Thu hút người lao động tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện tại tỉnh Lào Cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN THỊ HẰNG NGA

THU HÚT NGƢỜI LAO ĐỘNG THAM GIA

BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TẠI

TỈNH LÀO CAI

NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

THÁI NGUYÊN, 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

NGUYỄN THỊ HẰNG NGA

THU HÚT NGƢỜI LAO ĐỘNG THAM GIA

BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TẠI

TỈNH LÀO CAI

NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH

Mã số: 8.34.01.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ LAN ANH

THÁI NGUYÊN, 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, Luận văn: "Thu hút người lao động tham gia bảo

hiểm xã hội tự nguyện tại Tỉnh Lào Cai" là công trình nghiên cứu của riêng

tôi. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trình bày trong luận văn là trung thực, rõ

ràng. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất

kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020

Tác giả luận văn

NGUYỄN THỊ HẰNG NGA

ii

LỜI CẢM ƠN

Được sự đồng ý của Ban Giám hiệu, Phỏng Đào tạo của Trường ĐH Kinh tế

và Quản trị Kinh doanh và thầy giáo hướng dẫn, tôi tiến hành thực hiện đề tài: Thu

hút người lao động tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện tại Tỉnh Lào Cai .

Tôi xin trân trọng cảm ơn thầy giáo - người đã trực tiếp hướng dẫn tôi nghiên

cứu và hoàn thành luận văn này.

Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Trường Đại

học Kinh tế và Quản trị Kinh doanh đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình

nghiên cứu, thực hiện luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình và những ý kiến đóng góp của

thầy, cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình trong quá trình nghiên cứu hoàn

thành Luận văn.

Xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng năm 2020

Tác giả

NGUYỄN THỊ HẰNG NGA

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN..................................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................................... ii

MỤC LỤC................................................................................................................................iii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT............................................................................................... vi

DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH..................................................................................... vii

MỞ ĐẦU................................................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1

2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...........................................................................3

4. Những đóng góp mới của đề tài..............................................................................3

5. Kết cấu luận văn..................................................................................................................... 4

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI TỰ

NGUYỆN .................................................................................................................................. 5

1.1. Cơ sở lý luận về bảo hiểm xã hội tự nguyện........................................................5

1.1.1. Tổng quan về bảo hiểm xã hội..........................................................................5

1.1.2. Tổng quan về bảo hiểm xã hội tự nguyện.......................................................11

1.2. Kinh nghiệm về thu hút người lao động tham gia BHXH tự nguyện................24

CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................................. 31

2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................31

2.2. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................31

2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ......................................................................31

2.2.2. Phương pháp phân tích thông tin ....................................................................35

2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu......................................................................................36

2.3.1 Nhóm chỉ tiêu phản ánh thực trạng tham gia BHXH tự nguyện của người lao

động tỉnh Lào Cai......................................................................................................36

2.3.2 Nhóm chỉ tiêu phản ánh hoạt động thu hút người lao động tham gia BHXH tự

nguyện .......................................................................................................................38

CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG THU HÚT NGƢỜI LAO ĐỘNG THAM GIA BẢO

HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TẠI TỈNH LÀO CAI.................................................... 40

iv

3.1. Khái quát tình hình kinh tế - xã hội tỉnh Lào Cai ..............................................40

3.1.1. Tình hình kinh tế - xã hội tỉnh Lào Cai...........................................................40

3.1.2. BHXH tỉnh Lào Cai ........................................................................................42

3.2. Tình hình tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện của người lao động tại tỉnh Lào

Cai .............................................................................................................................44

3.2.1 Số lượng lao động tham gia BHXH tự nguyện tại Lào Cai………………….39

3.2.2 Mức phí tham gia BHXH tự nguyện của người lao động................................52

3.2.3 Số năm tham gia bảo hiểm tự nguyện của người lao động..............................54

3.2.4. Doanh thu bảo hiểm xã hội tự nguyện trên địa bàn tỉnh Lào Cai ...................55

3.3 Thực trạng thu hút người lao động tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện tại tỉnh

Lào Cai ......................................................................................................................57

3.3.1. Tổ chức mạng lưới đại lý bảo hiểm xã hội tự nguyện tỉnh Lào Cai ...............57

3.3.2. Hoạt động thông tin, tuyên truyền bảo hiểm xã hội tự nguyện tại tỉnh Lào Cai

...................................................................................................................................59

3.3.3 Đào tạo đại lý bảo hiểm xã hội tự nguyện .......................................................61

3.3.4 Tổ chức chi trả đúng chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện cho người

lao động trên địa bàn tỉnh Lào Cai............................................................................63

3.3.5. Khảo sát người lao động về chính sách BHXH tự nguyện .............................65

3.4 Phân tích nhân tố ảnh hưởng đến thu hút người lao động tham gia bảo hiểm xã

hội tự nguyện tại tỉnh Lào Cai...................................................................................81

3.4.1.Các nhân tố khách quan ...................................................................................81

3.4.2. Các nhân tố chủ quan ......................................................................................85

3.5. Đánh giá chung thực trạng thu hút người lao động tham gia bảo hiểm xã hội tự

nguyện tại tỉnh Lào Cai.............................................................................................87

CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP THU HÚT NGƢỜI LAO ĐỘNG THAM GIA BẢO

HIỂM XÃ HỘI TỰ NGUYỆN TẠI TỈNH LÀO CAI.................................................... 91

4.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu thu hút người lao động tham gia Bảo hiểm

xã hội tự nguyện tại tỉnh Lào Cai..............................................................................91

4.1.1. Quan điểm thu hút đối tượng tham gia BHXH tự nguyện..............................91

4.1.2. Định hướng thu hút đối tượng tham gia BHXH tự nguyện ............................92

v

4.1.3. Mục tiêu ..........................................................................................................93

4.2. Các giải pháp thu hút người lao động tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện tại

tỉnh Lào Cai...............................................................................................................94

4.2.1 Tăng cường hoạt động tuyên truyền ................................................................94

4.2.2 Mở rộng chế độ BHXH tự nguyện cho người lao động...................................97

4.2.3 Điều chỉnh mức phí BHXH tự nguyện cho người lao động ............................99

4.2.4 Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực BHXH ................................................100

4.2.5 Phát triển hệ thống cung cấp dịch vụ BHXH tự nguyện..................................90

4.2.6 Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong triển khai BHXH tự nguyện.91

4.3. Kiến nghị............................................................................................................92

4.3.1. Kiến nghị đối với Ngành BHXH Việt Nam....................................................92

4.3.2. Kiến nghị đối với Nhà nước............................................................................93

KẾT LUẬN............................................................................................................................. 94

PHỤ LỤC................................................................................................................................ 99

Phụ lục 01................................................................................................................................ 99

Phụ lục 02..............................................................................................................................102

Phụ lục 03..............................................................................................................................104

vi

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt Nguyên nghĩa

BHXH

BLĐTBXH

CNTT

HĐND

NLĐ

NSDLĐ

NSNN

NQ-TW

UBND

Bảo hiểm xã hội

Bộ lao động thương bình xã hội

Công nghệ thông tin

Hội đồng nhân dân

Người lao động

Người sử dụng lao động

Ngân sách nhà nước

Nghị quyết – Trung ương

Ủy ban nhân dân

vii

DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH

Bảng 2.1: Quy ước đánh giá trong thang đo Likert ..................................................35

Bảng 3.1: Số lượng lao động tham gia BHXH tại tỉnh Lào Cai ...............................48

Bảng 3.2: Số lượng lao động tham gia BHXH tự nguyện theo lĩnh vực hoạt động .50

Bảng 3.3: Số lượng lao động tham gia BHXH tự nguyện theo địa bàn....................51

Bảng 3.4: Mức phí tham gia BHXH tự nguyện của người lao động tỉnh Lào Cai ...53

Bảng 3.5: Thời gian tham gia BHXH tự nguyện của người lao động tỉnh Lào Cai .54

Bảng 3.6: Doanh thu phí BHXH tự nguyện tỉnh Lào Cai.........................................46

Bảng 3.7: Doanh thu phí BHXH tự nguyện theo kế hoạch và thực tế thực hiện......56

Bảng 3.8: Hệ thống đại lý BHXH tự nguyện tỉnh Lào Cai.......................................58

Bảng 3.9: Hoạt động tuyên truyền, phổ biến chính sách BHXH..............................60

Bảng 3.10: Chi trả chế độ hưu trí cho NLĐ tham gia BHXH tự nguyện tỉnh Lào Cai

...............................................................................................................63

Bảng 3.11: Chi trả chế độ tử tuất cho NLĐ tham gia BHXH tự nguyện tỉnh Lào Cai

...............................................................................................................65

Bảng 3.12: Khảo sát cán bộ BHXH về hoạt động tuyên truyền ...............................66

Bảng 3.13: Khảo sát cán bộ BHXH về hoạt động hỗ trợ, chăm sóc đối tượng BHXH

tự nguyện ...............................................................................................66

Bảng 3.14: Khảo sát cán bộ BHXH về hệ thống đại lý BHXH tự nguyện...............67

Bảng 3.15: Khảo sát cán bộ BHXH về thủ tục, quy trình cung cấp BHXH tự nguyện

...............................................................................................................68

Bảng 3.16: Đặc điểm NLĐ đang tham gia BHXH tự nguyện tham gia khảo sát .....70

Bảng 3.17: Khảo sát về mức độ đáp ứng của chính sách BHXH tự nguyện ............72

Bảng 3.18: Khảo sát về khả năng hộ trợ, chăm sóc đối tượng tham gia BHXH tự

nguyện ...................................................................................................73

Bảng 3.19: Khảo sát về sự hài lòng của đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tỉnh

Lào Cai ..................................................................................................74

Bảng 3.20: Sự tin tưởng của đối tượng tham gia BHXH tự nguyện đối với cơ quan

bảo hiểm ................................................................................................76

Bảng 3.21: Đặc điểm người lao động chưa tham gia BHXH tự nguyện tham gia

viii

khảo sát..................................................................................................77

Bảng 3.22: Khảo sát người lao động chưa tham gia BHXH tự nguyện tỉnh Lào Cai

...............................................................................................................79

Bảng 3.23: Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại tỉnh Lào Cai theo trình độ học

vấn .........................................................................................................83

Bảng 3.24: Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện tại tỉnh Lào Cai theo thu nhập ..84

Bảng 3.25: Đội ngũ cán bộ BHXH tình Lào Cai ......................................................86

Bảng 4.1: Chế độ BHXH tự nguyện cho người lao động .........................................98

Bảng 4.2: Kế hoạch bổ sung biến chế CBCC BHXH tỉnh Lào Cai..........................88

HÌNH

Hình 3.1: Tỷ lệ doanh thu phí BHXH tự nguyện của NLĐ tỉnh Lào Cai.................46

Hình 3.2: Kết quả thực hiện kế hoạch thu BHXH tự nguyện tỉnh Lào Cai ..............56

Hình 3.3: Hệ thống đại lý cung cấp dịch vụ BHXH tự nguyện ................................57

Hình 3.4: Hoạt động đào tạo đại lý BHXH tỉnh Lào Cai..........................................62

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Bảo hiểm xã hội (BHXH) tự nguyện là một hợp phần quan trọng trong chính

sách BHXH, thể hiện chính sách nhân văn của Đảng và Nhà nước ta, góp phần đảm

bảo an sinh xã hội. Tham gia BHXH tự nguyện đảm bảo an sinh cho người lao động

khi hết tuổi lao động, không còn khả năng lao động được Quỹ BHXH chi trả lương

hưu, đảm bảo thu nhập và ổn định cuộc sống, đồng thời, chính sách này cũng thể

hiện sự tích cực, chủ động của người lao động về tự an sinh cho chính bản thân

mình, góp phần chia sẻ cộng đồng và phát triển xã hội. Luật BHXH sửa đổi bổ sung

được quốc hội khóa XIII thông qua tại kì họp thứ tám và có hiệu lực thi hành kể từ

ngày 01/01/2016, trong đó có những thay đổi theo hướng mở rộng, nâng cao quyền

tham gia và thụ hưởng chế độ chính sách BHXH tự nguyện cho người lao động

như: không khống chế tuổi trần tham gia BHXH tự nguyện; hạ mức thu nhập tối

thiểu làm căn cứ đóng; linh hoạt trong phương thức đóng; hỗ trợ tiền đóng cho

người tham gia BHXH tự nguyện từ ngân sách Nhà nước. Bên cạnh đó, với yêu cầu

đổi mới, cải cách về bảo hiểm xã hội phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế thị

trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tại Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung

ương Đảng khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 28-NQ-TW ngày 23/5/2018 về cải

cách chính sách bảo hiểm xã hội với mục tiêu tổng quát là: Cải cách chính sách bảo

hiểm xã hội để bảo hiểm xã hội thực sự là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã

hội, từng bước mở rộng vững chắc diện bao phủ bảo hiểm xã hội, hướng tới mục

tiêu bảo hiểm xã hội toàn dân; Phát triển hệ thống bảo hiểm xã hội linh hoạt, đa

dạng, đa tầng, hiện đại…Trong đó đặt ra mục tiêu phấn đấu đến năm 2021, nông

dân và lao động tham gia BHXH tự nguyện chiếm khoảng 1% lực lượng lao động

trong độ tuổi; đến năm 2025 đạt khoảng 2,5% và đến năm 2030 đạt khoảng 5%...Vì

vậy, nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về bảo hiểm xã hội tự nguyện là một vấn

đề cấp bách và cơ bản của các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý, người lao động với

tư cách vừa là đối tượng, vừa là chủ thể của chính sách bảo hiểm xã hội.

Theo báo cáo kết quả hoạt động, năm 2019, BHXH tỉnh Lào Cai đã đã hoàn

thành và hoàn thành vượt mức các chỉ tiêu nhiệm vụ được giao: Công tác phát triển

2

đối tượng cơ bản đã duy trì và hoàn thành chỉ tiêu được giao, đặc biệt năm 2019, là

năm đột phá trong phát triển BHXH tự nguyện tăng 2.276 người (tăng 109,63% so

với năm 2018). Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện các chính sách bảo hiểm xã hội

tự nguyện ở tỉnh Lào Cai vẫn còn một số hạn chế như: số đối tượng tham gia

BHXH tự nguyện còn tương đối thấp (tỷ lệ lao động tham gia BHXH tự nguyện tại

tỉnh Lào Cai, chỉ chiếm 6,59%), chưa tương xứng với tiềm năng; hiện nay số người

tham gia BHXH tự nguyện chủ yếu là lao động đã đóng BHXH bắt buộc nay tiếp

tục đóng để hưởng lương hưu, mức đóng BHXH tự nguyện của NLĐ trên địa bàn

đều đóng ở mức thấp nhất 154.000 đồng/tháng; sự phân bố dân cư rải rác, nhiều

đồng bào dân tộc thiểu số cùng sinh sống, dẫn đến những rào cản về ngôn ngữ, gây

khó khăn trong quá trình tuyên truyền, vận động, đặc biệt, thu nhập của người dân

còn thấp là một trong những hạn chế ảnh hưởng đến việc phát triển đối tượng tham

gia BHXH tự nguyện và công tác tuyên truyền, phát triển đối tượng…

Mặc khác, Lào Cai là tỉnh miền núi, lực lượng lao động tự do chiếm tỉ lệ cao,

người dân sản xuất nông nghiệp là chủ yếu, việc làm không ổn định, thu nhập thấp

thường chỉ đủ đảm bảo nhu cầu của cuộc sống. Do đó, để đưa chính sách BHXH tự

nguyện đến với người dân trên địa bàn tỉnh thật không dễ dàng. Bên cạnh đó, với

định hướng chính trị thực hiện “BHXH toàn dân” được khẳng định tại Nghị quyết

số 28-NQ/TW, công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện đóng một

vai trò quyết định, then chốt trong quá trình mở rộng vững chắc diện bao phủ bảo

hiểm xã hội, hướng tới mục tiêu bảo hiểm xã hội toàn dân, góp phần đảm bảo an

sinh xã hội của đất nước, đòi hỏi cần phải tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện công tác

phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn tỉnh Lào Cai. Vấn đề

làm thế nào để thu hút người dân trên địa bàn tham gia BHXH tự nguyện, đó là lý

do tác giả chọn đề tài: “Thu hút người lao động tham gia BHXH tự nguyện tại

tỉnh Lào Cai” làm đề tài luận văn thạc sỹ chuyên ngành Quản trị kinh doanh.

2. Mục tiêu nghiên cứu

2.1 Mục tiêu chung

Đánh giá thực trạng tình hình tham gia BHXH tự nguyện và thực trạng công tác

thu hút người lao động tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn tỉnh Lào Cai, phân tích