Thúc Đẩy Tái Cơ Cấu Ngành Nông Nghiệp Theo Hướng Nâng Cao Giá Trị Gia Tăng Trên Địa Bàn Huyện Lạc Sơn Tỉnh Hòa Bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

BÙI VĂN PHỤNG

THÚC ĐẨY TÁI CƠ CẤU NGÀNH NÔNG NGHIỆP THEO

HƯỚNG NÂNG CAO GIÁ TRỊ GIA TĂNG TRÊN ĐỊA BÀN

HUYỆN LẠC SƠN, TỈNH HÒA BÌNH

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

MÃ SỐ: 8310110

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

TS. NGUYỄN TIẾN THAO

Hà Nội, 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết

quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất

kỳ công trình nghiên cứu nào khác.

Nếu nội dung nghiên cứu của tôi trùng lặp với bất kỳ công trình nghiên

cứu nào đã công bố, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận

đánh giá luận văn của Hội đồng khoa học.

Người cam đoan

Bùi Văn Phụng

ii

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy giáo, cô

giáo Khoa Kinh tế và Quản trị Kinh doanh, Trường Đại học Lâm nghiệp đã

truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu có thể áp dụng kiến thức đã học

và kinh nghiệm thực tiễn để hoàn thành khóa học và luận văn tốt nghiệp.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới TS. Nguyễn Tiến Thao, người đã tận tình

giúp đỡ và hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ của Lãnh đạo UBND huyện Lạc Sơn; Phòng

NN&PTNT huyện Lạc Sơn, Chi cục thống kê huyện Lạc Sơn, các hộ gia đình

trên địa bàn khảo sát đã tạo điều kiện thuận lợi để luận văn được hoàn thành.

Tôi xin gửi lời biết ơn tới gia đình, đồng nghiệp đã động viên, ủng hộ tôi

trong suốt quá trình học tập vừa qua.

Tác giả

Bùi Văn Phụng

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN...................................................................................................ii

MỤC LỤC....................................................................................................... iii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT................................................................vi

DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................vii

ĐẶT VẤN ĐỀ ...................................................................................................1

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TÁI CƠ CẤU

NGÀNH NÔNG NGHIỆP...............................................................................5

1.1. Cơ sở lý luận về tái cơ cấu ngành nông nghiệp.......................................5

1.1.1. Một số khái niệm............................................................................5

1.1.2. Định hướng tái cơ cấu ngành nông nghiệp .................................10

1.1.3. Mục tiêu của tái cơ cấu ngành nông nghiệp ...............................12

1.1.4. Quan điểm tái cơ cấu ngành nông nghiệp...................................13

1.1.5. Nội dung nghiên cứu về tái cơ cấu ngành nông nghiệp ..............13

1.1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến tái cơ cấu ngành nông nghiệp ..........17

1.2. Cơ sở thực tiễn về tái cơ cấu ngành nông nghiệp..................................18

1.2.1. Tình hình tái cơ cấu ngành nông nghiệp của Việt Nam..............18

1.2.2. Tái cơ cấu ngành nông nghiệp ở một số địa phương và bài học

cho huyện Lạc Sơn.....................................................................................23

1.2.3. Bài học kinh nghiệm về tái cơ cấu ngành nông nghiệp cho huyện

Lạc Sơn ......................................................................................................29

Chương 2. ĐẶC ĐIỂM CỦA ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN

CỨU ………………………………………………………………………... 31

2.1. Đặc điểm cơ bản của huyện Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình............................31

2.1.1. Đặc điểm tự nhiên........................................................................31

2.1.2. Đặc điểm kinh tế-xã hội...............................................................33

2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................38

iv

2.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu, khảo sát............................38

2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu, tài liệu ........................................38

2.2.3. Tổng hợp, xử lý số liệu.................................................................40

2.2.4. Phân tích số liệu ..........................................................................41

2.2.5. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ................................................41

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .........................................................43

3.1. Thực trạng sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện Lạc Sơn..............43

3.1.1. Trồng trọt và bảo vệ thực vật ......................................................43

3.1.2. Chăn nuôi và Thú y......................................................................45

3.1.3. Thủy sản, lâm nghiệp và thủy lợi.................................................47

3.1.4. Ứng dụng khoa học kỹ thuật, công nghệ vào sản xuất và đào tạo,

phát triển nguồn nhân lực..........................................................................49

3.2. Thực trạng tái cơ cấu ngành nông nghiệp trên địa bàn huyện Lạc Sơn 50

3.2.1. Tái cơ cấu đầu tư công trong lĩnh vực nông nghiệp của huyện ..50

3.2.2. Tái cơ cấu giữa các ngành trong nội bộ ngành nông nghiệp của

huyện ..........................................................................................................60

3.2.3. Tái cơ cấu giữa các vùng sản xuất nông nghiệp của huyện........74

3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tái cơ cấu ngành nông nghiệp trên địa bàn

huyện.............................................................................................................78

3.3.1. Yếu tố chính sách .........................................................................78

3.3.2. Yếu tố vốn đầu tư vào nông nghiệp .............................................80

3.3.3. Yếu tố khoa học công nghệ ..........................................................81

3.3.4. Yếu tố lao động nông nghiệp, nông thôn.....................................82

3.3.5. Yếu tố quản lý nhà nước và sự phối hợp giữa nhà nước với người

dân..............................................................................................................83

3.3.6. Nhận thức hiểu biết của người dân, các tổ chức sản xuất ..........87

v

3.4. Đánh giá chung về tình hình tái cơ cấu ngành nông nghiệp trên địa bàn

huyện.............................................................................................................88

3.4.1. Những thuận lợi ...........................................................................88

3.4.2. Hạn chế và nguyên nhân..............................................................89

3.5. Định hướng và giải pháp thúc đẩy tái cơ cấu ngành nông nghiệp trên

địa bàn huyện ................................................................................................91

3.5.1. Định hướng tái cơ cấu ngành NN trên địa bàn huyện Lạc Sơn ..91

3.5.2. Giải pháp thúc đẩy tái cơ cấu ngành nông nghiệp trên địa bàn

huyện ..........................................................................................................92

KẾT LUẬN...................................................................................................101

TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................................102

PHỤ LỤC103

vi

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT Từ viết tắt Viết đầy đủ

1 BQ Bình quân

2 BVTV Bảo vệ thực vật

3 CC Cơ cấu

4 DV Dịch vụ

5 ĐVT Đơn vị tính

6 GAP Sản xuất nông nghiệp an toàn

7 GDP Tổng sản phẩm quốc nội

8 GTGT Giá trị gia tăng

9 GTSX Giá trị sản xuất

10 HĐND Hội đồng nhân dân

11 HTX Hợp tác xã

13 KHCN Khoa học công nghệ

12 KT - XH Kinh tế - xã hội

14 NN, NT Nông nghiệp, nông thôn

15 PTNT Phát triển nông thôn

16 PTTH Phát thanh truyền hình

17 QĐ Quyết định

18 STT Số thứ tự

19 STT Số thứ tự

20 SX Sản xuất

21 TB Trung bình

22 TTg Thủ tướng

23 UBND Ủy ban nhân dân

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2. 1: GTSX nông, lâm nghiệp và thủy sản giai đoạn 2018-2020 .......... 34

Bảng 2. 2: GTSX công nghiệp – xây dựng giai đoạn 2018-2020................... 34

Bảng 2. 3: GTSX ngành TMDV giai đoạn 2018-2020................................... 35

Bảng 2. 4: Các chỉ tiêu về y tế, dân số ............................................................ 36

Bảng 2. 5: Các chỉ tiêu về giáo dục và đào tạo ............................................... 36

Bảng 2. 6: Các chỉ tiêu văn hóa thông tin, thể dục, thể thao .......................... 37

Bảng 3. 1: Thay đổi về cơ cấu đầu tư công trong nông nghiệp của huyện Lạc

Sơn (2016-2020).............................................................................................. 52

Bảng 3. 2: Dự kiến thay đổi vể cơ cấu đầu tư công trong nông nghiệp ......... 53

Bảng 3. 3: Kết quả đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng nông nghiệp, nông thôn của

huyện Lạc Sơn................................................................................................. 54

Bảng 3. 4: Kết quả công tác khuyến nông, thú y và bảo vệ thực vật của huyện

Lạc Sơn (2016 – 2020).................................................................................... 57

Bảng 3. 5: Lao động phân công theo các nhóm ngành sản xuất nông nghiệp

năm 2020 ......................................................................................................... 58

Bảng 3. 6: Tình hình xây dựng nhãn hiệu cho sản phẩm nông nghiệp........... 59

Bảng 3. 7: Cơ cấu giá trị sản xuất ngành nông nghiệp 2016-2020................. 60

Bảng 3. 8: Kết quả sản xuất trồng trọt của huyện Lạc Sơn qua 5 năm (2016-

2020)................................................................................................................ 64

Bảng 3. 9: Cơ cấu giá trị các cây trồng chủ yếu tại huyện Lạc Sơn qua 5 năm

(2016-2020)..................................................................................................... 66

Bảng 3. 10: Kết quả sản xuất chăn nuôi của huyện Lạc Sơn qua 5 năm (2016-

2020)................................................................................................................ 68

Bảng 3. 11: Thay đổi về cơ cấu giá trị vật nuôi huyện Lạc Sơn qua các năm 69

Bảng 3. 12: Thay đổi về cơ cấu giá trị thủy sản tại huyện Lạc Sơn qua các năm..70

Bảng 3. 13: Sản phẩm LN chủ yếu, tình hình giao đất, giao rừng.................. 71

viii

Bảng 3. 14: Cơ cấu giá trị sản xuất ngành lâm nghiệp (2016 – 2020) ........... 73

Bảng 3. 15: Tổng hợp số đơn vị đã và đang triển khai, thực hiện sản xuất theo

hướng hàng hóa tập trung................................................................................ 75

Bảng 3. 16: Tình hình sản xuất lúa huyện Lạc Sơn qua 5 năm (2016-2020) . 76

Bảng 3. 17: Đánh giá ảnh hưởng của yếu tố chính sách đến tái cơ cấu ngành

nông nghiệp của địa phương ........................................................................... 79

Bảng 3. 18: Đánh giá mức độ ảnh hưởng của yếu tố vốn đầu tư.................... 80

Bảng 3. 19: Đánh giá mức độ ảnh hưởng của yếu tố khoa học công nghệ..... 81

Bảng 3. 20: Đánh giá mức độ ảnh hưởng của yếu tố lao động....................... 83

Bảng 3. 21: Đánh giá sự ảnh hưởng của yếu tố quản lý nhà nước ................. 85

Bảng 3. 22: Sự phối hợp liên kết giữa cơ quan QLNN với người dân ........... 86

Bảng 3. 23: Đánh giá ảnh hưởng của yếu tố nhận thức hiểu biết của người dân

và các tổ chức sản xuất.................................................................................... 87

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Tính cấp thiết của đề tài

Theo số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, sau

5 năm thực hiện Đề án tái cơ cấu nông nghiệp, sức sản xuất trong nông

nghiệp đã được tăng lên rõ rệt, thể hiện ở sản lượng các mặt hàng nông sản

đều tăng. Kéo theo đó, kim ngạch xuất khẩu toàn ngành đạt kỷ lục vào năm

2017 là 36,3 tỷ USD. Tựu chung trong 5 năm qua, nông nghiệp đạt được tăng

trưởng 2,55%/năm; kim ngạch xuất khẩu đạt trên 157 tỷ USD, bình quân đạt

31,5 tỷ USD/năm, tăng 51,2 % so với bình quân của 5 năm trước. Dự kiến

năm 2018, xuất khẩu nông lâm thủy sản đạt 40 tỷ USD. Đặc biệt, có 10 mặt

hàng nông sản xuất khẩu đạt trên 1 tỷ USD trở lên. Xuất khẩu nông sản của

Việt Nam đứng thứ 2 khu vực Đông Nam Á và thứ 15 thế giới. dự kiến năm

2018 đạt mức 40 tỷ USD. Ngành nông nghiệp đã trở thành trụ đỡ cho nền

kinh tế.

Sau một thời gian thực hiện cơ cấu lại sản xuất, ngành nông nghiệp tỉnh

Hòa Bình đã đạt được những kết quả tích cực khi năng suất, giá trị canh tác đã

tăng lên theo từng năm. Thông qua tái cơ cấu, nhiều nơi đã chú trọng việc tập

trung sản xuất sản phẩm chủ lực, lợi thế theo chuỗi sản phẩm. Để thực hiện có

hiệu quả việc tái cơ cấu ngành nông nghiệp trên địa bàn, tỉnh Hòa Bình đã chủ

động hướng dẫn các địa phương triển khai những chính sách thuộc ngành;

tham mưu rà soát, điều chỉnh quy hoạch ngành phù hợp với định hướng tái cơ

cấu. Bên cạnh đó, các địa phương lựa chọn những sản phẩm chủ lực, có khả

năng cạnh tranh trên thị trường để nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền

vững; chủ động chuyển đổi diện tích đất trồng lúa kém hiệu quả sang trồng

cây có giá trị kinh tế cao hơn; chú trọng phát triển các sản phẩm nông nghiệp

có lợi thế như cam, bưởi đỏ, mía tím, nhãn hương chi, tỏi tía, cá lòng hồ…

Chính vì vậy, các chỉ tiêu tái cơ cấu ngành nông nghiệp đều đạt và vượt kế

2

hoạch đề ra; giá trị thu được trên một héc-ta canh tác tăng từ 89,6 triệu đồng

(năm 2013) lên 120 triệu đồng (năm 2019); giá trị sản phẩm thu được trên

một héc-ta mặt nước nuôi trồng thủy sản đạt 141 triệu đồng; độ che phủ rừng

đạt 51,2%.

Thực hiện Đề án “Tái cơ cấu ngành nông nghiệp tỉnh Hòa Bình đến

năm 2020”, huyện Lạc Sơn đã thành lập Ban chỉ đạo thực hiện đề án tái cơ

cấu ngành nông nghiệp của huyện theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và

phát triển bền vững. Ban chỉ đạo đã xây dựng kế hoạch cụ thể cho từng ngành

triển khai thực hiện, dựa trên lợi thế của huyện để xác định nhóm cây trồng,

vật nuôi chủ lực quy hoạch phát triển.

Trên cơ sở đề án, ngành nông nghiệp huyện xây dựng Đề án “Chuyển

đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi và cải tạo vườn tạp huyện Lạc Sơn giai đoạn

2016-2020 và định hướng đến năm 2025”. Trong đó, toàn huyện xác định đẩy

mạnh chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, trọng tâm là trồng cây có múi,

cây dổi, chuyển diện tích đất trồng lúa năng suất thấp, kém hiệu quả sang

trồng các loại cây có giá trị kinh tế cao; chú trọng phát triển chăn nuôi tập

trung, nhân rộng mô hình gia trại, trang trại. Mục tiêu trong giai đoạn 2016-

2020 phấn đấu giảm diện tích gieo cấy lúa còn 8.500ha, ổn định diện tích

trồng ngô cả năm là 4.500ha. Huyện phấn đấu trồng mới hơn 300ha cây cam

và nâng số lượng tổng đàn trâu, bò vùng quy hoạch (4 xã) đạt 4.000 con; đến

năm 2020 cải tạo khoảng 50% vườn tạp, tương ứng 1.200ha thành vườn

chuyên canh, nâng cao hiệu quả kinh tế đất vườn, hiệu quả kinh tế đạt hơn

100 triệu đồng/ha/năm.

Tuy huyện đã có đề án chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, nhưng

sản xuất nông nghiệp của Lạc Sơn vẫn nặng về tự cung tự cấp, manh mún,

việc chuyển đổi còn mang tính tự phát. Một số xã chưa có kế hoạch chuyển

đổi, chưa xác định được loại cây trồng, vật nuôi chủ lực cho địa phương

mình. Tập quán sản xuất của nông dân còn manh mún, tự phát, không theo

3

quy hoạch (thấy được giá thì trồng ồ ạt, rớt giá lại chặt phá bỏ), không ký hợp

đồng bao tiêu sản phẩm. Trình độ áp dụng khoa học-công nghệ cũng là một

trong những cản trở.

Bên cạnh đó, chính sách về đất đai còn những hạn chế cần khắc phục,

điều chỉnh để khuyến khích hơn nữa người nông dân tích tụ đất, lập trang trại

sản xuất hàng hóa với số lượng lớn, quy cách đồng đều, chất lượng cao... đáp

ứng yêu cầu thị trường. Mặt khác, chưa có nhiều doanh nghiệp ký kết bao tiêu

đầu ra, sản phẩm chưa đủ cung cấp cho thị trường, ngành nông nghiệp phụ

thuộc lớn vào điều kiện thời tiết, được mùa mất giá, mất mùa được giá, chưa

xây dựng được thương hiệu riêng. Các địa phương chưa có hợp tác xã để ký

kết sản xuất và bao tiêu sản phẩm cho nông dân.

Xuất phát từ thực trạng nêu trên, tác giả chọn đề tài: “Thúc đẩy tái cơ

cấu ngành nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị gia tăng trên địa bàn

huyện Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình” làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1. Mục tiêu tổng quát

Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng tái cơ cấu ngành nông nghiệp của

huyện Lạc Sơn, luận văn đề xuất các giải pháp thúc đẩy cơ cấu tái ngành nông

nghiệp của huyện theo hướng nâng cao giá trị gia tăng trong thời gian tới.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về tái cơ cấu ngành

nông nghiệp;

- Đánh giá thực trạng tái cơ cấu ngành nông nghiệp của huyện Lạc Sơn

giai đoạn 2018 – 2020;

- Đề xuất giải pháp thúc đẩy tái cơ cấu ngành nông nghiệp huyện Lạc

Sơn theo hướng nâng cao giá trị gia tăng đến năm 2025.

4

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu là thực trạng tái cơ cấu ngành nông nghiệp trên

địa bàn huyện Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình.

3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài

+ Phạm vi về nội dung: Luận văn tập trung đánh giá thực trạng quá

trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp tại địa bàn huyện Lạc Sơn trên các khía

cạnh: Tái cơ cấu đầu tư công trong lĩnh vực nông nghiệp; Tái cơ cấu giữa các

ngành trong nội bộ ngành nông nghiệp; Tái cơ cấu giữa các vùng sản xuất

nông nghiệp.

+ Phạm vi về thời gian: Số liệu thứ cấp của đề tài được thu thập trong giai

đoạn 2018-2020; số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát năm 2021.

4. Nội dung nghiên cứu

- Cơ sở lý luận và thực tiễn về tái cơ cấu ngành nông nghiệp;

- Thực trạng tái cơ cấu ngành nông nghiệp huyện Lạc Sơn giai đoạn

2018 – 2020;

- Các yếu tố ảnh hưởng đến tái cơ cấu ngành nông nghiệp của huyện;

- Giải pháp thúc đẩy tái cơ cấu ngành nông nghiệp của huyện theo

hướng nâng cao giá trị gia tăng đến năm 2025.

5. Bố cục của luận văn

Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về tái cơ cấu ngành nông nghiệp

Chương 2. Đặc điểm địa bàn và phương pháp nghiên cứu

Chương 3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận