THỜ CÚNG TỔ TIÊN VÀ CÁC THẦN CHE CHỞ GIA ĐÌNH CỦA NGƯỜI TÀY BẮC KẠN

Lƣơng Thị Hạnh Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 78(02): 23 - 28

23

THỜ CÖNG TỔ TIÊN VÀ CÁC THẦN CHE CHỞ GIA ĐÌNH

CỦA NGƢỜI TÀY BẮC KẠN

Lƣơng Thị Hạnh*

Trường Đại học Khoa học - ĐH Thái Nguyên

TÓM TẮT

Thờ cúng tổ tiên của ngƣời Tày là một hoạt động có ý thức của con ngƣời, là tình cảm biết ơn,

tƣởng nhớ, hƣớng về cội nguồn quá khứ. Cơ sở của sự hình thành ý thức về thờ cúng tổ tiên là

niềm tin rằng linh hồn tổ tiên còn sống cùng với con cháu, có thể che chở và ban phúc cho con

cháu. Cho nên, xét về mặt đạo đức, ý thức về tổ tiên mang giá trị nhân văn sâu sắc, nó phát khởi

mối thiện tâm ở mỗi con ngƣời trong cộng đồng xã hội.

Thờ cúng Tổ tiên là một trong những hình thức tín ngƣỡng chủ đạo không chỉ có ở dân tộc Tày,

mà có ở tất cả các tộc ngƣời nƣớc ta, hầu nhƣ không có gia đình nào là không thờ cúng tổ tiên,

không thực hành lễ nghi theo tập tục trong gia đình và cộng đồng. Thờ cúng tổ tiên đã trở thành

một phong tục, là chuẩn mực đạo đức và nguyên tắc làm ngƣời, đồng thời là một phần quan trọng

trong đời sống tâm linh của ngƣời Tày nói riêng và ngƣời dân Việt Nam nói chung. Đó là một

phong tục đẹp, có tính chất giáo dục truyền thống cho các thế hệ.

Từ khóa: Tổ tiên; thờ cúng; tín ngưỡng; văn hóa; linh hồn; bàn thờ; huyết tộc; kiêng kỵ…

Thờ cúng tổ tiên là một hiện tƣợng mang tính

lịch sử - xã hội, tồn tại phổ biến ở nhiều nƣớc

trên Thế giới, trong đó có Việt Nam. Mặt tốt

của việc thờ cúng là nhắc nhở những ngƣời

đang sống phải nhớ đến nguồn, “ăn quả nhớ

kẻ trồng cây”, biết kính trọng, phụng dƣỡng

ông bà lúc sinh thời và thờ phụng khi mất.

Lâu dần, sự thờ phụng đã trở thành đạo lý,

thành lẽ sống, trở thành nét đẹp văn hoá

truyền thống của các dân tộc. Song kèm theo

nó là sự phiền toái, nặng nề khi mang màu sắc

mê tín dị đoan, vụ lợi, ảnh hƣởng không nhỏ

đến đời sống của con ngƣời.*

Trong quá trình phát triển của lịch sử, khái

niệm tổ tiên cũng có sự biến đổi, phát triển. Nó

không chỉ bó hẹp trong phạm vi huyết thống

gia đình, họ tộc… mà đã mở rộng ra phạm vi

cộng đồng xã hội ở ba cấp độ: Quốc gia thì thờ

Vua Hùng; làng bản thờ thần Thành Hoàng;

gia đình, dòng họ thì thờ tổ tiên.

Bài viết này, tác giả chỉ nghiên cứu về ý

nghĩa của việc thờ cúng Tổ tiên trong gia đình

và các vị thần che chở nhà cửa, làng bản của

ngƣời Tày Bắc Kạn, chứ không đi sâu tìm

hiểu về nguồn gốc và bản chất của tín ngƣỡng

thờ cúng và cũng không có ý định tìm hiểu về

đạo thờ Vua Hùng của quốc gia dân tộc.

*

Tel: 0914 892 999; Email: [email protected]

Ngƣời Tày ở Bắc Kạn là tộc ngƣời đã cƣ trú

từ lâu đời, lại có số dân đông nhất trong toàn

tỉnh, theo điều tra dân số năm 1999, dân tộc

Tày có số dân là 149.459 ngƣời, chiếm

54,32% [3, tr.39]. Vì thế, ở vùng này ngôn

ngữ Tày cùng với tiếng phổ thông (tiếng

Kinh) đóng vai trò quan trọng trong giao tiếp

giữa các dân tộc. Hơn nữa, văn hóa truyền

thống của dân tộc Tày lại rất phong phú, đa

dạng là nét đặc trƣng cho văn hóa vùng cao

Bắc Kạn, Bên cạnh những đặc điểm chung,

giống nhau còn có những nét riêng rất độc

đáo, chẳng hạn tín ngƣỡng thờ cúng Tổ tiên là

một trong những nét riêng độc đáo đó.

Theo tập tục của ngƣời Tày, nơi đặt bàn thờ

tổ tiên bao giờ cũng là gian giữa của ngôi nhà

với ba hoặc bốn ống hƣơng tùy từng dòng họ,

dù bố cục của ngôi nhà 5 gian hay 7 gian, thì

gian giữa vẫn là nơi trang trọng nhất; Còn ở

ngƣời Hmông thì chỗ thờ cúng tổ tiên luôn

nằm ở vách tƣờng (liếp). Nơi thờ làm hết sức

đơn giản, thƣờng chỉ là mảnh giấy tiền bằng

giấy bản, có hình chữ nhật dán lên vách, liếp

thuộc gian giữa của ngôi nhà. Khi cần cúng

thì cắm hƣơng xuống đất, đặt mâm cúng ngay

chân vách (liếp). Cũng có gia đình gài ống

hƣơng vào vách coi là nơi thờ tổ tiên, lại có

hộ làm bàn thờ nhƣ ngƣời Tày, Kinh…

Tuy nhiên, dù bố cục và bài trí bàn thờ tổ tiên

giữa các tộc ngƣời có khác nhau, song đều

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn21