toàn diện và mang tính lịch

sử”, tại https://www.bienphong.com.vn/chuong-trinh-xay-dung-nong-thon￾moi-dat-ket-qua-to-lon-toan-dien-va-mang-tinh-lich-su-post441937.html...

Như vậy, điểm lại một số công trình nghiên cứu trên chúng tôi nhận

thấy, hầu hết đều làm rõ những nội dung cơ bản trong công tác xây dựng

NTM hiện nay. Tuy nhiên chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ

thống và toàn diện về công tác xây dựng NTM ở thị xã An Nhơn từ năm 2011

đến năm 2020. Vì thế, những nguồn tài liệu quý trên có ý nghĩa gợi mở để

chúng tôi hình thành ý tưởng, có giá trị tham khảo quan trọng, cung cấp luận

cứ, luận chứng trong việc triển khai và thực hiện luận văn.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu việc xây dựng NTM ở thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định từ

năm 2011 đến năm 2018 nhằm đánh giá thực trạng công tác đó trong thời gian

này; rút ra một số nhận xét; đề xuất những giải pháp trong công tác xây dựng

NTM ở thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định trong thời gian tới.

6

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt mục đích trên, luận văn tập trung thực hiện các nhiệm vụ sau:

- Phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng NTM ở Việt

Nam hiện nay.

- Trình bày kết quả xây dựng NTM ở thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định

từ năm 2011 đến năm 2018 trên các lĩnh vực: xây dựng cơ sở hạ tầng thiết

yếu; phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập cho người dân; phát triển giáo dục,

văn hóa, y tế và bảo vệ môi trường; xây dựng hệ thống tổ chức chính trị xã

hội vững mạnh và giữ gìn an ninh trật tự xã hội.

- Tiến hành phân tích, đánh giá những ưu điểm, hạn chế và rút ra những

nguyên nhân, kiến nghị một số giải pháp nhằm tiếp tục công tác xây dựng,

NTM ở thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định trong thời gian tới.

4. ối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu của luận văn

Quá trình xây dựng NTM ở thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định từ năm

2011 đến năm 2018.

4.2. Phạm vi nghiên cứu của luận văn

Trên cơ sở xác định đối tượng nghiên cứu, phạm vi của luận văn được

giới hạn như sau:

Về thời gian, luận văn nghiên cứu trong khoảng thời gian từ năm 2011

đến năm 2018.

Về không gian, luận văn nghiên cứu trên địa bàn thị xã An Nhơn.

Về nội dung, luận văn nghiên cứu về vấn đề xây dựng NTM với những

tiêu chí cụ thể được thực hiện trong thực tiễn ở thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

5.1. Cơ sở lý luận

Luận văn dựa trên hệ thống các quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin,

tư tưởng Hồ Chí Minh và những chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng

và Nhà nước về công tác xây dựng nông thôn mới nói chung; những chính

7

sách về xây dựng nông thôn mới ở thị xã An Nhơn nói riêng. Bên cạnh đó,

luận văn kế thừa những quan điểm lý luận của các nhà khoa học, nhà nghiên

cứu đối với một số nội dung liên quan.

5.2. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu luận văn, chúng tôi dựa trên cơ sở các

phương pháp sau đây:

- Phương pháp nghiên cứu của luận văn là phương pháp nghiên cứu

Chính trị học, phương pháp lịch sử, phương pháp lôgíc và sự kết hợp giữa hai

phương pháp này.

- Phương pháp nghiên cứu các tài liệu thành văn, bao gồm thu thập, xử

lý, phân tích để lựa chọn ra những tài liệu chính xác, tin cậy.

Ngoài ra còn sử dụng thống kê, tổng hợp tài liệu và so sánh đối chiếu

giữa các nguồn sử liệu và giữa tài liệu với thực tế.

6. óng góp của luận văn

Luận văn hoàn thành sẽ có những đóng góp chủ yếu sau:

- Làm rõ quá trình xây dựng NTM ở thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định từ

năm 2011 đến năm 2018, qua đó thấy được sự chỉ đạo linh hoạt, sáng tạo của

Thị ủy, chính quyền thị xã đối với việc thực hiện các tiêu chí của Chương

trình mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM ở địa phương.

- Là tài liệu giúp Thị ủy, UBND thị xã An Nhơn nắm chắc tình hình

xây dựng NTM trên địa bàn; từ đó có cơ sở cho việc nâng cao công tác xây

dựng NTM ở thị xã An Nhơn trong thời gian tới.

- Góp phần vào việc tuyên truyền, giáo dục tư tưởng chính trị cho các

cấp, ngành và nhân dân ở thị xã An Nhơn.

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, kết cấu của luận văn

được chia thành 3 chương:

8

Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác xây dựng nông thôn mới

Chương 2. Thực tiễn công tác xây dựng nông thôn mới ở thị xã An

Nhơn, tỉnh Bình Định

Chương 3. Định hướng và giải pháp thực hiện chương trình xây dựng

nông thôn mới ở thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định

9

Chương 1

CƠ S LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

VỀ CÔNG TÁC XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI

1.1. Cơ sở lý luận

1.1.1. Các khái niệm cơ bản

1.1.1.1. Khái niệm “Nông thôn”

Khi xây dựng lý luận về xã hội, C. Mác và Ph. Ăngghen đã khái quát

quy luật chung về hình thành đô thị, đó là kết quả của quá trình phân công lao

động xã hội trong quá khứ, nhờ đó xã hội loài người tách thành hai phân hệ:

đô thị và nông thôn. Theo C. Mác, sự phân công lao động trong nội bộ của

một dân tộc trước hết là do có sự tách rời giữa lao động công nghiệp với lao

động nông nghiệp và do đó gây ra sự tách rời giữa thành thị và nông thôn [14;

tr.448]. Sự hình thành đô thị cũng là quá trình làm cho xã hội nông thôn được

khẳng định; vì vậy, giữa nông thôn và đô thị có những điểm khác biệt. Tuy

nhiên, quan niệm về nông thôn có thể khác nhau ở mỗi quốc gia. Vùng nông

thôn có thể được định nghĩa bởi quy mô định cư, mật độ dân số, khoảng cách

đến những vùng thành thị, phân chia hành chính và tầm quan trọng của ngành

công nghiệp.

Theo Từ điển tiếng Việt, nông thôn là khu vực dân cư tập trung chủ yếu

làm nghề nông để phân biệt với thành thị [34; tr.740]. Như vậy, nông thôn là

vùng sinh sống của tập hợp cư dân, trong đó có nhiều nông dân. Tập hợp cư

dân này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa - xã hội và môi trường

trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng của các tổ chức khác.

Khái niệm “nông thôn” thường đồng nghĩa với làng, xóm, thôn.

Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO), có thể định nghĩa nông

thôn theo hai phương pháp: Thứ nhất, thành thị được xác định bởi luật, theo

đó, là tất cả những trung tâm của tỉnh, huyện và các vùng còn lại được định

nghĩa là nông thôn. Thứ hai, sử dụng mức độ tập trung dân sống thành cụm

10

quan sát được để xác định vùng thành thị. Đối với Việt Nam, chúng ta theo

phương pháp thứ nhất để phân định thành thị, nông thôn. Theo đó, nông thôn

theo quy định về hành chính và thống kê của Việt Nam là những địa bàn

thuộc xã (những địa bàn thuộc phường hoặc thị trấn được quy định là khu vực

thành thị).

Theo tác giả Vũ Văn Phúc trong công trình Xây dựng nông thôn mới

những vấn đề lý luận và thực tiễn, nông thôn là một xã hội, là môi trường

sống của người nông dân, nơi diễn ra các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội

với nhiều nét đặc thù và nói gọn lại: đó không phải là đô thị (về không gian

sống, về cấu trúc và tổ chức xã hội, về quan hệ con người và sinh kế) nhưng

cũng không hoàn toàn đối lập với đô thị (nhất là về văn hóa) [15; tr.52]. Như

vậy, nông thôn theo quan niệm này được hiểu là nơi sinh sống của người

nông dân với các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội đặc thù và không phải là

đô thị.

Bên cạnh đó, theo cách hiểu truyền thống và phổ biến hiện nay thì nông

thôn là nơi định cư của những người sống chủ yếu bằng nghề nông, đất đai là

tư liệu sản xuất chủ yếu, một số ít người sống bằng nghề phi nông nghiệp

nhưng di động nghề thấp, thường là nghề do cha ông để lại và phân công lao

động xã hội chưa cao, trình độ chuyên môn thấp, kinh tế nông nghiệp chiếm

tỷ lệ cao trong cơ cấu kinh tế nông thôn.

Thông tư hướng dẫn thực hiện Bộ tiêu chí quốc gia về NTM khẳng

định: nông thôn là phần lãnh thổ không thuộc nội thành, nội thị, các thành

phố, thị xã, thị trấn được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là UBND xã.

Từ những quan niệm trên, theo chúng tôi nhận thức: nông thôn là một

vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó có nhiều nông dân. Tập hợp này

tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường trong một

thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh hưởng của các tổ chức khác, phân biệt

với đô thị.