Thu thập chứng cứ của người bào chữa theo luật Tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HUYỀN TRANG

THU THẬP CHỨNG CỨ CỦA NGƯỜI BÀO CHỮA

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

THU THẬP CHỨNG CỨ CỦA NGƯỜI BÀO CHỮA

THEO LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự.

Định hướng nghiên cứu

Mã số 60380104

Người hướng dẫn khoa học: TS. Võ Thị Kim Oanh

Học viên: Nguyễn Thị Huyền Trang

Lớp: Cao học Luật Hình Sự, Khóa 26

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

LỜI CAM ĐOAN

Đề tài “Thu thập chứng cứ của người bào chữa theo luật tố tụng hình sự

Việt Nam” là công trình do chính tác giả tìm hiểu, nghiên cứu và xây dựng dưới sự

hướng dẫn của TS. Võ Thị Kim Oanh. Mọi kết quả nghiên cứu của các công trình

nghiên cứu khác được sử dụng trong luận văn này đều được giữ nguyên ý tưởng và

trích dẫn đầy đủ nguồn theo đúng quy định. Nội dung của luận văn không sao chép

bất kỳ công trình nghiên cứu nào.

Tác giả xin chịu trách nhiệm hoàn toàn về tính trung thực của đề tài

Tác giả

Nguyễn Thị Huyền Trang

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLHS : Bộ luật hình sự

BLTTHS 2003 : Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003

BLTTHS 2015 : Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015

CQ THTT : cơ quan tiến hành tố tụng

CQĐT : Cơ quan điều tra

ĐTV : Điều tra viên

KSV : Kiểm sát viên

TAND : Tòa án nhân dân

TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao

THTT : tiến hành tố tụng

TTHS : Tố tụng hình sự

VAHS : Vụ án hình sự

VKS : Viện kiểm sát

VKSND : Viện kiểm sát nhân dân

VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU............................................................................................................1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THU THẬP CHỨNG CỨ CỦA

NGƯỜI BÀO CHỮA ................................................................................................7

1.1. Khái niệm chung về thu thập chứng cứ của người bào chữa ....................7

1.1.1. Khái niệm thu thập chứng cứ của người bào chữa...................................7

1.1.2. Đặc điểm thu thập chứng cứ của người bào chữa..................................10

1.1.3. Ý nghĩa của việc thu thập chứng cứ của người bào chữa.......................11

1.2. Cơ sở của việc quy định về thu thập chứng cứ của người bào chữa.......14

1.3. Lịch sử hình thành và phát triển quy định về thu thập chứng cứ của

người bào chữa....................................................................................................16

1.3.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng tám năm 1945 đến trước khi Bộ luật

tố tụng hình sự năm 1988 có hiệu lực thi hành.................................................16

1.3.2. Giai đoạn từ năm 1988 đến năm 2015....................................................17

1.4. Quy định của một số nước về thu thập chứng cứ của người bào chữa ..19

1.4.1. Hợp chủng quốc Hoa Kỳ.........................................................................19

1.4.2. Cộng hòa liên bang Đức .........................................................................21

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................25

CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ NĂM 2015

VỀ THU THẬP CHỨNG CỨ CỦA NGƯỜI BÀO CHỮA VÀ THỰC TIỄN ÁP

DỤNG.......................................................................................................................26

2.1. Quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 về thu thập chứng cứ

của người bào chữa.............................................................................................26

2.2. Thực tiễn thu thập chứng cứ của người bào chữa....................................44

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................55

CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THU THẬP CHỨNG CỨ

CỦA NGƯỜI BÀO CHỮA ....................................................................................56

3.1. Nhu cầu nâng cao hiệu quả thu thập chứng cứ của người bào chữa......56

3.2. Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thu thập chứng cứ của người

bào chữa...............................................................................................................59

3.2.1. Giải pháp về pháp luật............................................................................59

3.2.2. Các giải pháp khác..................................................................................67

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3........................................................................................73

KẾT LUẬN..............................................................................................................75

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Chứng cứ đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong việc xác định sự thật

khách quan trong các vụ án hình sự. Nhưng trên thực tế các tài liệu được coi là

chứng cứ trong việc giải quyết vụ án hình sự đều do các cơ quan tiến hành tố tụng

và người tiến hành tố tụng trực tiếp thu thập và đánh giá, còn các tài liệu do người

bào chữa cho bị can, bị cáo cung cấp thì rất ít khi được sử dụng làm chứng cứ trong

việc giải quyết vụ án. Điều này dẫn đến một thực trạng rất nhiều trường hợp người

bào chữa không thể bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của thân chủ mình vì lý do

những chứng cứ mà người bào chữa cung cấp không được các CQTHTT, người

THTT xem xét, thẩm định để làm căn cứ tài liệu trong hồ sơ vụ án.

Chính vì vậy, yêu cầu đặt ra cần phải có cơ chế đảm bảo cho việc thu thập

chứng cứ của người bào chữa trong vụ án hình sự nhằm đáp ứng yêu cầu của tinh

thần cải cách tư pháp ở nước ta hiện nay là nâng cao hiệu quả của hoạt động tranh

tụng. Điều này được thể hiện rõ tại Nghi quyết 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ

chính trị về chiến lực cải cách tư pháp đến năm 2020.

“Khi xét xử Toà án phải đảm bảo cho mọi công dân bình đẳng trước pháp

luật, thực sự dân chủ khách quan. Việc phán quyết của toà án phải căn cứ chủ yếu

vào kết quả tranh tụng tại phiên toà, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng

cứ, ý kiến của Kiểm sát viên, những người có quyền và lợi ích hợp pháp để ra

những bản án, quyết định đúng pháp luật có sức thuyết phục và trong thời hạn pháp

luật quy định”

“Đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định rõ hơn vị trí, quyền hạn,

trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo hướng bảo

đảm tính công khai, dân chủ, nghiêm minh; nâng cao chất lượng tranh tụng tại các

phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp”1.

Như vậy, nếu chúng ta tạo được sự bình đẳng hơn nữa giữa bên tiến hành tố

tụng và bên tham gia tố tụng trong việc thực hiện quyền đưa ra chứng cứ để tạo

thành đối trọng thì việc giải quyết vụ án có thể nhanh chóng và kịp thời hơn, hạn

chế oan sai trong tố tụng hình sự và vai trò của người bào chữa trong tố tụng mới

1 Tiểu mục 2.2,mục 2, phần II Nghị quyết 49 – NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ chính trị về chiến lược cải

cách tư pháp đến năm 2020

2

được coi trọng. Nắm được điều này và vận dụng tinh thần của cải cách tư pháp

trong việc sửa đổi, bổ sung BLTTHS năm 2015 chúng ta đã có quy định về việc

người bào chữa được quyền thu thập chứng cứ cũng như quy định các biện pháp mà

người bào chữa được tiến hành để thu thập chứng cứ. Việc sửa đổi này đã thể hiện

một bước tiến vượt bậc trong việc hiện thực hóa tinh thần của nghị quyết về cải

cách tư pháp vào từng quy định cụ thể, từng bước thực hiện mục tiêu xây dựng nền

tư pháp ngày càng dân chủ và tiến bộ.

Tuy nhiên, quy định này vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định như: chưa

có quy định rõ về trình tự thủ tục tiến hành thu thập chứng cứ của người bào chữa,

chưa có biểu mẫu riêng dành cho việc thu thập chứng cứ của người bào chữa; Chưa

quy định về trách nhiệm của các CQTHTT, người THTT khi người bào chữa có yêu

cầu thu thập chứng cứ cũng như trách nhiệm của những cá nhân, cơ quan, tổ chức

khi không cung cấp các tài liệu mà người bào chữa yêu cầu,…Khiến cho người bào

chữa gặp rất nhiều khó khăn khi thực hiện việc thu thập chứng cứ trên thực tế.

Vì vậy, nghiên cứu về thu thập chứng cứ của người bào chữa là một yêu cầu bức

thiết được đặt ra hiện nay để trả lời cho câu hỏi làm sao khiến cho việc thu thập chứng

cứ của người bào chữa được thực hiện một cách có hiệu quả trên thực tế nhằm đáp ứng

được yêu cầu của cải cách tư pháp là nâng cao tính tranh tụng trong hoạt động xét xử

VAHS. Do đó, tác giả đã lựa chọn đề tài “Thu thập chứng cứ của người bào chữa theo

Luật tố tụng hình sự Việt Nam” làm luận văn thạc sỹ luật học của mình.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Để giải quyết vụ án hình sự một cách nhanh chóng, công bằng, đúng người

đúng tội đòi hỏi chúng ta cần phải thu thập đầy đủ các chứng cứ cũng như đánh giá

và sử dụng các chứng cứ đó một cách đầy đủ, công tâm và đúng pháp luật.

Với lý do đó, việc nghiên cứu về thu thập chứng cứ của người bào chữa cũng

nhận được sự quan tâm nhất định của một số tác giả. Các nghiên cứu này có thể

chia làm ba loại:

- Các sách giáo trình, sách bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình sự được

sử dụng trong việc đào tạo của các trường luật, các viện nghiên cứu. Những tài liệu

này chủ yếu giải thích các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về khái niệm chứng

cứ, các thuộc tính của chứng cứ, các nguồn của chứng cứ và đưa ra những phân tích

sơ bộ về quá trình thu thập, đánh giá chứng cứ. Phần lớn là những kiến thức cơ bản

được trích dẫn từ quy định của Bộ luật tố tụng hình sự;