Thơ trẻ Bắc Kạn qua sáng tác của các nhà thơ: Nông Thị Tô Hường, Hoàng Chiến Thắng và Phùng Thị Hương Ly

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

––––––––––––––––––––

HOÀNG THỊ HẠNH

THƠ TRẺ BẮC KẠN QUA SÁNG TÁC

CỦA CÁC NHÀ THƠ: NÔNG THỊ TÔ HƢỜNG,

HOÀNG CHIẾN THẮNG VÀ PHÙNG THỊ HƢƠNG LY

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ,

VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

––––––––––––––––––––

HOÀNG THỊ HẠNH

THƠ TRẺ BẮC KẠN QUA SÁNG TÁC

CỦA CÁC NHÀ THƠ: NÔNG THỊ TÔ HƢỜNG,

HOÀNG CHIẾN THẮNG VÀ PHÙNG THỊ HƢƠNG LY

Ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 8.22.01.21

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ,

VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. CAO THỊ HẢO

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Công

trình có sự hỗ trợ khoa học từ giáo viên hướng dẫn PGS.TS. Cao Thị Hảo. Các

nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài này là trung thực, khách quan và

chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào trước đây.

Tác giả luận văn

HOÀNG THỊ HẠNH

ii

LỜI CẢM ƠN

Với lòng kính trọng sâu sắc và tình cảm chân thành, tôi xin trân trọng

cảm ơn: Khoa Ngữ văn, Phòng Đào tạo - Trường Đại học Sư phạm - Đại học

Thái Nguyên, Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Bắc Kạn, các nhà thơ: Nông Thị Tô

Hường, Hoàng Chiến Thắng, Phùng Thị Hương Ly đã giúp đỡ cho tôi trong

suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đối với

PGS.TS Cao Thị Hảo, người đã nhiệt tình trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ em

nghiên cứu hoàn thành luận văn.

Mặc dù tác giả đã có nhiều cố gắng, nhưng luận văn không tránh khỏi

những thiếu sót. Rất mong nhận được sự góp ý của quý thầy cô và bạn bè đồng

nghiệp quan tâm đến luận văn này.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020

Tác giả luận văn

HOÀNG THỊ HẠNH

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ..................................................................................................................i

Lời cảm ơn .....................................................................................................................ii

Mục lục ........................................................................................................................ iii

MỞ ĐẦU....................................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................ 1

2. Lịch sử vấn đề............................................................................................................ 1

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................. 4

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 5

5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................... 5

6. Đóng góp của luận văn .............................................................................................. 6

7. Cấu trúc của luận văn................................................................................................. 6

NỘI DUNG ................................................................................................................... 7

Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN LIÊN QUAN

ĐẾN ĐỀ TÀI ................................................................................................................ 7

1.1. Một số vấn đề lí luận và thực tiễn liên quan đến đề tài: ......................................... 7

1.1.1. Khái niệm "Thơ trẻ".............................................................................................7

1.1. 2. Khái niệm văn học địa phương........................................................................... 7

1.1. 3. Vị trí và đặc trưng của văn học địa phương........................................................ 8

1.2. Khái quát văn học địa phương Bắc Kạn ............................................................... 12

1.2.1. Vài nét về điều kiện địa lý, xã hội tỉnh Bắc Kạn ............................................... 12

1.2.2. Quá trình hình thành và phát triển của văn học Bắc Kạn .................................. 13

1.2.3. Thành tựu và hạn chế của các thể loại............................................................... 17

1.3. Chân dung ba nhà thơ: Nông Thị Tô Hường, Hoàng Chiến Thắng, Phùng Thị

Hương Ly..................................................................................................................... 23

1.3.1. Nông Thị Tô Hường .......................................................................................... 23

1.3.2. Hoàng Chiến Thắng........................................................................................... 24

1.3.3. Phùng Thị Hương Ly......................................................................................... 26

Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................ 28

iv

Chƣơng 2: MỘT SỐ PHƢƠNG DIỆN NỘI DUNG THƠ NÔNG THỊ TÔ

HƢỜNG, HOÀNG CHIẾN THẮNG VÀ PHÙNG THỊ HƢƠNG LY ................. 30

2.1. Hình ảnh quê hương tươi đẹp, thân thương.......................................................... 30

2.1.1. Quê hương gắn với những kí ức tuổi thơ........................................................... 30

2.1.2. Quê hương mang vẻ đẹp bình dị thân thương đang thay đổi từng ngày ........... 33

2.1.3. Quê hương còn nhiều khó khăn, vất vả ............................................................. 38

2.2. Hình ảnh con người mang vẻ đẹp riêng................................................................ 40

2.2.1. Con người chăm chỉ, vươn lên trong khó khăn, đối diện với vất vả để mưu sinh .... 40

2.2.2. Con người với những cung bậc của tình yêu..................................................... 47

2.2.3. Con người trong cuộc sống đầy biến động ........................................................ 50

2.3. Những phong tục tập quán, nếp sống của người dân vùng núi Việt Bắc ............. 54

2.3.1. Những phong tục tập quán trong lễ, tết, hội hè ................................................. 55

2.3.2. Những nếp sống, tập quán sinh hoạt hàng ngày ................................................ 58

Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................ 63

Chƣơng 3: MỘT SỐ PHƢƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT THƠ NÔNG THỊ TÔ

HƢỜNG, HOÀNG CHIẾN THẮNG VÀ PHÙNG THỊ HƢƠNG LY ................. 65

3.1. Thể thơ.................................................................................................................. 65

3.1.1. Thể thơ tự do...................................................................................................... 66

3.1.2. Trường ca........................................................................................................... 70

3.2. Ngôn ngữ nghệ thuật............................................................................................. 74

3.2.1. Ngôn ngữ chân thực, giản dị.............................................................................. 74

3.2.2. Ngôn ngữ giàu hình ảnh, nhạc điệu ................................................................... 76

3.2.3. Ngôn ngữ mang màu sắc văn hoá Tày............................................................... 79

3.3. Một số biểu tượng tiêu biểu .................................................................................. 83

3.3.1. Biểu tượng cây lúa ............................................................................................. 83

3.3.2. Biểu tượng bếp lửa............................................................................................. 86

3.3.3. Biểu tượng núi ................................................................................................... 89

3.4. Giọng điệu............................................................................................................. 91

3.4.1. Giọng điệu tự hào, ngợi ca khi viết về quê hương............................................. 92

3.4.2. Giọng trữ tình, tha thiết, nồng nàn khi viết về tình yêu..................................... 94

3.4.3. Giọng suy tư, triết lý khi viết về hiện thực cuộc sống....................................... 96

Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................ 98

KẾT LUẬN................................................................................................................. 99

TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................... 102

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Văn học dân tộc thiểu số là một bộ phận quan trọng của văn học Việt

Nam. Những sáng tác về đề tài dân tộc thiểu số đã góp phần tạo nên những thành tựu,

giá trị và bản sắc văn hóa độc đáo của các dân tộc anh em. Điều đó không những làm

cho nền văn hóa Việt Nam đậm sắc màu phong phú mà còn góp phần củng cố sự

thống nhất ý chí, tinh thần, tình cảm, tạo nên sức mạnh nội sinh bền vững của khối

đại đoàn kết toàn dân tộc. Để làm nên diện mạo của văn học dân tộc thiểu số chính là

sự góp mặt hết sức qua trọng của văn học địa phương.

1.2. Bắc Kạn được biết đến là một vùng đất giàu truyền thống cách mạng,

đồng thời cũng là mảnh đất giàu bản sắc văn hóa. Mảnh đất ấy đã sinh ra biết bao nhà

văn, nhà thơ là người dân tộc thiểu số với những tên tuổi như: Nông Minh Châu,

Nông Viết Toại, Nông Quốc Chấn, Hoàng Hóa…Và các lớp thế hệ kế tiếp: như Triệu

Kim Văn, Đinh Hữu Hoan, Phạm Viết Lãm, Hà Văn Roanh, Nguyễn Văn Lợi, Đặng

Phúc Lường, Nông Thị Ngọc Hòa, Dương Khâu Luông … cũng đã khẳng định sự

đóng góp của mình cho văn học dân tộc. Có thể nói rằng, lớp lớp thế hệ các nhà văn,

nhà thơ Bắc Kạn đã nối tiếp nhau theo các chặng đường lịch sử của dân tộc, của quê

hương, góp phần làm nên diện mạo riêng của văn học Bắc Kạn.

1.3. Nối tiếp thế hệ đi trước, hiện nay Bắc Kạn đang hình thành một đội ngũ

các tác giả trẻ ở lứa tuổi 7X, 8X, 9X. Sự xuất hiện đội ngũ các tác giả trẻ đã mang

đến cho văn học Bắc Kạn một luồng gió mới. Các nhà văn, nhà thơ trẻ dồi dào sức

sáng tạo đã mang đến chất men say tươi mới cho văn học thiểu số. Rất có thể họ sẽ

đại diện cho cả một thế hệ những người viết trẻ làm thay đổi diện mạo của văn học

dân tộc thiểu số. Họ tỏ ra rất nhạy bén với cái mới, họ không hề tỏ ra thua kém trước

sự phát triển rầm rộ của thơ ca đương đại và những xu hướng mới du nhập với trình

độ ngoại ngữ, sự đào tạo bài bản và quan trọng hơn nữa là ý thức dẫn thân và không

ngại đổi mới.

1.4. Tuy nhiên, cho đến nay, chưa có đề tài nghiên cứu về các nhà thơ trẻ. Việc

nghiên cứu thơ trẻ Bắc Kạn sẽ giúp chúng ta có cái nhìn bao quát về dòng chảy của

văn học Bắc Kạn trong sự tiếp nối của các thế hệ và những cách tân đổi mới của thế

2

hệ trẻ, góp phần hữu ích đưa thơ trẻ Bắc Kạn đến nhiều hơn với độc giả. Nghiên cứu

các nhà thơ của địa phương, cũng là dịp để bản thân tôi có thêm tư liệu phục vụ cho

việc giảng dạy, đồng thời cũng là tài liệu hữu ích cho việc giảng dạy văn học địa

phương ở các trường học. Bởi vậy, tôi đã chọn đề tài: Thơ trẻ Bắc Kạn qua sáng tác

của các nhà thơ: Nông Thị Tô Hường, Hoàng Chiến Thắng, Phùng Thị Hương Ly.

2. Lịch sử vấn đề

2.1. Lịch sử nghiên cứu thơ Bắc Kạn:

Bắc Kạn không chỉ là mảnh đất giàu truyền thống cách mạng mà còn là nơi

sinh ra nhiều người con ưu tú. Ngay từ những ngày đầu của cuộc kháng chiến chống

pháp, đã có những người con ưu tú vừa tham gia cách mạng, vừa dùng tài năng của

mình sáng tác văn chương phục vụ kháng chiến. Chính vì thế, thơ Bắc Kạn đã hình

thành với chặng đường lịch sử khá dài. Thơ Bắc Kạn đã có những đóng góp cho văn

học dân tộc thiểu số với những tên tuổi: Nông Minh Châu, Nông Viết Toại, Nông

Quốc Chấn, Hoàng Hóa, Đặng Phúc Lường, Triệu Sinh, Triệu Hữu Định, Đinh Hữu

Hoan, Triệu Kim Văn, Ma Kim Ly, Nguyễn Văn Lợi, Phạm Viết Lãm, Lương Hiệu,

Dương Thuấn, Dương Khâu Luông, Hoàng Thị Điềm…Sáng tác của nhiều tác giả đã

thu hút sự chú ý của giới phê bình- nghiên cứu, các bài báo khoa học, các luận án,

luận văn, khóa luận tốt nghiệp đại học. Những nghiên cứu về thơ Bắc Kạn có cả

những nghiên cứu cả quá trình lịch sử thơ Bắc Kạn, có cả những nghiên cứu về các

tác giả. Những tác giả được quan tâm nghiên cứu nhiều như Nông Minh Châu, Nông

Viết Toại, Nông Quốc Chấn, Triệu Kim Văn, Dương Khâu Luông. Có thể nói rằng,

cho đến nay, thơ Bắc Kạn vẫn đang thu hút sự quan tâm nghiên cứu không ngừng của

những độc giả yêu mến thơ Bắc Kạn.

2.2. Lịch sử nghiên cứu thơ trẻ Bắc Kạn:

Thơ trẻ là thơ của những nhà thơ trẻ về tuổi đời, tuổi xuất hiện trên thi đàn. Trẻ

trong cách nhìn, cách cảm, trong cách tư duy thơ. Họ mang đến cho thơ một sinh khí

mới, một cách nhìn mới trẻ trung và thu hút sự chú ý của các nhà phê bình, nghiên cứu.

Ngay khi mới xuất hiện thơ của Nông Thị Tô Hường và Hoàng Chiến Thắng

đã nhận được nhiều sự quan tâm chú ý của nhiều nhà phê bình nghiên cứu. Nông Thị

Tô Hường, là nhà thơ có nhiều tác phẩm nổi tiếng được công bố và nhận được nhiều

giải thưởng cao của trung ương và địa phương. Nhà thơ Triệu Kim Văn đã đánh giá

3

Nông Thị Tô Hường là “tác giả Viết thơ bác học”. Trong bài tựa tập thơ “Quả

Nhung”, nhà thơ Mai Liễu đã có những cảm nhận về sự độc đáo trong thơ của Nông

Thị Tô Hường: Nhiều bài thơ của Tô Hường thể hiện một ý tưởng, một cảm xúc chợt

đến, nhiều lúc chưa rõ ràng chưa định hình, buộc ta phải đọc lại, ngẫm nghĩ xem sau

những câu chữ buông lửng ấy tác giả muốn nói gì, gửi gắm điều gì với người đọc.

[18, tr.6].

Trong bài viết “Bản sắc dân tộc trong văn học dân tộc thiểu số”, tác giả Bình

Nguyên có nhận xét: “Nông Thị Tô Hường, có một vốn văn hóa Tày khá phong phú

và sáng tác được cả hai thứ tiếng (Tày và Việt). Thơ chị giàu hình tượng, giàu liên

tưởng, với nhiều ví von, so sánh”.

Đối với Hoàng Chiến Thắng, chàng trai yêu nghệ thuật, hội họa từ hồi học

THPT, đã có những bài thơ ngay từ thủa cắp sách đến trường. Trước khi là sinh viên

Khoa Sáng tác, Lý luận- Phê bình văn học, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội thì

Hoàng Chiến Thắng đã có những bài thơ đầu tiên được in trên báo. Năm 2009, tập

thơ “Gọi ngày xuống núi” của Hoàng Chiến Thắng được xuất bản đã được nhiều

người yêu thơ quan tâm.

Trong bài tựa cho tập thơ, nhà thơ Nguyễn Hữu Quý có cho rằng: Thơ Thắng

chân mà không cũ, thật mà không cỗi, dễ cảm nhận nhưng không sơ lược… Cái được

của thơ Thắng là kiệm lời, rất kiệm lời và ảo thực đan xen nhau trong một cấu trúc

khá vững của bài. [36, tr.7].

Trong một bài viết của mình, tác giả Thu Bình đã nhận xét về thơ của Hoàng

Chiến Thắng: Thơ Hoàng Chiến Thắng cho ta cái cảm xúc thú vị trước sự ngồn ngộn

của văn hóa miền núi. Tác giả này luôn biết cách khai thác, sử dụng cách diễn đạt đắt

về các góc độ của cuộc sống mà anh chọn để phản ánh…Tư duy, ngôn ngữ, hình

ảnh… luôn sống động tươi rói như cuộc sống đang hiện hữu.

Còn cây bút trẻ Phùng Thị Hương Ly, một cô gái trẻ mang đến một làn gió mới

cho thơ ca Bắc Kạn. Những điều gần gũi bình dị trong cuộc sống được tác giả viết

với lối viết hiện đại.

Trong bài viết “Chân dung nhà thơ trẻ Phùng Thị Hương Ly”, tác giả Bích

Phượng viết: Đọc thơ của chị, độc giả sẽ thấy rất gần gũi, những gì trong thơ gắn

liền với cuộc sống đời thường giản dị của con người vùng núi, nhưng bằng sự sáng

4

tạo, sử dụng lối viết hiện đại đã miêu tả những hình ảnh quen thuộc đó ở một khía

cạnh khác.

Nói về thơ của Hương Ly- nhà thơ trẻ Hoàng Chiến Thắng- Hội viên hội

VHNT tỉnh Bắc Kạn chia sẻ: Phùng Thị hương Ly là một cây bút trẻ theo đuổi một

lối viết khá lạ đối với nhiều tác giả trong tỉnh. Ở thơ của Ly tập trung nhiều về tứ, đặc

biệt là cách làm mới câu từ hết sức cân nhất, đây là một tác giả có khả năng lập ngôn

tốt. Có thể nói, hiếm có nhà thơ trẻ nào lại có khả năng đưa nhiều vấn đề lớn vào

trong thơ hết sức tự nhiên như Ly, nhưng nếu đọc kĩ bạn đọc sẽ thấy trong đó cũng có

tính triết luận rất cao.

Tuy nhiên, đó mới chỉ là những lời nhận xét, đánh giá lẻ tẻ của các nhà văn,

nhà thơ, nhà phê bình, các bài báo về cá nhân các nhà thơ trẻ Bắc Kạn. Hiện tại, vẫn

chưa có một nghiên cứu nào nghiên cứu một cách hệ thống về thơ trẻ Bắc Kạn thông

qua một nhóm tác giả tiêu biểu.

Vì thế chúng tôi chọn đề tài thơ trẻ bắc Kạn qua các sáng tác của tác giả Nông Thị

Tô Hường, Hoàng Chiến Thắng, Phùng Thị Hương Ly nhằm khẳng định vị trí của các

nhà thơ trẻ dân tộc miền núi trong việc đóng góp vào dòng thơ VH DTTS nói riêng và

VHHĐ Việt Nam nói chung những thành tựu vô cùng đáng trân trọng.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu về thơ trẻ Bắc Kạn qua sáng tác của ba tác giả tiêu biểu để tìm hiểu

đặc điểm nội dung và nghệ thuật trong thơ của họ, tìm ra được những điểm mới, sự

cách tân trên cả hai phương diện nội dung cũng như nghệ thuật trong sáng tác thơ của

các nhà thơ trẻ DTTS Bắc Kạn. Trên cơ sở đó tìm hiểu sự kế thừa, tiếp nối của thơ trẻ

so với thơ của các thế hệ đi trước, từ đó có cái nhìn đầy đủ và toàn diện hơn về những

đóng góp của các nhà thơ trẻ cho văn học địa phương Bắc Kạn và văn học các DTTS

VN hiện đại.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Luận văn hướng đến giải quyết những nhiệm vụ cơ bản sau:

Chỉ ra được những đặc điểm cơ bản về nội dung và nghệ thuật trong sáng tác

thơ của các nhà thơ Nông Thị Tô Hường, Hoàng Chiến Thắng, Phùng Thị Hương Ly;

Từ đó tìm ra những điểm tương đồng khác biệt trong sáng tác của họ.

5

Khẳng định những đóng góp quan trọng của ba nhà thơ trong quá trình phát

triển thơ ca các dân tộc thiểu số Việt Nam hiện đai nói chung và thơ ca các dân tộc

thiểu số Bắc Kạn nói riêng.

Qua việc nghiên cứu góp phần quảng bá rộng rãi hơn về văn học dân tộc thiểu số

nói chung và nét đẹp trong đời sống tâm hồn, tình cảm của con người miền núi nói riêng.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu

Thơ của các nhà thơ Nông Thị Tô Hường, Hoàng Chiến Thắng, Phùng Thị

Hương Ly với những nét tiêu biểu cả về nội dung và nghệ thuật.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của đề tài là: Các sáng tác của ba nhà thơ Nông Thị Tô

Hường, Hoàng Chiến Thắng, Phùng Thị Hương Ly, bao gồm các tập thơ:

Quả Nhung, Tềnh pù (Trên núi) -Thơ song ngữ Tày- Việt, Vạt sáng trăng rằm

(thơ), Hằn sâu trên đá (trường ca), Phía chân trời (thơ) của Nông Thị Tô Hường; Đi

qua tôi thật chậm (thơ) của Phùng Thị Hương Ly; Gọi ngày xuống núi (thơ), Mỉnh

hai (Vía trăng) của Hoàng Chiến Thắng.

Ngoài ra chúng tôi cũng tham khảo thơ của một số nhà thơ dân tộc thiểu số thế

hệ đi trước của Bắc Kạn để đối chiếu so sánh.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Trong đề tài này chúng tôi sử dụng các phương pháp sau:

Phương pháp khảo sát, thống kê, phân loại để tập hợp những sáng tác của các

nhà thơ theo những nội dung khác nhau, đồng thời để thống kê những vấn đề liên qua

đến nghệ thuật như: thể thơ, các biểu tượng...

Phương pháp phân tích tổng hợp để làm sáng tỏ các đặc điểm về nội dung cũng

như nghệ thuật thể hiện của ba nhà thơ.

Phương pháp so sánh đối chiếu để thấy những nét tương đồng và những điểm

khác biệt trong sáng tác của ba nhà thơ trẻ và giữa các nhà thơ trẻ Bắc Kạn với các

nhà thơ Bắc Kạn thuộc các thế hệ trước.

Phương pháp nghiên cứu liên ngành (văn hóa học, dân tộc học….) cùng với các

phương pháp khác để thấy được những nét đặc sắc trong văn hóa, văn học của các

dân tộc thiểu số Việt Nam hiện đại.