Thời điểm mở thừa kế theo pháp luật dân sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN MINH TUẤN

THỜI ĐIỂM MỞ THỪA KẾ

THEO PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH - THÁNG 05 - NĂM 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP.HỒ CHÍ MINH

THỜI ĐIỂM MỞ THỪA KẾ

THEO PHÁP LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM

Chuyên ngành LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

Mã số: 60380103

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. LÊ MINH HÙNG

Học viên: NGUYỄN MINH TUẤN

Lớp: Cao học Luật Khóa 2 – Vĩnh Long

TP. HỒ CHÍ MINH - THÁNG 05 NĂM 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng toàn bộ nội dung luận văn “Thời điểm mở thừa kế

theo pháp luật dân sự Việt Nam” là kết quả của quá trình tổng hợp và nghiên cứu

của bản thân tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Minh

Hùng. Những phần sử dụng tài liệu tham khảo trong luận văn đã được nêu rõ trong

phần trích dẫn tài liệu tham khảo. Các bản án, thông tin được nêu trong luận văn là

trung thực và hoàn toàn chính xác, đúng sự thật.

Tác giả

Nguyễn Minh Tuấn

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT NỘI DUNG ĐƯỢC VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT

1 Bộ luật dân sự (Số 44-L/CTN) ngày 28/10/1995 BLDS năm 1995

2 Bộ luật dân sự (Luật số 33/2005/QH11) ngày

27/6/2005

BLDS năm 2005

3 Bộ luật dân sự (Luật số 91/2015/QH13) ngày

24/11/2015

BLDS năm 2015

4 Bộ luật tố tụng dân sự (Luật số 92/2015/QH13)

ngày 25/11/2015

BLTTDS năm 2015

5 Luật hộ tịch (Luật số 60/2014/QH13) ngày

20/11/2014

Luật hộ tịch năm 2014

6 Hội đồng thẩm phán HĐTP

7 Thành phố Hồ Chí Minh TP. Hồ Chí Minh

8 Tòa án nhân dân TAND

9 Uỷ ban nhân dân UBND

10 Viện kiểm sát nhân dân VKSND

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU........................................................................................................1

CHƯƠNG 1. XÁC ĐỊNH THỜI ĐIỂM MỞ THỪA KẾ ......................................7

1.1. Xác định thời điểm mở thừa kế trong trường hợp cá nhân chết thông

thường ........................................................................................................................7

1.1.1. Trường hợp có giấy chứng nhận hoặc các giấy tờ chứng minh

.....................................................................................................................................7

1.1.2. Trường hợp không có giấy chứng nhận hoặc các giấy tờ chứng minh

.....................................................................................................................................8

1.2. Xác định thời điểm mở thừa kế trong trường hợp cá nhân chết do Tòa án

tuyên bố ....................................................................................................................13

1.2.1. Căn cứ vào quyết định của Tòa án có thẩm quyền theo thủ tục tố tụng.........14

1.2.2. Căn cứ xác định định thời điểm mở thừa kế (thời điểm cá nhân chết do Tòa

án tuyên bố) trong một số trường hợp cụ thể............................................................15

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................................24

CHƯƠNG 2. Ý NGHĨA PHÁP LÝ CỦA VIỆC XÁC ĐỊNH THỜI ĐIỂM MỞ

THỪA KẾ ................................................................................................................25

2.1. Xác định người thừa kế tại thời điểm thừa kế ..............................................25

2.1.1. Đối với người có quyền thừa kế di sản của nhau............................................25

2.1.2. Người thừa kế thành thai, sinh ra sau thời điểm mở thừa kế .........................26

2.2. Xác định di sản thừa kế ...................................................................................27

2.2.1. Xác định khối di sản tại thời điểm mở thừa kế ...............................................27

2.2.2. Xác định giá trị di sản tại thời điểm mở thừa kế ............................................28

2.2.3. Tài sản phát sinh sau khi người có tài sản chết..............................................29

2.3. Các ý nghĩa pháp lý khác ................................................................................31

2.3.1. Xác định thời điểm phát sinh quyền, nghĩa vụ của người thừa kế..................31

2.3.2. Xác định thời điểm có hiệu lực của di chúc ....................................................32

2.3.3. Xác định mốc tính thời hiệu thừa kế ...............................................................34

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2........................................................................................39

KẾT LUẬN..............................................................................................................40

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Thừa kế là một chế định quan trọng và có ý nghĩa rất lớn trong việc điều

chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh liên quan đến thừa kế và một trong những điều

kiện quan trọng của quan hệ thừa kế là việc xác định thời điểm mở thừa kế. Khi một

người chết thì phát sinh việc thừa kế di sản của người đó và thời điểm mở thừa kế là

thời điểm người có tài sản chết. Để bảo đảm việc xác định thời điểm mở thừa kế

được chính xác, tạo sự bình đẳng, tự nguyện và an toàn pháp lý của các chủ thể,

pháp luật Việt Nam quy định cách xác định thời điểm mở thừa kế trong một số

trường hợp nhất định và những quy định này được thể hiện tại Điều 611 BLDS năm

2015. Quy định về thời điểm mở thừa kế đã tạo hành lang pháp lý vững chắc bảo vệ

quyền và lợi ích hợp pháp của công dân trong thực hiện quyền thừa kế của mình và

cơ bản phù hợp với thực trạng quan hệ thừa kế trong xã hội Việt Nam hiện nay.

Tuy nhiên, thời gian qua việc xác định thời điểm mở thừa kế nảy sinh một số

bất cập, thực tiễn xét xử các tranh chấp liên quan đến thừa kế gặp khó khăn, vướng

mắc khi áp dụng các quy định của pháp luật về việc xác định thời điểm mở thừa kế,

chẳng hạn như: xác định thời điểm người có tài sản chết dựa vào ngày được ghi trên

giấy chứng nhận (trích lục hộ tịch hay giấy chứng tử hoặc các giấy tờ chứng minh),

nhưng trên thực tế không phải lúc nào các loại giấy đó cũng ghi rõ thời gian chết

(ngày, giờ, phút) vì người khai làm giấy không nhớ rõ giờ, phút thì người có tài sản

chết được xác định vào thời gian nào; việc xác định thời điểm người có tài sản chết

có thể dựa vào chứng cứ (bia mộ), sự thống nhất của những người có liên quan hay

ngày giỗ, tế lễ không khi pháp luật không có quy định; quyết định của Toà án tuyên

bố cá nhân chết nhưng chỉ ghi nhận ngày chết mà không xác định rõ giờ, phút thì

trường hợp những người thừa kế của nhau chết cùng một ngày nhưng khác giờ thì

có được công nhận là chết cùng một thời điểm hay không và ngày cá nhân chết là

ngày Tòa án tuyên bố chết hay là ngày Tòa án ban hành quyết định, ngày chết xác

định từ ngày tai nạn xảy ra hay chết từ ngày đầu tiên sau hai năm tai nạn xảy ra. Do

đó, việc xác định thời điểm mở thừa kế không chính xác sẽ dẫn đến nhiều hệ quả

pháp lý, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người thừa kế,

nhất là việc xác định không đúng người thừa kế, chia thừa kế cho người chết trước

thời điểm mở thừa kế, xác định không đúng di sản thừa kế, không đúng thời hiệu

thừa kế và không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của người thừa kế. Nguyên nhân

2

của những bất cập này là do pháp luật của nước ta chưa toàn diện, chưa bao quát hết

tất cả các trường hợp, quy định chưa đồng bộ, rõ ràng, cụ thể và dẫn đến nhiều cách

hiểu khác nhau nên việc áp dụng đôi khi không nhất quán, chủ quan, thiếu công

bằng, khách quan trong quá trình xét xử.

Xuất phát từ những bất cập và nguyên nhân trên, tác giả nhận thấy việc

nghiên cứu, phân tích, kiến nghị để hoàn thiện vấn đề pháp lý về xác định thời điểm

mở thừa kế là rất cần thiết, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật về thừa kế, bảo

vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Từ đó, tác giả quyết định chọn vấn đề

“Thời điểm mở thừa kế theo pháp luật dân sự Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu

cho Luận văn Thạc sĩ Luật học của mình.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Thừa kế là một chế định quan trọng trong hệ thống pháp luật dân sự Việt

Nam và việc nghiên cứu chế định thừa kế có ý nghĩa sâu sắc về lý luận và đời sống

thực tế. Vì vậy, có nhiều công trình, bài viết của nhiều tác giả nghiên cứu về thừa kế

nói chung, về việc xác định thời điểm mở thừa kế nói riêng, cụ thể như sau:

- Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh (2017), Pháp luật về tài sản, quyền

sở hữu về tài sản và quyền thừa kế, NXB Hồng Đức - Hội Luật gia Việt Nam: Giáo

trình đã nêu lên ý nghĩa của việc xác định thời điểm mở thừa kế, việc xác định thời

điểm mở thừa kế là cơ sở để xác định chủ thể thừa kế và làm phát sinh quyền và

nghĩa vụ của chủ thể thừa kế đối với tài sản do người chết để lại. Bên cạnh đó, việc

xác định thời điểm mở thừa kế còn nhằm xác định di sản thừa kế, xác định thời

điểm có hiệu lực của di chúc, thời điểm từ chối nhận di sản và thời hiệu khởi kiện

để người thừa kế yêu cầu chia di sản, xác nhận quyền thừa kế của mình. Tuy nhiên,

giáo trình chỉ mang tính khái luận nên nội dung chỉ nêu lên ý nghĩa của việc xác

định thời điểm mở thừa kế mà chưa đưa ra các căn cứ để xác định thời điểm mở

thừa kế.

- Nguyễn Văn Cừ, Trần Thị Huệ (2017), Bình luận khoa học Bộ luật dân sự

2015 của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, NXB Công an nhân dân: Tác

giả đã khẳng định việc xác định thời điểm mở thừa kế là rất ý nghĩa và quan trọng,

làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của người thừa kế, xác định người thừa kế, tài sản

thừa kế và thời hiệu thừa kế. Theo tác giả, phút, giờ không là thời điểm mà là đơn vị

thời gian và nên thống nhất lấy đơn vị thời gian là ngày để xác định thời điểm mở

thừa kế. Tác giả chỉ nêu khái quát về thời điểm mở thừa kế, chưa đưa ra các trường