Thẩm quyền xét xử của tòa án quân sự trong tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

MAI THỊ THANH TRÚC

THẨM QUYỀN XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN QUÂN SỰ

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

-----------------------------------

MAI THỊ THANH TRÚC

THẨM QUYỀN XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN QUÂN SỰ

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành hình sự và tố tụng hình sự

Mã số: 60380104

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Văn Độ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan toàn bộ nội dung Luận văn do bản thân tôi tự nghiên

cứu hoàn thiện, không sao chép của người khác. Nếu có gian dối trong

nghiên cứu, tôi xin nhận mọi hình thức xử lý do nhà trường quy định.

Người cam đoan

Mai Thị Thanh Trúc

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT CỤM TỪ ĐƯỢC VIẾT TẮT TỪ VIẾT TẮT

01 Bộ Luật Hình sự BLHS

02 Bộ Luật tố tụng hình sự BLTTHS

03 Thẩm quyền xét xử TQXX

04 Tòa án nhân dân TAND

05 Tòa án quân sự TAQS

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU

SỐ

TT TÊN BẢNG, BIỂU

01

Biểu đồ 1. Số liệu án Sơ thẩm, Phúc thẩm, Giám đốc thẩm, Tái thẩm và

chuyển vụ án để xét xử đúng thẩm quyền của ngành Tòa án quân sự từ năm

2003 đến năm 2012

02 Biểu đồ 2. Số liệu án Sơ thẩm của các Tòa trong ngành Tòa án quân sự từ

năm 2003 đến năm 2012

03 Biểu đồ 3. Số liệu án Phúc thẩm của các Tòa trong ngành Tòa án quân sự từ

năm 2003 đến năm 2012

04 Biểu đồ 4. Đối tượng thực hiện hành vi phạm tội thuộc thẩm quyền xét xử

của ngành Tòa án quân sự từ năm 2009 đến 2012

MỤC LỤC

Trang

PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1

Chương 1

NHẬN THỨC CHUNG VỀ THẨM QUYỀN XÉT XỬ

CỦA TÒA ÁN QUÂN SỰ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

1.1. Khái niệm thẩm quyền xét xử của Tòa án ......................................................... 5

1.1.1. Khái niệm chung thẩm quyền xét xử về hình sự của Tòa án ...................... 5

1.1.2. Thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự .................................................... 9

1.2. Ý nghĩa của việc phân định thẩm quyền xét xử ............................................... 11

1.3. Những căn cứ để phân định thẩm quyền xét xử của Tòa án ............................. 13

1.3.1. Căn cứ vào tính nghiêm trọng, phức tạp của tội phạm ............................ 15

1.3.2. Căn cứ vào cách tổ chức hệ thống cơ quan Nhà nước nói chung, các cơ

quan tư pháp nói riêng, vào thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử của cơ quan tiến hành

tố tụng… ................................................................................................................ 17

1.3.3. Căn cứ vào năng lực của Thẩm phán, Hội thẩm và những người tiến hành

tố tụng ................................................................................................................... 18

1.3.4. Căn cứ vào mối liên hệ giữa thẩm quyền xét xử với các chế định khác của

tố tụng hình sự ....................................................................................................... 20

1.3.5. Căn cứ vào hiệu quả kinh tế của hoạt động xét xử và các hoạt động tố

tụng khác ............................................................................................................... 21

1.3.6. Căn cứ vào việc đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân nói

chung và những người tham gia tố tụng nói riêng.................................................. 23

1.3.7. Căn cứ vào tình hình tội phạm, yêu cầu đấu tranh phòng ngừa và chống

tội phạm trong những giai đoạn nhất định ............................................................. 24

1.3.8. Căn cứ vào đặc điểm lĩnh vực hoạt động, chức năng, nhiệm vụ của cơ

quan, tổ chức nơi tội phạm xảy ra hoặc hành vi phạm tội gây thiệt hại.................. 25

1.4. Quy định pháp luật của một số nước trên thế giới về thẩm quyền xét xử của Tòa

án quân sự ............................................................................................................. 26

1.5. Lịch sử thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự ở Việt Nam qua các thời kỳ ... 28

1.5.1. Thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự giai đoạn từ năm 1945 đến năm

1960…. ................................................................................................................. 29

1.5.2. Thẩm quyền xét xử của các Tòa án quân sự giai đoạn từ năm 1960 đến

năm 1986…. ......................................................................................................... 33

1.5.3. Thẩm quyền xét xử của các Tòa án quân sự giai đoạn từ năm 1986 đến

năm 2003 ............................................................................................................... 35

Chương 2

THẨM QUYỀN XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN QUÂN SỰ THEO PHÁP LUẬT

HIỆN HÀNH VÀ NHỮNG TỒN TẠI, VƯỚNG MẮC TRONG THỰC TIỄN

2.1. Thẩm quyền xét xử chung của Tòa án quân sự theo quy định của pháp luật hiện

hành ...................................................................................................................... 38

2.1.1. Thẩm quyền xét xử theo đối tượng ......................................................... 38

2.1.2. Thẩm quyền xét xử theo việc .................................................................. 42

2.1.3. Thẩm quyền xét xử theo lãnh thổ ............................................................ 46

2.1.4. Giải quyết việc tranh chấp về thẩm quyền xét xử .................................... 49

2.2. Thẩm quyền xét xử cụ thể của các Tòa án quân sự .......................................... 50

2.2.1. Thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự khu vực ..................................... 50

2.2.2. Thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự cấp quân khu và tương đương... 54

2.2.3. Thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự Trung ương............................... 60

2.3. Thực tiễn thực hiện thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự ............................ 61

2.3.1. Kết quả thực hiện ................................................................................... 61

2.3.2. Một số tồn tại, vướng mắc trong thực tiễn thực hiện thẩm quyền xét xử

của Tòa án quân sự và nguyên nhân ...................................................................... 64

Chương 3

PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN THẨM QUYỀN XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN

QUÂN SỰ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CẢI CÁCH TƯ PHÁP

3.1. Mục tiêu và ý nghĩa của việc hoàn thiện thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự

đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp .......................................................................... 68

3.2. Một số kiến nghị hoàn thiện thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự đáp ứng

yêu cầu cải cách tư pháp ........................................................................................ 72

3.2.1. Yều cầu hoàn thiện thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự .................... 72

3.2.2. Các kiến nghị cụ thể ............................................................................... 72

KẾT LUẬN .......................................................................................................... 85

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Ở nước ta, cùng với các Tòa án nhân dân, các Tòa án quân sự được pháp luật

quy định là những cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

thuộc hệ thống Tòa án nhân dân được tổ chức trong Quân đội. Trong phạm vi chức

năng của mình, các Tòa án quân sự có nhiệm vụ bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa,

bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân, bảo vệ an ninh

quốc phòng, kỷ luật và sức mạnh chiến đấu của Quân đội; bảo vệ tài sản của Nhà

nước, của tập thể; bảo vệ tính mạng, sức khoẻ, tài sản, tự do, danh dự, nhân phẩm

của quân nhân, công chức, công nhân quốc phòng và của các công dân khác. Bằng

hoạt động của mình, các Tòa án quân sự góp phần giáo dục quân nhân, công chức,

công nhân quốc phòng trung thành với Tổ quốc, thực hiện nghiêm chỉnh pháp luật,

điều lệnh của Quân đội, tôn trọng những quy tắc của cuộc sống xã hội, ý thức đấu

tranh phòng ngừa và chống tội phạm, các vi phạm pháp luật khác.

Trong tố tụng hình sự, việc phân định thẩm quyền xét xử của Tòa án nói

chung và của Tòa án quân sự nói riêng có ý nghĩa rất quan trọng. Bởi lẽ, thẩm

quyền xét xử được phân định càng rõ ràng, khoa học, càng sát với thực tế bao nhiêu

thì càng đảm bảo cho việc xét xử khách quan, chính xác, đúng người, đúng tội,

đúng pháp luật; bảo vệ quyền con người, quyền công dân.

Nghiên cứu lịch sử phát triển của pháp luật tố tụng hình sự cho thấy tùy

thuộc vào tình hình phát triển của đất nước trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể mà

thẩm quyền xét xử của các Tòa án quân sự được quy định khác nhau và có sự thay

đổi cho phù hợp với thực tiễn xã hội. Việc nghiên cứu thẩm quyền xét xử của Tòa

án quân sự trong điều kiện đất nước ta hiện nay góp phần tích cực trong quá trình

thực hiện mục tiêu hướng tới “… xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân

chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự

tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động

xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao…” đúng như Nghị quyết 49-

NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ Chính trị đã xác định. Bên cạnh việc

góp phần thực hiện thắng lợi công cuộc cải cách tư pháp chung của đất nước thì với

thẩm quyền xét xử mà Nhà nước giao cho, các Tòa án quân sự còn thể hiện sức

mạnh bảo vệ công lý trong phạm vi đặc thù của mình nhằm thực hiện thắng lợi

nhiệm vụ cải cách tư pháp được đề cập trong Nghị Quyết 49-NQ/TW có liên quan

trực tiếp đến tổ chức và hoạt động của Tòa án quân sự là: “Nghiên cứu, xác định

hợp lý phạm vi thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự theo hướng chủ yếu xét xử

những vụ án về các tội xâm phạm nghĩa vụ, trách nhiệm của quân nhân, những vụ

án liên quan đến bí mật quân sự…”

Các Tòa án quân sự là một thiết chế đặc biệt nên bản thân nó có những đặc

điểm riêng biệt nhất định. Trong tình hình hiện nay và lâu dài, các thế lực thù địch

trong và ngoài nước đang tìm cách phá hoại Quân đội, trong đó đưa ra các lập luận

nhằm thu hẹp thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự để từng bước làm suy yếu sức

mạnh chiến đấu của Quân đội trong sự nghiệp bảo vệ Đảng, bảo vệ Tổ quốc, tiến tới

phi chính trị hóa Quân đội. Do vậy, việc củng cố và tăng cường các thiết chế quân

sự, chính trị, trong đó có các cơ quan tư pháp quân sự là đặc biệt cần thiết trong tình

hình hiện nay.

Sự hình thành, tồn tại và phát triển của các Tòa án quân sự gắn liền với sự

phát triển của Quân đội và là nhân tố không thể thiếu trong việc thực hiện nhiệm vụ

của Quân đội. Việc xác định đúng thẩm quyền còn đảm bảo cho các Tòa án quân sự

bảo vệ an ninh quốc phòng, kỷ luật và sức mạnh chiến đấu của Quân đội, chống lại

các quan điểm mập mờ, phá hoại Quân đội của các thế lực thù địch nhằm thu hẹp

thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự. Đồng thời việc xác định đúng đắn thẩm

quyền của Tòa án quân sự còn góp phần giúp các Tòa án quân sự thực hiện thắng

lợi mục tiêu của Nghị quyết về việc lãnh đạo thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp

trong Quân đội đến năm 2020 là: “giữ nghiêm pháp luật Nhà nước, phục vụ tốt yêu

cầu, nhiệm vụ Chính trị, góp phần tăng cường kỷ luật và sức mạnh chiến đấu của

Quân đội. Đồng thời góp phần tích cực vào việc bảo vệ quyền thống nhất toàn vẹn

lãnh thổ của đất nước”.

Chính do đó, cần phải hiểu rõ thẩm quyền xét xử của các Tòa án quân sự để

phân biệt với các Tòa án nhân dân nhằm đảm bảo cho quá trình giải quyết các vụ án

hình sự được nhanh chóng, chính xác đáp ứng yêu cầu về kinh tế, chính trị và xã

hội, đáp ứng yêu cầu bí mật quân sự trong hệ thống Quân đội. Đồng thời, việc

nghiên cứu hoàn thiện thẩm quyền xét xử của các Tòa án quân sự là một trong

những yêu cầu của Nghị quyết 49-NQ/TW của Bộ Chính Trị. Với ý nghĩa đó, tác

giả đã chọn Đề tài: “Thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự trong tố tụng hình sự

Việt Nam” để làm đề tài tốt nghiệp.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Qua nghiên cứu cho thấy, thẩm quyền xét xử các vụ án hình sự là một vấn đề

quan trọng cả về lý luận cũng như thực tiễn. Đó còn là một trong những nội dung

quan trọng của công cuộc cải cách tư pháp. Có nhiều tác giả đã nghiên cứu như:

- Luận án tiến sĩ “Thẩm quyền trong tố tụng hình sự” – Trường Đại học Luật

Hà Nội năm 2000 của Nguyễn Văn Huyên;

- Luận văn thạc sĩ “Thẩm quyền xét xử của các Tòa án quân sự” – Trường

Đại học Luật Hà Nội năm 1998 của Đàm Văn Dũng;

- Luận văn thạc sĩ “Thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của Tòa án” –

Tp.HCM năm 2007 của Nguyễn Văn Trí;

- Luận văn thạc sĩ “Hoàn thiện thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án hình sự

theo tiến trình cải cách tư pháp ở Việt Nam – Tp. HCM năm 2008 của Nguyễn Thị

Loan.

Ngoài ra còn có một số bài báo của một số tác giả viết về vấn đề này.

Tuy nhiên, đa số các tác giả chỉ đề cập đến thẩm quyền xét xử của Tòa án

quân sự trong công trình chung nghiên cứu về thẩm quyền của Tòa án, nên chưa có

độ sâu nhất định. Một số bài báo thì chủ yếu phân biệt thẩm quyền Tòa án quân sự

với thẩm quyền Tòa án nhân dân trên cơ sở pháp luật hiện hành. Có Luận văn thạc

sĩ của Đàm Văn Dũng nghiên cứu tương đối toàn diện về thẩm quyền Tòa án quân

sự, nhưng được thực hiện đã tương đối lâu, trước khi có chiến lược cải cách tư

pháp, nên kết quả còn những hạn chế. Nhiều vấn đề như căn cứ quy định thẩm

quyền xét xử của Tòa án quân sự, giải quyết những vướng mắc cụ thể trong thực

tiễn …hầu như còn bỏ ngõ về mặt khoa học.

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

- Đề tài góp phần bổ sung kiến thức về thẩm quyền xét xử của Tòa án quân

sự - cơ quan xét xử của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ

chức trong Quân đội, một vấn đề mà còn ít có tác giả quan tâm đến. Ngoài ra, Đề tài

còn có mục đích góp phần hoàn thiện thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự theo

đề án đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp trong Quân đội đáp

ứng yêu cầu công cuộc cải cách tư pháp trong thời gian tới của đất nước.

- Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra là:

+ Nghiên cứu một số vấn đề lý luận chung về thẩm quyền xét xử của Tòa án

quân sự;

+ Khái quát lịch sử và phân tích các quy định của pháp luật hiện hành về

thẩm quyền xét xử của các Tòa án quân sự;

+ Nghiên cứu thực tiễn chỉ ra những tồn tại, vướng mắc trong thực tiễn áp

dụng các quy định về thẩm quyền xét xử của Tòa án quân sự;