Tang thức của người Việt Bắc Bộ là tín đồ phật giáo và công giáo

i

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ THỊ CÚC

TANG THỨC CỦA NGƢỜI VIỆT BẮC BỘ LÀ TÍN ĐỒ

PHẬT GIÁO VÀ CÔNG GIÁO

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÔN GIÁO HỌC

HÀ NỘI - 2014

i

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ THỊ CÚC

TANG THỨC CỦA NGƢỜI VIỆT BẮC BỘ LÀ TÍN ĐỒ PHẬT

GIÁO VÀ CÔNG GIÁO

Chuyên ngành: Tôn giáo học

Mã số: 62.22.03.09

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÔN GIÁO HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

1. PGS. TS Nguyễn Hồng Dƣơng

2. GS. TS Lê Hồng Lý

HÀ NỘI - 2014

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tư liệu,

số liệu được sử dụng trong luận án đáng tin cậy và có nguồn gốc rõ ràng. Các

kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình

nào khác.

Tác giả luận án

Lê Thị Cúc

iii

MỤC LỤC Trang

Trang phụ bìa i

Lời cam đoan ii

Mục lục iii

Danh mục các chữ viết tắt iv

Danh mục các bảng vi

MỞ ĐẦU 1

Chƣơng 1. TỔNG QUAN 8

1.1. Tổng quan các nguồn tƣ liệu, tài liệu 8

1.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 14

1.3. Khung phân tích lý thuyết 26

1.4. Một số khái niệm cơ bản sử dụng trong luận án 34

1.5. Vài nét về tín đồ Phật giáo và Công giáo ngƣời Việt ở đồng bằng Bắc Bộ 37

Chƣơng 2. QUAN NIỆM VỀ TANG THỨC CỦA TÍN ĐỒ PHẬT GIÁO VÀ

CÔNG GIÁO NGƢỜI VIỆT Ở BẮC BỘ

43

2.1.Quan niệm về cái chết và sự tồn tại của con ngƣời sau khi chết 43

2.2. Quan niệm về thế giới sau khi chết 62

2.3. Tiểu kết chƣơng 2 72

Chƣơng 3. TANG THỨC HIỆN NAY CỦA TÍN ĐỒ PHẬT GIÁO VÀ CÔNG

GIÁO NGƢỜI VIỆT Ở BẮC BỘ

74

3.1. Tang thức truyền thống của ngƣời Việt ở Bắc bộ 74

3.2. Tang thức hiện nay của tín đồ Phật giáo ngƣời Việt ở Bắc bộ 87

3.3. Tang thức hiện nay của tín đồ Công giáo ngƣời Việt ở Bắc bộ 97

3.4 Tiểu kết chƣơng 3 110

Chƣơng 4. NHẬN ĐỊNH VÀ KHUYẾN NGHỊ RÚT RA TỪ TANG THỨC

HIỆN NAY CỦA TÍN ĐỒ PHẬT GIÁO VÀ CÔNG GIÁO NGƢỜI VIỆT Ở

BẮC BỘ

112

4.1 Nhận định rút ra từ tang thức hiện nay của tín đồ Phật giáo và Công giáo 112

4.2. Môt số khuyến nghị đối với tang thức hiện nay của là tín đồ Phật giáo và

Công giáo

120

4.3 Tiểu kết chƣơng 4 141

KẾT LUẬN 143

DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ 147

TÀI LIỆU THAM KHẢO 148

PHỤ LỤC 158

iv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CTQG Chính trị quốc gia

GHPGVN Giáo hội Phật giáo ViệtNam

HN Hà Nội

KHXH & NV Khoa học Xã hội và Nhân văn

KT Kinh Thánh

Nxb Nhà xuất bản

NCTG Nghiên cứu tôn giáo

VHTT Văn hóa thông tin

TLĐD Tƣ liệu điền dã

v

DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN ÁN

STT TÊN BẢNG Trang

1 Bảng 2.1 Quan niệm của ngƣời Việt về linh hồn và sự ảnh

hƣởng của linh hồn

50

2 Bảng 2.2. Quan niệm về linh hồn và phục sinh của Công giáo 61

3 Bảng 3.1 Việc làm khi gia đình ngƣời Việt có ngƣời lâm chung 75

4 Bảng 3.2. Các nghi thức cử hành sau lễ tang của ngƣời Việt 86

5 Bảng 3.3 .Thời gian bắt đầu nghi thức phát tang của tín đồ Phật

giáo

91

6 Bảng3.4 Các nghi thức cử hành sau lễ tang của tín đồ Phật giáo 95

7 Bảng 3.5 - Việc làm khi có ngƣời lâm chung trong gia đình tín

đồ Công giáo

100

8 Bảng 3.6 - Các nghị thức sau lễ tang của tín đồ Công giáo 108

9 Bảng 4.1 - Lễ cầu siêu cho ngƣời thân đã mất của tín đồ Phật

giáo

124

10 Bảng 4.2 - Lễ cầu siêu của ngƣời Việt không theo tôn giáo 126

11 Bảng 4.3 Tần suất dùng vàng mã của ngƣời Việt nói chung 129

12 Bảng 4.4- Các thời điểm dùng vàng mã của ngƣời Việt ở đồng

bằng Bắc bộ

130

13 Bảng 4.5 - Các hình thức táng hiện nay của ngƣời Việt ở đồng

bằng Bắc bộ

133

14 Bảng 4.6 Hình thức xây lăng mộ của ngƣời Việt ở đồng bằng

Bắc bộ

137

15 Bảng 4.7- Qui mô tổ chức ăn uống trong tang lễ hiện nay của

ngƣời Việt ở đồng bằng Bắc bộ

139

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Bàn đến cái chết là một trong những vấn đề cơ bản của tôn giáo. Có thể nói,

tôn giáo không quên bàn đến sự sống và mục đích sống của con ngƣời nhƣng tôn

giáo nhắc đến sự sống nhƣ một giai đoạn tồn tại ngắn ngủi để chuyển tiếp sang sự

“tồn tại” vĩnh hằng sau khi chết ở những nơi gọi là “Thiên đàng”, cõi “Cực lạc”...

Điều này dẫn tới những quan niệm khác nhau về sống - chết, linh hồn – thể xác, tái

sinh – luân hồi... trong các nhóm xã hội.

Những vấn đề về sống và chết, cuộc sống ở kiếp sau luôn là vấn đề mà con

ngƣời quan tâm. Cái chết và sự trăn trở suy nghĩ về nó không chỉ là vấn đề của riêng

ai mà là vấn đề của nhân loại. Nó là khởi đầu cho những ý niệm về tôn giáo và triết

học sơ khai, là căn nguyên cho việc xuất hiện các nghi thức thờ cúng, ma chay.

Xuất phát từ niềm tin vào cái Thiêng, các tôn giáo đã đƣa ra những quan niệm

và cách kiến giải khác nhau về cái chết và thế giới sau khi chết. Trên cơ sở nhận

thức về cái chết, các tôn giáo đã quy phạm hóa thành các nghi thức tang ma. Vì vậy,

tín đồ của mỗi tôn giáo sẽ có các cách thức tổ chức tang ma riêng.

Ở Bắc bộ Việt Nam, đặc biệt vùng đồng bằng, dân cƣ chủ yếu là ngƣời Việt.

Xét về tôn giáo, so với các vùng khác, đây cũng là nơi có số lƣợng tín đồ Phật giáo

và Công giáo đông nhất. Bên cạnh đó, đại bộ phận ngƣời Việt ở Bắc bộ nói chung,

vùng đồng bằng nói riêng theo tín ngƣỡng bản địa. Ngƣời Việt ở Bắc bộ mang tâm

lý tôn giáo sâu sắc. Trong đời sống sinh hoạt cộng đồng, xuất phát từ niềm tin tôn

giáo khác nhau nên trong cùng một dạng thức sinh hoạt văn hóa tang ma nhƣng mỗi

nhóm ngƣời Việt ở đây có cách thức tổ chức nghi lễ riêng. Điều đó làm nên sự khác

biệt trong tang thức của tín đồ Phật giáo và Công giáo so với tang thức truyền thống

của ngƣời Việt theo tín ngƣỡng bản địa. Đặc biệt, đó là sự khác biệt giữa tang thức

của tín đồ Phật giáo với tang thức của tín đồ Công giáo.

Vậy nhận thức về cái chết và quy phạm hóa cái chết qua các nghi thức lễ tang

của bộ phận tín đồ Phật giáo và tín đồ Công giáo ngƣời Việt ở Bắc bộ nhƣ thế nào?

2

Trong tang thức của tín đồ Phật giáo và tín đồ Công giáo, những nội dung nào nằm

ngoài chủ trƣơng của Phật giáo và Công giáo? Những tác động nào của xã hội vào

tín đồ Phật giáo và tín đồ Công giáo? Điểm giống và khác trong quan niệm về cái

chết, nghi thức lễ tang giữa Phật giáo và Công giáo là gì? So với tang thức truyền

thống của ngƣời Việt, tang thức của bộ phận tín đồ Phật giáo và tín đồ Công giáo

ngƣời Việt có điểm gì giống và khác? Xét cả góc độ nhân sinh và thần học, tang

thức của ngƣời Việt hiện nay nên tổ chức nhƣ thế nào mới thực sự chuẩn xác? Có

cần thống nhất một số qui định về tang thức cho các nhóm dân cƣ (tín đồ Phật giáo,

tín đồ Công giáo, ngƣời Việt không theo tôn giáo) hay không? Đây chính là một

loạt câu hỏi mang ý nghĩa khoa học và thực tiễn sâu sắc.

Thứ nhất, ở Việt Nam nói chung, khu vực Bắc bộ nói riêng, Phật giáo và Công

giáo có ảnh hƣởng sâu rộng đến văn hóa, xã hội và chính trị trên cả hai phƣơng diện

tích cực và tiêu cực. Nghiên cứu thấu đáo ảnh hƣởng của Phật giáo và Công giáo

trên lĩnh vực tang thức của ngƣời Việt sẽ thấy rõ ràng hơn những mặt tích cực và

hạn chế của các tôn giáo. Điều đó giúp cho xã hội xóa đi những mặc cảm, định kiến

đã định hình trong quá khứ về các tín đồ và chính các tôn giáo này. Đồng thời, nó

giúp cho các cơ quan quản lý Nhà nƣớc về lĩnh vực này có chủ trƣơng phù hợp vừa

đáp ứng đƣợc nhu cầu chính đáng của ngƣời có đạo, vừa đảm bảo các hoạt động tôn

giáo diễn ra trong khuôn khổ của pháp luật.

Thứ hai, đề cập đến tang thức của tín đồ Phật giáo và Công giáo là đề cập

đến một phần không thể thiếu trong đời sống của ngƣời tín đồ. Nghi thức tang ma

ảnh hƣởng trực tiếp tới từng gia đình và cộng đồng trên nhiều phƣơng diện từ đời

sống tình cảm đến kinh tế vật chất. Đồng thời, nó tác động đến trật tự xã hội và văn

hóa của cộng đồng. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay, sự phát triển của kinh tế xã

hội khiến con ngƣời đƣợc thỏa mãn nhiều nhu cầu của cuộc sống hơn nhƣng cũng

gặp rất nhiều rủi ro, áp lực khiến cho không ít cá nhân rơi vào bế tắc tự kết thúc

cuộc sống. Vì vậy, việc nghiên cứu nhận thức luận về cuộc sống và cái chết theo

các quan niệm khác nhau có ý nghĩa hiện thực nhân sinh đối với từng cá thể và cộng

đồng.

3

Nghiên cứu về tang thức của ngƣời Việt cũng đã có nhiều công trình đề cập

dƣới các góc độ khác nhau. Tuy nhiên cho đến nay, tiếp cận dƣới góc độ tôn giáo

học vẫn chƣa có công trình nào chuyên sâu đề cập đến tang thức của cộng đồng tín

đồ Phật giáo và Công giáo ngƣời Việt ở Bắc bộ.

Từ thực tế trên, chúng tôi đã chọn đề tài“Tang thức của người Việt Bắc bộ là

tín đồ Phật giáo và Công giáo” làm đề tài luận án tiến sĩ chuyên ngành tôn giáo

học. Đề tài sẽ góp phần nghiên cứu chuyên sâu nhận thức luận về cái chết và các

nghi thức tang ma của tín đồ Phật giáo và Công giáo. Qua đó, đề tài phản ánh những

chiều kích về tôn giáo tín ngƣỡng, phong tục tập quán cổ truyền và đời sống tâm

linh của ngƣời Việt ở Việt Nam nói chung, vùng Bắc bộ nói riêng.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1 Mục đích nghiên cứu

Luận án nghiên cứu tang thức của tín đồ Phật giáo và Công giáo ngƣời Việt

ở Bắc bộ để thấy rõ các nghi thức trong lễ tang hiện nay, từ đó so sánh tang thức

Phật giáo với tang thức Công giáo và đƣa ra một số khuyến nghị đối với việc cử

hành tang thức hiện nay của ngƣời Việt ở Bắc bộ để vừa phù hợp truyền thống, vừa

mang tính văn minh của xã hội hiện đại.

2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện mục đích nghiên cứu trên, luận án giải quyết các nhiệm vụ sau:

Khảo cứu quan niệm của Phật giáo và Công giáo về cái chết (có sự đối chiếu

với quan niệm truyền thống của ngƣời Việt).

Hệ thống hóa các nghi thức trong lễ tang hiện nay của tín đồ Phật giáo, Công

giáo trên cơ sở đối chiếu với các nghi thức theo lễ tang truyền thống của ngƣời Việt.

Chỉ ra điểm giống và khác nhau trong tang thức hiện nay của ngƣời Việt theo

Phật giáo và Công giáo; so sánh với tang thức truyền thống của ngƣời Việt. Trên cơ

sở đó, luận án đƣa ra một số khuyến nghị liên quan đến vấn đề tang thức nói chung

hiện nay của ngƣời Việt Bắc bộ, đặc biệt là tang thức của tín đồ Phật giáo và Công

giáo.

4

3. Phạm vi và đối tƣợng nghiên cứu

3.1 Đối tượng nghiên cứu

Đối tƣợng nghiên cứu của luận án là tang thức của tín đồ Phật giáo và Công

giáo ngƣời Việt. Cụ thể, đó là quan niệm về cái chết và nghi thức tang lễ của tín đồ

Công giáo và tín đồ Phật giáo ngƣời Việt.

3.2 Phạm vi nghiên cứu

- Về không gian: Luận án nghiên cứu tang thức của tín đồ Phật giáo và

Công giáo ngƣời Việt ở Bắc bộ nhƣng giới hạn không gian nghiên cứu tại vùng

đồng bằng Bắc bộ với hai lý do. Thứ nhất, vùng đồng bằng Bắc bộ là nơi có tỷ lệ

ngƣời Việt đông đảo nhất so với các vùng khác của khu vực Bắc bộ; thứ hai, vùng

đồng bằng là nơi Phật giáo và Công giáo xuất hiện sớm nhất trong toàn khu vực Bắc

bộ. Hiện nay số lƣợng tín đồ Phật giáo và Công giáo ở khu vực Bắc bộ tập trung

chủ yếu ở vùng đồng bằng.

- Về thời gian: Luận án khảo sát và đánh giá thực trạng tang thức của tín đồ

Phật giáo và Công giáo ngƣời Việt ở Bắc bộ giai đoạn từ 1986 đến nay vì lý do sau

đây.

Năm 1986 là năm đƣợc chọn làm mốc đánh dấu công cuộc đổi mới của Việt

Nam trên lĩnh vực kinh tế từ nền kinh tế tập thể, bao cấp sang nền kinh tế thị

trƣờng. Theo kết quả của nhiều công trình nghiên cứu, trong khoảng hơn 20 năm

đổi mới, Việt Nam đã có sự thay đổi và phát triển toàn diện trên nhiều lĩnh vực nhƣ

chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục. Xét ở phƣơng diện văn hóa, quan niệm

sống, phong tục, các mối quan hệ ứng xử… của cộng đồng ngƣời Việt sẽ có nhiều

thay đổi. Vì vậy, hoàn cảnh xã hội trong những năm gần đây chắc chắn sẽ ảnh

hƣởng đến quan niệm và cách thức tổ chức tang lễ của ngƣời Việt nói chung, trong

đó có bộ phận tín đồ Phật giáo và Công giáo ngƣời Việt ở Bắc bộ.

4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể của luận án

- Cở sở lý luận của việc nghiên cứu và thực hiện đề tài dựa trên cơ sở quan

điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, đƣờng lối, chính sách của

Đảng và Nhà nƣớc ta về tín ngƣỡng và tôn giáo.

5

- Luận án vận dụng phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật lịch sử, chủ

nghĩa duy vật biện chứng trong triết học Mác-Lênin.

- Ngoài ra, để làm rõ nội dung luận án, chúng tôi sử dụng kết hợp các

phƣơng pháp văn bản học nhƣ thống kê, mô tả, tổng hợp, phân tích, so sánh; đặc

biệt các phƣơng pháp của dân tộc học nhƣ điền dã, quan sát tham dự; phƣơng pháp

định tính và định lƣợng của xã hội học nhƣ điều tra khảo sát bảng hỏi và phỏng vấn

sâu để thu thập và xử lý thông tin liên quan đến các nội dung cần giải quyết của

luận án. Cụ thể nhƣ sau:

+ Trong chƣơng 1 sử dụng chủ yếu các phƣơng pháp văn bản học. Ví dụ

nhƣ mục 1.1, luận án sử dụng phƣơng pháp chính là phƣơng pháp hệ thống hóa

thống kê các nguồn tƣ liệu, tài liệu; mục 1.2, luận án sử dụng các phƣơng pháp hệ

thống, tổng hợp, phân tích, so sánh để đánh giá về các công trình nghiên cứu trong

và ngoài nƣớc có liên quan mật thiết đến đề tài; mục 1.6, luận án sử dụng phƣơng

pháp tổng hợp và phân tích để khái quát lịch sử du nhập và đặc điểm của Phật giáo

và Công giáo ở vùng đồng bằng Bắc bộ.

+ Trong chƣơng 2, luận án tiếp tục vận dụng hai phƣơng pháp văn bản học

chính là tổng hợp và phân tích để làm rõ các quan niệm về cái chết, thế giới sau khi

chết của ngƣời Việt nói chung, của Phật giáo và Công giáo nói riêng.

+ Trong chƣơng 3, ngoài các phƣơng pháp văn bản học nhƣ hệ thống, tổng

hợp, phân tích, luận án sử dụng phƣơng pháp điền dã, quan sát tham dự một số lễ

tang, lễ cầu siêu, cầu hồn ở vùng đồng bằng Bắc bộ; điều tra bảng hỏi, phỏng vấn

sâu các đối tƣợng khác nhau về các nội dung có liên quan đến đề tài luận án.

+ Trong chƣơng 4, luận án vận dụng phƣơng pháp chính là phân tích, tổng

hợp, đặc biệt là phƣơng pháp so sánh để rút ra điểm tƣơng đồng và khác biệt trong

tang thức của tín đồ Phật giáo và tín đồ Công giáo (có đối chiếu với tang thức

truyền thống của ngƣời Việt nói chung); cũng nhƣ dùng phƣơng pháp tổng hợp và

phân tích để đƣa ra các khuyến nghị đối với xu hƣớng tang thức hiện nay của cộng

đồng ngƣời Việt ở Bắc bộ.

6

5. Những đóng góp mới của luận án

Luận án là công trình nghiên cứu mang tính tổng hợp và chuyên sâu về tang

thức của tín đồ Phật giáo và Công giáo ngƣời Việt ở Bắc bộ nói chung, đặc biệt là

vùng đồng bằng.

Luận án luận giải khá sâu sắc về nhận thức và việc thực hành tang lễ của tín

đồ Công giáo và Phật giáo; cũng nhƣ đã làm rõ đƣợc sự giống nhau và khác nhau

cơ bản trong tang thức của tín đồ Phật giáo và Công giáo ngƣời Việt ở vùng Bắc Bộ

Việt Nam.

Luận án đã đề xuất đƣợc những khuyến nghị đối với chủ thể lãnh đạo quản lý

xã hội, từ phƣơng diện chủ trƣơng, chính sách, pháp luật và trong tổ chức tang thức

của Phật giáo, Công giáo và của xã hội nƣớc ta hiện nay.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

Kết quả nghiên cứu của luận án có ý nghĩa khoa học làm sâu sắc thêm về lý

luận và phƣơng pháp nghiên cứu cho chuyên ngành Tôn giáo học ở Việt Nam; đồng

thời cho thấy sự cần thiết tất yếu của việc vận dụng các lý thuyết đa ngành trong

nghiên cứu một đối tƣợng cụ thể của tôn giáo học.

Kết quả nghiên cứu của luận án có giá trị không nhỏ và trực tiếp cho chuyên

ngành Tôn giáo học ở nƣớc ta hiện nay; rộng hơn cho các chuyên ngành khoa học

khác có liên quan nhiều đến đối tƣợng nghiên cứu nhƣ triết học, sử học, văn hóa

học, dân tộc học…

Kết quả nghiên cứu của luận án cung cấp những luận cứ khoa học xác đáng,

góp phần thiết thực trong việc điều chỉnh nhận thức và cách thức tổ chức các nghi

thức tang ma hiện nay của cộng đồng ngƣời Việt ở Bắc bộ.

Những khuyến nghị của luận án giúp cho các cấp chính quyền và cơ quan

quản lý nhà nƣớc đƣa ra chủ trƣơng đúng đắn đối với sinh hoạt văn hóa cộng đồng

và sinh hoạt tôn giáo của tín đồ Phật giáo và Công giáo. Ngoài ra, nó còn có giá trị

tham khảo với cộng đồng dân cƣ và có thể chuyển hóa phần nào thành các quy ƣớc

làng xã góp phần vào việc xây dựng đạo đức và lối sống của ngƣời Việt hiện nay.

7

7. Kết cấu của luận án

Ngoài phần Lời cam đoan, Mục lục, Bảng chữ viết tắt, Danh mục các bảng,

Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Danh mục các bài viết liên quan đến luận án

của tác giả đã công bố, Phụ lục, Nội dung luận án gồm có 4 chƣơng, 16 tiết.

8

Chƣơng 1

TỔNG QUAN

1.1 Tổng quan các nguồn tƣ liệu, tài liệu

1.1.1 Nguồn tài liệu gốc

Tang thức là một vấn đề đƣợc bàn đến trong khá nhiều nguồn tài liệu. Về cơ

bản, nguồn tài liệu gốc có thể chia thành các nhóm nhƣ sau:

1.1.1.1 Kinh sách của Phật giáo và Công giáo

Kinh Thánh (trọn hai bộ Cựu ƣớc và Tân ƣớc, NXB Tôn giáo, H, 2003);

Kinh Dược sư (Giáo hội Phật giáo Việt Nam, NXB Tôn giáo, H, 2002); Kinh A

Di Đà (Giáo hội Phật giáo Việt Nam); Kinh Chú thường tụng (Phân viện nghiên

cứu Phật giáo Việt Nam, NXB Tôn giáo, H, 2000); Kinh nhân quả ba đời (Giáo

hội Phật giáo Việt Nam, Nhà xuất bản Hồng Đức, 2012); Kinh Quán Vô lượng

thọ, (NXB Tôn giáo, H, 2006); Phật thuyết Đại thừa Vô lượng thọ trang nghiêm

thanh tịnh bình đẳng giác kinh (Giáo hội Phật giáo Việt Nam, NXB Tôn giáo, H,

2009); Bộ Giáo luật 1983 (Hội đồng giám mục Việt Nam, NXB Tôn giáo, H,

2007); Phụng - Vụ học – khoa, quyển I,II,III (F. Vuillard – Cố Huy- Địa phận Tây

Đàng ngoài soạn ra Nam Việt quốc âm, Kẻ Sở, 1923);

Các giờ Kinh Phụng Vụ (Hội đồng Giám mục Việt Nam,1991); Công đồng

Vatican II, Hiến chế, Sắc lệnh, Tuyên ngôn (Ủy ban Đoàn kết Công giáo Thành phố

Hồ Chí Minh); Kinh cầu cho các linh hồn (Tòa tổng giám mục Hà Nội, NXB Tôn

giáo, H, 2002); Kinh Mười điều răn (Tòa tổng giám mục Hà Nội, NXB Tôn giáo, H,

2002); Kinh Năm Thánh 2000 (Tòa tổng giám mục Hà Nội, NXB Tôn giáo, H,

2002); Kinh Cám ơn 2000 (Tòa tổng giám mục Hà Nội, NXB Tôn giáo, H, 2002);

Các Thư chung (Các giám mục Việt Nam, NXB Tôn giáo, H, 2005), ...

1.1.1.2 Chính sử của các triều đại phong kiến

Đại Việt sử ký toàn thư (trọn bộ, NXB Thời đại, H, 2011); Lịch triều hiến

chương loại chí, tập 2 (Phan Huy Chú, NXB Khoa học Xã hội, H, 1992); Khâm

định Đại Nam hội điển sự lệ, tập 13, quyển 216 (Nội các triều Nguyễn, NXB Thuận

9

Hóa, Huế, 1993); Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ, tập 8, quyển 124 (Nội các

triều Nguyễn, NXB Thuận Hóa, Huế, 1993),…

1.1.1.3 Nghị quyết, nghị định, pháp lệnh, chỉ thị, văn kiện của Đảng và

Nhà nước

Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban chấp hành Trung Ương khóa VIII (Đảng

Cộng sản Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia,1998); Chỉ thị số 27 CT/TW về việc thực

hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang, lễ hội (Đảng Cộng Sản Việt Nam,

1998); Pháp lệnh tín ngưỡng và tôn giáo (Ban Tôn giáo chính phủ, NXB Tôn giáo,

2004); Nghị quyết Hội nghị lần VII về công tác tôn giáo (Ban Chấp hành TW, số 25 NQ/

TW ngày 12/03/2003); Nghị định hướng dẫn thi hành một số điều Pháp lệnh tín ngưỡng,

tôn giáo (Ban Tôn Giáo chính phủ, NXB Tôn giáo, 2005); Nghị định số 105/2012/ NĐ –

CP ngày 17/12/2012 về tổ chức lễ tang cán bộ, công nhân, viên chức, ...

1.1.1.4 Tư liệu điền dã

Nguồn tƣ liệu đƣợc tổng hợp trong quá trình tác giả luận án thực hiện khảo

sát điền dã tại địa bàn nghiên cứu là vùng đồng bằng Bắc bộ. Về đặc điểm địa lý -

hành chính, vùng đồng bằng Bắc bộ hiện nay bao gồm 10 tỉnh, thành phố (Hà Nội,

Bắc Ninh, Hải Dƣơng, Nam Định, Ninh Bình, Thái Bình, Hà Nam, Hƣng Yên,

Hải Phòng và Vĩnh Phúc). Tuy nhiên, trong phạm vi khảo sát tại đồng bằng Bắc

bộ, chúng tôi tập trung vào một số giáo xứ và một số làng có chùa thuộc các tỉnh

Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Bắc Ninh và Hà Nội. Đây là những địa

phƣơng có tín đồ Phật giáo và Công giáo khá đông đảo và hầu hết có ở cả hai

khu vực nông thôn và thành thị nên có thể đại diện cho mẫu nghiên cứu và thuận

tiện cho việc khảo sát và so sánh tang thức của hai nhóm đối tƣợng.

Tƣ liệu phỏng vấn định lƣợng: Kết quả tổng hợp từ phiếu điều điều tra xã

hội học bằng bảng hỏi cho ba mẫu khảo sát gồm 216 phiếu điều tra về vấn đề lễ

tang truyền thống của ngƣời Việt ở đồng bằng Bắc bộ; 234 phiếu điều tra về vấn đề

lễ tang của tín đồ Phật giáo ngƣời Việt ở đồng bằng Bắc bộ và 233 phiếu điều tra về

vấn đề lễ tang của tín đồ Công giáo ngƣời Việt ở đồng bằng Bắc bộ.