Thiết chế tổ chức, quản lý ở làng, xã đồng bằng bắc bộ thế kỷ XIX và những bài học kinh nghiệm

THIET CHE TO CHUC, QUAN LY U LANG, XA OtiNG DANG DAC BQ

THE Kir XIX VA NHUNG DAI HOC KINH NGHIEM

• ThS. TRAN HONG NHUNG n

L

ang xa Viet Nam co vai trd trqng nhk nude trilu Nguyen da ed gang thue hidn

yeu Irong lich sd dan tdc. Trong hing loat ci c bidn phdp, dac bidt nhin mgnh

nhiiu giai doan lich sO, lang xa di n vide quin If idng xa bdi "Nuisc la hpp cic

quyet dinh den su tdn tai hay suy idng ma thinh. TO ling m i di n node, dgf din

vong ciia qudc gia, sU thanh edng hay thit bai ndn tgc, vodng chinh li f Idng li m trudc""'

oia cac VUdng trieu Hidn nay, dd xiy dang bd Tuf nhidn, thUc trang ndng thdn Vidt Nam

may nhi nadc vang manh, dip dng yeu cau khi bodo vi o th l kf XIX d i khdng cdn thuSn

phit men kinh te thi tradng dinh hadng xi hdi nhit. Trdn phUPng difn kinh tl , ch l dd tU hOa

chij nghia, khdng the khdng xuat phit Id nin da bao trflm, sd hflu dia ehu chi phdl cic quan

ting Cd sd eda xi hdi dd ehinh ii ling xi. Xd he rudng ddt v l ci c quan he x i hpi d ndnn

If hii hoa moi quan he gida ling vdi nude, giaa thdn. Cudn sieh ST hoan ttf tri luc cfla Nguyin

truyen thdng ttf tri, ta quin lang xa vdi chinh

sieh quin ly cija nhi nadc dd xay ddng ndng

thdn Viet Nam mdi trong bdi cinh cdng nghiep

hda, hien dai hoa ia mdt ydu eau bde thiet

Mudn viy, cin cd nhdng hidu bidt siu sic hon

vi iing xa cd truyin. Bii vidt mong mudn lim

sing td nhdng die ttdng trong cich thae td

chdc, quan Iy ting xi truyin thdng, qua dd rut

ra nhOng bii hpc kinh nghidm gdp phan phat

huy cac gia tti tich ctfc, giam thidu cic mat tieu

cae trong quin iy ling xa cd truyin, phue vu eho

yeu cau xiy dang ndng thdn mdi hien nay

Cdng Tiep cho bidt: vi o di u th l kf XtX,

didn tfch rudng di't cdng tu cfla e i nudc ll

3.396.584 mlu , trong dd rudng tU chiem 83%

(2.816.221 mdu), rupng cong cae logi chilm

17% (580.363 mlu)'". V l mat xa hdi, ngn dan

lUu ti n luu ddng phat Irien ldm cho tlnh hinh

d i n cu khdng on dinh. Vflng Ddng Ngoii, nSm

1730 ed 527 ling phidu tin , nam 1741 ISn tiii

3.691 lang (ehiem khoing 30%) sd ling ni

trong vung. Di n cudi the kf XVIII, ridng cio

trin ddng bang v i vung Thanh - Nghd vin c6n

1.486 ldng phieu tan". Md hinh Idng xa truylt

,hi„ ^- !'.™^^"<'<^ "30 the ky XIX sau may thdng dupc xdc idp dudi thdi ky oiia Ld Thinh

h K ISn Z . • h- T ' 'T ^ <"^",Nguyen Tdng dang dan gii i thl , dfli sdng ling xa bj xio

.Si l i-^ -. . ''"''•^" '"""S "^^^ "^"" 9 "°"- "i* " "J^iS -^^nh. The kf XVII - XVIII, ling

v i n Phil doi mat vdi nhieu thich thflc Idn. iien xa thflc sg da VUdt ra khdi tam kilm sd t cOa I nhieu thich thflc Idn, iien

quan den sg sdng cdn cfla vuflng trieu. Lan

dau hen trong lich sfl Viet Nam, mdt lanh thd

tri l dai tfl Lang Sdn din Cd Mau dudc xac lap

Nha Nguyin la vuflng tneu dau tien trong iich

su Vidt Nam thoc hidn quyin quin If da't nude

tren mpt phgm vi ianh thd rdng Idn v i tri i dai

ttieo chieu Bac Nam. Quin If mdt da't nudc

rpng Idn trong dilu kidn giap thdng kem phat

triln, thdng Bn lidn lac iac hau, idnq

chi'nh quyen trung Uong, trd thanh cin cfl oSa

hang logt cie cupc khdi nghTa ndng ddn bung

nd trong nhilu thdp kf. Tlnh hinh dd dit ra ySti

d u bflc thie't phi i td chflc va dn dinh igi trit tif

lang xi .

1. Thidt che to chOc, quin If d Ilng xi

ddng bang Bac Bd th l kl XIX (1802-1884)

Cdc tneu vua Nguydn, tfl vua Gia Long din

SI phu Bac Ha khdng yen, mdt njn hanh ehlnh

d n nhieu khac bidt sau hang the ky day biln

dong la nhOrig khd khan va thach thOe dat ra

cho nha Nguyen d nfla dau the kf XIX. Dixi e

lap lgi trang thai binh I n v l chinh tri, xa hdi,

(•) Trtfdng Oai ht)c Luat Hi Npi

din, Idng vua Tg Dflc trong thfli ky ddc lap, tg chfl (1802-

o

1884) da ap dung nhilu bidn phap qukn I?

khac nhau nham thi^t lap SL/ kiem sodt ch$t

che hdn dfl'i vdi c^p chfnh quyin ca sd, trong

dd cuoc cki each hanh chfnh di/di thdi Minh

Mang (1820-1840) dddc thi/c hi0n kh6 toAn

dign 6 cap xa nham vao ba ndi dung chfnh:

ruong dS't, dkn dinh vk bkn thSn t6 chiJc ling

To chwe nha nuwe sd 8/3016 J