Thơ Quốc âm Nguyễn Trãi với hai dòng thất ngôn của thể song thất lục bát

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 4(48) Tập 1/N¨m 2008 Khoa häc X· héi Nh©n v¨n

17

TH¥ QUèC ¢M NGUYÔN TR·I VíI HAI DßNG THÊT NG¤N CñA THÓ SONG THÊT LôC B¸T

Ph¹m ThÞ Ph−¬ng Th¸i (Khoa KHTN & XH - §H Th¸i Nguyªn)

Cïng víi lôc b¸t, song thÊt lôc b¸t (STLB) lµ niÒm tù hµo cña thi ca d©n téc ViÖt Nam.

XuÊt hiÖn vµo kho¶ng cuèi thÕ kØ XV – ®Çu thÕ kØ XVI, thÓ th¬ nµy ®M nhanh chãng x¸c lËp cho

m×nh mét vÞ trÝ xøng ®¸ng trªn thi ®µn d©n téc. Thêi trung ®¹i, ®øng bªn §−êng luËt – mét thÓ

th¬ gi÷ vai trß chñ ®¹o, STLB vÉn lu«n kh¼ng ®Þnh søc sèng m¹nh mÏ, l©u bÒn vµ gi¸ trÞ d©n téc

cña m×nh. ChÝnh v× thÕ, ngän nguån cña STLB ®M tõ l©u trë thµnh mèi quan t©m cña nhiÒu nhµ

v¨n häc sö, nhµ lÝ luËn th¬ ca. Song cho ®Õn nay, vÊn ®Ò nµy vÉn ch−a thèng nhÊt. Tùu trung l¹i

lµ hai luång ý kiÕn: §©y lµ thÓ th¬ “thuÇn tóy ViÖt Nam” vµ “®©y lµ hiÖn t−îng c¶i biÕn, l¾p ghÐp

gi÷a thÓ thÊt ng«n cña Trung Hoa víi thÓ lôc b¸t cña ViÖt Nam”[1]. Tuy nhiªn, nh÷ng ý kiÕn

trªn cÇn tiÕp tôc bµn gi¶i vµ chøng minh. X¸c ®Þnh mét c¸ch t−¬ng ®èi hîp lÝ vÒ nguån gèc thÓ

STLB cho ®Õn nay vÉn lµ môc tiªu cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu. Trong bµi viÕt nµy, t«i muèn bµn

tíi mét gi¶ thiÕt khoa häc kh¸c, ngoµi hai gi¶ thiÕt trªn.

Tr−íc hÕt cÇn x¸c ®Þnh dÊu hiÖu ®Æc tr−ng cña thÓ STLB so víi thÓ th¬ thÊt ng«n §−êng luËt.

So víi c©u thÊt ng«n Trung Quèc, c©u thÊt ng«n cña STLB cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt:

1. C¸ch hiÖp vÇn trong cÆp song thÊt cña thÓ STLB cã ®Æc ®iÓm lµ: ch÷ cuèi c©u thÊt trªn

vÇn víi ch÷ thø n¨m c©u thÊt d−íi vµ ®Òu lµ vÇn tr¾c. Ch÷ cuèi cña c©u thÊt d−íi b¾t vÇn víi ch÷

thø s¸u cña c©u lôc, ®Òu lµ vÇn b»ng. Nh− vËy, c©u song thÊt cña thÓ STLB sö dông c¶ c−íc vËn

vµ yªu vËn, c¶ vÇn b»ng vµ vÇn tr¾c. Trong khi ®ã, c©u thÊt ng«n Trung Quèc duy nhÊt dïng

c−íc vËn b»ng, ë ch÷ cuèi c©u 1, 2, 4, 6, 8. NghÜa lµ, gi÷a hai c©u liÒn nhau kh«ng cã mèi g¾n bã

vÒ vÇn. §èi chiÕu hai c©u thÊt ng«n trong T× bµ hµnh cña B¹ch C− DÞ víi b¶n dÞch cña Phan Huy

Thùc sÏ thÊy râ ®Æc ®iÓm trªn:

- TÇm D−¬ng giang ®Çu d¹ tèng kh¸ch,

Phong diÖp ®Þch hoa thu s¾c s¾c.

- BÕn TÇm D−¬ng canh khuya ®−a kh¸ch,

Qu¹nh h¬i thu lau l¸ch ®×u hiu.

2. VÒ luËt b»ng tr¾c trong cÆp c©u thÊt cña thÓ STLB, theo ViÖt Nam v¨n häc sö yÕu cña

D−¬ng Qu¶ng Hµm, “Trõ ch÷ thø nhÊt kh«ng kÓ, muèn ®Æt tiÕng g× còng ®−îc, cßn s¸u ch÷ sau chia

lµm ba ®o¹n mçi ®o¹n hai ch÷. Trong c©u 7 th× cã ®o¹n ®Çu tr¾c tr¾c; ®Õn c©u 7 d−íi th× luËt tr¸i

l¹i: ®o¹n ®Çu b»ng b»ng” [2]. LuËt b»ng tr¾c trong thÓ song thÊt ®M ®−îc m« h×nh ho¸ nh− sau:

C©u b¶y trªn: o t t b b t t

C©u b¶y d−íi: o b b t t b b

Trong ®ã, o = ch÷ ®Çu c©u b¶y g¸c ra ngoµi kh«ng kÓ; nh÷ng ch÷ in nghiªng kh«ng cÇn

theo ®óng luËt, theo lÖ “nhÊt, tam, ngò bÊt luËn” cña c©u thÊt ng«n Trung Quèc.

3. C¸ch ng¾t nhÞp trong c©u song thÊt còng kh¸c h¼n so víi c©u thÊt ng«n §−êng luËt.

Theo V−¬ng Lùc, thÓ th¬ cña Trung Quèc chia theo nhÞp cuèi lµ nhÞp lÎ, 3 ch÷ cuèi ®øng thµnh

mét nhÞp hoÆc cã thÓ c¾t nhá thµnh 2 – 1. ThÝ dô:

V« biªn l¹c méc/ tiªu tiªu - h¹,

BÊt tËn tr−êng giang/cæn cæn – lai

(§¨ng cao - §ç Phñ)

Tr¸i ng−îc víi m« h×nh ng¾t nhÞp trong c©u thÊt Trung Quèc, nhÞp ng¾t trong c©u song

thÊt lµ lÎ cuèi ch½n sau. Ch¼ng h¹n: