Thiết kế khóa học trực tuyến môn Khoa học tự nhiên theo định hướng dạy học trải nghiệm

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Thiết kế khóa học trực tuyến môn Khoa học

tự nhiên theo định hướng dạy học trải nghiệm

ĐẶNG THỊ VÂN

Ngành Lý luận và phương pháp dạy học

Giảng viên hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Hương Giang

Viện: Sư phạm Kỹ thuật

HÀ NỘI, 2022

TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Thiết kế khóa học trực tuyến môn Khoa học

tự nhiên theo định hướng dạy học trải nghiệm

ĐẶNG THỊ VÂN

Ngành Lý luận và phương pháp dạy học

Giảng viên hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Hương Giang

Viện: Sư phạm kỹ thuật

HÀ NỘI, 2022

Chữ ký của GVHD

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

BẢN XÁC NHẬN CHỈNH SỬA LUẬN VĂN THẠC SĨ

Họ và tên tác giả luận văn: Đặng Thị Vân

Đề tài luận văn: Thiết kế khóa học trực tuyến môn Khoa học tự nhiên theo

định hướng dạy học trải nghiệm.

Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học

Mã số HV: 20211055M

Tác giả, Người hướng dẫn khoa học và Hội đồng chấm luận văn xác nhận

tác giả đã sửa chữa, bổ sung luận văn theo biên bản họp Hội đồng ngày

25/10/2022 với các nội dung sau:

1. Bổ sung phần mở đầu.

2. Bổ sung bảng số liệu khảo sát thực trạng dành cho giáo viên khi triển

khai môn học.

3. Bổ sung kết luận chương 3.

4. Bổ sung và chỉnh sửa các trích dẫn Tài liệu tham khảo theo đúng quy

định.

Ngày tháng năm 2022

Giáo viên hướng dẫn Tác giả luận văn

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

LỜI CẢM ƠN

Tự lập và chủ động là hai phẩm chất em được rèn luyện ở trong môi trường

Bách Khoa. Trong suốt quá trình học tập tại Đại Học Bách Khoa Hà Nội, em may

mắn được sự hướng dẫn, dìu dắt của những người Thầy nhiệt huyết, tận tâm góp

phần củng cố niềm tin của bản thân vào ngành học mình lựa chọn là đúng đắn.

Hơn thế em đã tìm ra được con đường tương lai theo đuổi bằng chính những kiến

thức, kỹ năng và sự quan tâm từ Thầy, Cô Viện Sư phạm kỹ thuật truyền lửa cho

mình. Để có thể hoàn thành được đề tài này, TS. Nguyễn Thị Hương Giang đã

hướng dẫn em rất nhiều từ lúc em đề xuất đề tài tới trình bày báo cáo đề tài. Trong

quá trình triển khai đề tài, em cũng may mắn được sự hướng dẫn của TS. Nguyễn

Thành Nam trong thiết kế bài học và triển khai thực nghiệm. Những sự hỗ trợ,

hướng dẫn này em trân quý vô cùng vì em biết rằng đây là cơ hội hiếm có của em

trong cuộc đời được làm việc với những con người tâm huyết với giáo dục. Em sẽ

cố gắng vận dụng những kiến thức em học được từ các Thầy, Cô để cống hiến

nhiều hơn trong ngành giáo dục Việt Nam.

Một lần nữa em xin gửi lời cám ơn chân thành nhất tới tất cả Thầy, Cô Viện

Sư phạm kỹ thuật đã tạo mọi điều kiện tốt nhất để em có thể hoàn thành tốt chương

trình học của trường!

HỌC VIÊN

Ký và ghi rõ họ tên

i

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .................. 1

1.1 Lý thuyết dạy học trực tuyến ..................................................................... 1

Khái niệm dạy học trực tuyến .......................................................... 1

Đặc trưng của dạy học trực tuyến.................................................... 5

1.2 Dạy học trải nghiệm................................................................................... 7

Các mô hình học tập trải nghiệm cổ điển ........................................ 7

Lí thuyết học tập trải nghiệm ........................................................... 9

1.3 Xây dựng khóa học trực tuyến theo mô hình ADDIE ............................. 12

1.4 Khảo sát nhu cầu xây dựng khóa học trực tuyến môn Khoa học tự nhiên ..

.................................................................................................................. 16

Chương trình dạy học môn Khoa học tự nhiên của nước ngoài.... 16

Chương trình dạy môn Khoa học tự nhiên ở Việt Nam.................. 17

Thực trạng triển khai dạy và học môn Khoa học tự nhiên ở các

trường trung học cơ sở hiện nay .................................................................. 22

Kết luận chương 1 .............................................................................................. 26

CHƯƠNG 2. THIẾT KẾ KHOÁ HỌC TRỰC TUYẾN MÔN KHOA HỌC

TỰ NHIÊN.......................................................................................................... 27

2.1 Thiết kế kịch bản dạy học ........................................................................ 27

Cấu trúc nội dung........................................................................... 27

Mô hình dạy học 6E ....................................................................... 29

2.2 Phương pháp dạy học ............................................................................... 31

2.3 Đề xuất các hình thức xây dựng bài học/ chủ đề trực tuyến giảng dạy theo

dạy học trải nghiệm vào môn Khoa học tự nhiên ................................................ 33

Quy trình xây dựng chủ đề bài học ................................................ 33

Nội dung các chủ đề ....................................................................... 36

2.4 Thiết kế giáo án bài dạy mẫu ................................................................... 52

2.5 Kịch bản phân đoạn dạy học .................................................................... 66

Kết luận chương 2 .............................................................................................. 80

CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VÀ ĐÁNH GIÁ......................... 81

3.1 Mục đích, nhiệm vụ và nội dung của thực nghiệm sư phạm và đánh giá 81

Mục đích thực nghiệm sư phạm và đánh giá ................................. 81

Nội dung của thực nghiệm sư phạm............................................... 81

3.2 Đối tượng và phương pháp thực nghiệm sư phạm................................... 81

Đối tượng thực nghiệm................................................................... 81

ii

Chuẩn bị thực nghiệm.................................................................... 82

Phương pháp thực nghiệm (Phương pháp đối chứng) .................. 82

3.3 Đánh giá và xử lí kết quả thực nghiệm.................................................... 82

Tiêu chí đánh giá............................................................................ 83

Kết quả đánh giá ............................................................................ 86

Kết luận chương 3............................................................................................ 101

KẾT LUẬN....................................................................................................... 102

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 103

PHỤ LỤC.......................................................................................................... 101

iii

DANH MỤC HÌNH VẼ

Hình 1.1 Mô hình học tập trải nghiệm K.Lewin.................................................... 7

Hình 1.2 Mô hình học tập và phát triển nhận thức của Piaget............................... 9

Hình 1.3 Chu trình học tập trải nghiệm ............................................................... 11

Hình 1.4 Mô hình thiết kế giảng dạy ADDIE- Kruse, K (2002) ......................... 13

Hình 1.5 Các giai đoạn của mô hình ADDIE ...................................................... 13

Hình 2.1 Thành phần nội dung chính môn Khoa học tự nhiên............................ 27

Hình 2.2 Mô hình dạy học 6E.............................................................................. 30

Hình 2.3 Quy trình thiết kế bài học trực tuyến môn Khoa học tự nhiên.............. 34

Hình 2.4 Giao diện bài giảng điện tử của khóa học ............................................. 77

Hình 2.5 Giao diện bài kiểm tra trên hệ thống online.......................................... 79

Hình 3.1 Hình ảnh sản phẩm thực hành nộp trên hệ thống.................................. 90

Hình 3.2 Kết quả bài kiểm tra trên hệ thống khóa học trực tuyến....................... 90

iv

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1 Bảng phân loại các loại lớp học ............................................................. 3

Bảng 1.2 Tổng hợp so sánh môn Khoa học tự nhiên một số nước...................... 17

Bảng 2.1 Minh họa một số hoạt động tổ chức online .......................................... 35

Bảng 2.2 Đề xuất bài giảng soạn kế hoạch dạy học ............................................ 52

Bảng 2.3 Vận dụng mô hình 6E trong thiết kế bài giảng .................................... 55

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Dạy học trực tuyến DHTT

Học tập trải nghiệm HTTN

Giáo viên GV

Học sinh HS

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

- Môn Khoa học tự nhiên là môn học bắt buộc với học sinh cấp trung học cở

sở, môn học giúp học sinh phát triển các phẩm chất, năng lực đã được hình thành

và phát triển ở cấp tiểu học, hoàn thiện tri thức, kĩ năng nền tảng và phương pháp

học tập để tiếp tục học lên trung học phổ thông, học nghề hoặc tham gia vào cuộc

sống lao động.

- Môn Khoa học tự nhiên là một môn học mới về cả nội dung và tinh thần

giảng dạy theo phát triển năng lực. Các nội dung thuộc các lĩnh vực Vật lí, Hóa

học, Sinh học được kết hợp theo các chủ đề đan xen trong nội dung học tập của

học sinh.

- Chưa có nguồn nhân lực đáp ứng được yêu cầu một người dạy có thể tổ

chức triển khai hoạt động học tập cho toàn bộ nội dung cả môn học. Sách giáo

khoa của các nhà xuất bản cung cấp chỉ là một tài liệu tham khảo hỗ trợ người dạy

xây dựng nội dung dạy học và giúp người học có định hướng về kiến thức theo

trình độ của mình.

- Trong những năm gần đây, ngành giáo dục đã tích cực áp dụng CNTT vào

trong hoạt động giảng dạy. Ngành giáo dục đã phát triển mô hình giảng dạy học

trực tuyến online để người học có thể học mọi nơi, mọi lúc, chủ động trong việc

học tập hiệu quả hơn. Đại dịch Covid-19 xuất hiện đã làm thay đổi nhận thức và

tạo ra bước đệm lớn cho giáo viên và học sinh Việt Nam có cơ hội cọ xát với cách

học trực tuyến qua internet nhiều hơn. Việc áp dụng công nghệ vào trong phương

pháp giảng dạy khiến người dạy chưa quen, người học thiếu sự tập trung với các

tiết học, đặc biệt hơn là đối với chương trình học tập của học sinh đang đổi mới

từng ngày.

Điều đó cho thấy việc Thiết kế khóa học dạy học trực tuyến hỗ trợ người học

học tập tốt hơn môn học trong giai đoạn đổi mới nội dung và tinh thần dạy học

theo phát triển năng lực là điều cần thiết và đáp ứng được rất lớn nhu cầu thực tế

theo tình hình chung của học sinh Việt Nam.

2

2. Mục đích nghiên cứu

Đề xuất quy trình, nguyên tắc thiết kế khóa học trực tuyến môn Khoa học tự

nhiên theo định hướng dạy học trải nghiệm:

- Phát huy tính linh động khóa học bổ trợ trực tuyến, người học có thể học

mọi lúc, mọi nơi và hỗ trợ người học nắm vững kiến thức sau các giờ học trên

trường.

- Phát triển các nội dung học tập gắn với thực tế cuộc sống, có nhiều hình

ảnh minh họa sinh động, thân thiện, tích hợp kiến thức các môn học tạo động lực

học tập cho học sinh.

- Thiết kế nhiều hoạt động trải nghiệm thông qua các nhiệm vụ thực hành,

thí nghiệm bằng nguyên liệu dễ dàng tìm kiếm tại nhà để người học có thể chủ

động thực hiện các nhiệm vụ học tập góp phần hướng tới phát triển các năng lực

và phẩm chất của người học.

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

- Khách thể nghiên cứu: Học sinh khối trung học cơ sở đang theo học môn

Khoa học tự nhiên.

- Đối tượng nghiên cứu: Quá trình dạy và học trực tuyến môn Khoa học tự

nhiên.

4. Phạm vi nghiên cứu

Học sinh khối trung học cơ sở tham gia khóa học trực tuyến của môn Khoa

học tự nhiên tại hệ thống giáo dục HOCMAI.

5. Giả thuyết khoa học

Nếu thiết kế, xây dựng khóa học trực tuyến môn Khoa học tự nhiên theo

định hướng dạy học trải nghiệm thì tạo ra sự linh động trong học tập, tạo động lực

học tập và góp phần xây dựng năng lực của người học trong giai đoạn đổi mới

chương trình học tập.

6. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu lý thuyết dạy học trực tuyến và học tập trải nghiệm.

- Nghiên cứu nội dung chương trình tổng thể của môn Khoa học tự nhiên

theo chương trình mới dưới sự định hướng của Bộ giáo dục và Đào tạo.

3

- Đề xuất các công nghệ và phương pháp dạy học sử dụng xây dựng các bài

giảng trực tuyến.

- Tổ chức thực nghiệm bài giảng để đánh giá tính linh động, tạo động lực

và xây dựng năng lực của người học theo khóa học đề xuất.

7. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện các nhiệm vụ trên, đề tài sử dụng kết hợp một số phương pháp

nghiên cứu sau:

- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết

- Phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia

- Phương pháp thực nghiệm sư phạm

8. Nội dung của luận văn