Tài liệu VIỆT NAM: NGHIÊN CỨU NGÀNH THỦY SẢN ppt

Vi
t Nam: Nghiên cu Ngành

Thy sn

Ronald D. Zweig

Ch
nhim

V Phát trin Nông thôn và Tài nguyên Thiên nhiên Khu vc ông Á￾Thái Bình Dng

Ngân hàng Th gi

i

Hà Xuân Thông

Vin Kinh t và Quy hoch Th
y sn

B Th
y sn

Hà N i, Vit Nam

Lê Thanh Lu

Vin Nghiên cu Th
y sn 1

Tnh Hà Bc

Vit Nam

Jonathan R. Cook

Sloane Cook & King Pty. Ltd.

North Sydney, Australia

Michael Phillips

Mng l

i các Trung tâm Th
y sn khu vc Châu Á – Thái Bình Dng

Trng i hc Kasetsart

Bangkok, Thailand

17 tháng 2 nm 2005

Báo cáo c xây dng trong khuôn kh Chng trình Qu y thác Tòan cu c
a Nht Bn dành

cho Phát trin Th
y sn Bn vng c
a Vit Nam và Ngân hàng Th gi

i

(2)

LI NÓI U

Nghiên c
u này c thc hin theo yêu cu ca B Thy S

n Vit Nam i vi Ngân

hàng Th gii. Nghiên c
u c ng tài tr trong khuôn kh Chng trình Qu y thác Tòan

cu ca Nht B

n cho phát trin Thy s

n bn vng c xây dng cùng vi Ngân hàng Th gii

vi mc ích ca Qu này là tng cng các nghiên c
u cùng vi chính ph  xác nh nhng

can thip có th trong ngành thy s

n nhm nâng cao qu

n lý và ti u hóa nhng li ích thu c

thông qua vic s dng bn vng các ngun li thy h

i s

n cho s

n xut và phát trin nuôi trng

thy s

n. Ngun kinh phí này còn b xung cho h tr ngân sách ca Ngân hàng Th gii. V phía

B Thy s

n, B trng T Quang Ng!c, Th
trng Nguy"n Vit Th#ng, các ông V$ Vn Triu

và Ph m Tr!ng Yên (V Hp tác Quc t ) ã h tr và hng d%n sát sao trong sut quá trình 

xng và thc hin nghiên c
u. Ông Hoàng Vit Khang, V phó V Kinh t &i ng!ai , B K

ho ch và &u t c$ng ã cung cp nhng nh hng quan tr!ng trong l'nh vc u tiên u t

quc gia cho nghiên c
u. Ngòai ra, nghiên c
u còn nhn c s óng góp t( các t)nh mà nhóm

nghiên c
u ã ti  min B#c, min Trung và min Nam Vit Nam, t( các b , ngành liên quan và

các nhà tài tr t i Hà N i. Rt nhiu i din ca các c quan này ã tham gia các h i th

o t ch
c

t i Hà N i trong tháng 8 và tháng 10 nm 2004  góp ý cho nhng k t lun ca nghiên c
u.

(Danh sách các i biu xin tham kh

o trong Ph lc M và Ph lc L ca báo cáo này). Nhóm

nghiên c
u bao gm các thành viên nh sau: ông Ronald Zweig (Trng nhóm, Ngân hàng Th

gii), ông Hà Xuân Thông, ông Lê Thanh Lu, ông Jon Cook, ông Michael Phillips, ông Nguy"n

Vn Nguyên, và ông Nguy"n Quang Huy (T vn). Nghiên c
u và báo cáo này còn nhân c

nhng góp ý quan tr!ng t( ông Macpherson (Ngân hàng Th gii); ông William Lane (Ngân hàng

Th gii); ông Gert van Santen (t vn); và ông John Virdin (Ngân hàng Th gii) là nhng thành

viên ca ban ánh giá k thut cho nghiên c
u này. Ngòai ra, v phía Ngân hàng Th gii, nghiên

c
u còn nhn uc s h tr ca ông Klaus Rohland (Giám c Quc gia) và ông Martin Rama

(Kinh t trng) ca Vn phòng Ngân hàng Th gii t i Vit Nam, và t( ông Mark Wilson (Giám

c V), bà Hoonae Kim (Phó Giám c V), ông Stephen Mink, ông Laurent Msellati, ông

Robin Mearns, ông Nguy"n Th D$ng, ông Cao Thng Bình, Nguy"n Th L Thu, Minhnguyet Le

Khorami và &ào Th Thùy Dung t( V Phát trin Nông thôn và Ngun tài nguyên Thiên nhiên –

Khu vc Châu Á Thái Bình Dng.

(3)

Mc Lc

TÓM T T i

I. HI

N TRNG VÀ XU TH NGH CÁ 1

A. Ngun li 1

B. Khai thác Thy s

n 2

C. Nuôi trng Thu* s

n Error! Bookmark not defined.

D. Khía c nh kinh t - xã h i 6

E. Môi trng và ngun li t nhiên 10

F. S phát trin/ Qu

n lý bn vng các c h i và h n ch 11

II. CÁC CHÍNH SÁCH VÀ KHUNG PHÁP CH 16

A. Lut ngh cá, chính sách và ngh nh 16

B. Quc t 17

C. Qu

n lý c ng ng 18

D. Quy ho ch vùng ven bin và qu

n lý 18

E. Nhng nh hng có th cho chính sách mi 19

III. CÁC C QUAN TRUNG NG VÀ A PHNG 20

A. Thành phn t nhân và công ty thy s

n quc doanh 21

B. Các c quan cp trung ng cp t)nh 22

C. Nghiên c
u và giáo dc 23

D. Các t ch
c oàn th 27

E. Các chng trình tài tr, các d án và hp tác 27

IV. DOANH NGHI

P NHÀ NC, CÔNG TY T NHÂN VÀ CÁC C ÔNG 28

A. Các ho t ng thng m i và dch v công 28

B. Ho t ng liên doanh ca nhà nc và t nhân 29

C. T ch
c phi chính ph 29

V. DCH V H TR - NHNG THÁCH THC VÀ C HI 30

A. A. Dch v cho ánh b#t h

i s

n 30

B. Phng tin cu c

ng 30

C. Nuôi trng thu* s

n 31

D. Khuy n ng và Thông tin 33

E. Vn tín dng trong ngành Thy s

n 34

VI. TH TRNG VÀ CH BIN 35

A. Các kênh th trng 35

B. B. Ch bi n 37

C. Nhng thách th
c ca th trng xut kh+u 37

D. Nhu cu và giá trong tng lai 39

E. Nhng yêu cu trong phát trin th trng 39

VII. CÁC U TIÊN PHÁT TRIN VÀ NHNG BC TIP THEO 40

A. &ói nghèo và Môi trng 40

B. Các hp phn chng trình c  xut 41

C. Thc hin, &iu phi và Bc ti p theo 46

(4)

Danh muc các bng

B

ng 1. ,c tính tr lng và kh

nng khai thác bn vng ti a (MSY) 1

B

ng 2: Ng c s dng 2

B

ng 3: Các ngun thu nhp ca h i ng dân, nm 2001 7

B

ng 4. Các doanh nghip thy s

n quc doanh và ngoài quc doanh 21

Danh mc các hình

Hình 1: & i tàu khai thác 1991-2003 2

Hình 2: T* l các i tàu theo công sut máy, nm 1992 và 2001 2

Hình 3: S

n lng ca các ngh khai thác 1990-2002 3

Hình 4: S

n lng khai thác cá bin theo các vùng 1993-2003 (x1000 tn) 3

Hình 5. S

n lng khai thác thy s

n n i a 4

Hình 6: Din tích nuôi trng thy s

n theo các vùng 5

Hình 7: Lao ng ngh cá 10

Hình 8: S

n lung và giá tr xut kh+u thu* s

n 36

Hình 9: Giá thu* s

n xut kh+u 37

Danh mc các ph lc

Ph lcA: Danh sách các xã c bi
t nghèo và khó khn theo ngh nh 106 ca chính ph

Ph lcB: Các s li
u thng kê thu sn

Ph lcC: Danh mc nh ng các nhân, c! quan "#c ph$ng v%n

Ph lcD: Lu&t Thu sn và khung pháp lý

Ph lcE: Các khu bo t'n bi(n - hi
n tr)ng

Ph lcF: Ngành Thu sn và các s* án qun lý ven b+

Ph lcG: Nh ng ng" tr"+ng

Ph lcH: Các chính sách i v,i nuôi tr'ng thu sn

Ph lcI: Xu h",ng phát tri(n ca nuôi tr'ng thu sn, phân tích và nh ng v%n - v- môi tr"+ng

Ph lcJ: Nh ng thách thc i v,i ch. bi.n và th tr"+ng

Ph lcK: Nh ng "u tiên phát tri(n và - xu%t cho các công bi
c ti.p theo

Ph lcL: Nh ng - xu%t t/ h0i tho ca báo cáo k.t qu nghiên cu, B0 Thu sn 31/8/2004

Ph lc M: Khuy.n ngh t/ h0i tho v- các "u tiên 1u t" trong vòng 10 nm t,i cho B0 Thu Sn,

ngày 28 tháng 10, nm 2004

Danh mc các t( vi t t#t

CITES Commission on International Trade of Exotic Species

DANIDA T ch
c phát trin Quc t ca &an M ch DANIDA)

DARD S Nông nghip và Phát trin Nông thôn

DOFI S Thu* s

n

DONRE S Tài nguyên, Môi trng

DOST S Khoa h!c & Công Ngh

FA H i Nông dân

FAO T ch
c Nông lng- Liên Hip Quc

FICEN Trung tâm Thông tin Thu* s

n

FIIP Chng trình nâng cao c s h tng ngh cá (ca Ngân hàng Phát trin Châu Á

FSPS Chng trình h tr Thu* s

n (DANIDA/B TS)

hp công sut tàu (= 0.75 kW)

(5)

ICZM Qu

n lý tng hp ven b

IFEP Vin Kinh k và Quy Ho ch Thu* s

n

JICA T ch
c Hp tác Quc t Nht B

n (JICA)

MARD B Nông nghip và Phát trin Nông thôn

MOET B GIáo dc & &ào t o

MOFI B Thu* s

n

MONRE B Tài nguyên & Môi trng

MOST B Khoa h!c, Công ngh

MPA Khu b

o tn bin

MPI B K hoach & &u t

NACA Trung tâm M ng li Nuôi trng Thu* s

n Châu Á-Thái Bình Dng

NAFIQAVED Cc An toàn cht lng và Thú y Thu* s

n

NGO T ch
c phi chính ph

OIE Office International des Epizooties

PC H i ng Nhân dân

PL Con ging  giai o n hu u trùng (ví d tôm ging)

PPC U* ban Nhân dân T)nh

PDFRP Chi cc B

o v ngun li thu* s

n T)nh

PUA Hip h i nhng ngi s dng c

ng (Port User Associations)

SEAFDEC U* Ban Phát trin Thu* s

n và Kinh t &ông Nam Á (Southeast Asia Fisheries

Development and Economic Commission)

SFE Công ty thu* s

n quc doanh

VASEP Hip h i ch bi n và xut kh+u thu* s

n Vit Nam

VBARD Ngân hàng Nông nghip và Phát trin Nông thôn Vit Nam

VINAFIS Hip h i Thu* s

n Vit Nam

VNICZM D án Qu

n lý tng hp &i B Vit Nam – Hà Lan

VSP Ngân hàng chính sách xã h i

WU H i liên hip Ph N$ Vit Nam

(i)

TÓM T T

1. Mc tiêu ca nghiên cu

1. Hai mc tiêu chính ca nghiên c
u này là: (i) xem xét hin tr ng và các nhu cu trong l'nh vc

khai thác và nuôi trng thu* s

n và qu

n lý ngun li  Vit Nam; và (ii) xác nh nhng l'nh vc then

cht nht  có nhng tác ng nhm xoá ói, gi

m nghèo, tng s

n lng và c

i thin qu

n lý môi trng

trên c s phát trin bn vng.

2. Bi cnh và hi
n tr)ng

2. Khai thác và nuôi trng thu* s

n óng góp áng k cho nn kinh t Vit Nam. Giá tr hàng hoá

cha qua ch bi n nm 2001 c t 25 ngàn t* ng, tng ng 1.7 t* USD, t
c là kho

ng 4% GDP.

S liu hin có cho thy, S liu hin có cho thy ti 60% ngun này là t( nuôi trng thu* s

n trong khi t(

ánh b#t ch) kho

ng di 40%. Trong nm 2003, giá tr xut kh+u t( cá, tôm và các lo i h

i s

n khác là

kho

ng 2.2 t* USD, trong ó tôm chi m ti 52%. Trong thp k* qua c

hai l'nh vc này u phát trin rt

nhanh. S

n lng khai thác tng t( 800,000 tn nm 1990 lên 1,5 triu tn nm 2003. S

n lng nuôi

trng c$ng tng lên kho

ng m t triu tn, trong khi s

n lng ánh b#t n i a c$ng t trên 200.000 tn.

3. Khai thác ven b+ c c

chính quyn l%n ngi dân cho rng ã ánh b#t quá m
c, gây nhiu

khó khn cho i sng ca các c ng ng c dân ven bin. Cn ph

i có nhng can thip trc  tng

cng qu

n lý  t hiun qu

tt hn v m-t s

n lng, b

o tn a d ng sinh h!c và t o sinh k mi cho

nhng ngi không th

m b

o cu c sng t( ngh ánh b#t.

4. Khai thác xa b+ c chính ph thúc +y m nh m. t( nm 1997 n nay. Trong khi các ng

trng phía B#c (vnh B#c b ) và phía Tây (vnh Thái Lan) xem ra ã b khai thác quá m
c, các ng

trng phía ông và nam ang c tng cng khai thác và xem ra còn có th cho phép tng thêm cng

lc ánh b#t. Tuy nhiên, hin có quá ít s liu khoa h!c v tr lng và kh

nng khai thác bn vng.

Trong khi ch có thêm nhng k t qu

nghiên c
u, cn ph

i c#t gi

m cng lc khai thác vùng gn b và

gi nguyên cng lc ánh b#t xa b.

5. Sn l"#ng khai thác n0i a, theo các s liu thng kê chính thng, thì hàng nm t kho

ng

200.000 tn – gn nh có th ch#c ch#n là thp hn s

n lng thc t . Ngh khai thác thu* s

n i a,

-c bit là nhng khu vc l$ lt và ru ng tr$ng thu c vùng ng bng sông Hng và sông Cu Long, cung

cp ngun thu* s

n quan tr!ng cho c dân nông thôn. M-c dù rt thi u nhng s liu thng kê nhng m t

s nghiên c
u gn ây cho thy, khai thác thu* s

n n i a óng vai trò quan tr!ng i vi dân nghèo 

nhiu vùng nông thôn Vit Nam, không ch) i vi nhng ngi ánh b#t chuyên nghip mà c

i vi

nhng h dân coi k t hp ánh cá nh m t sinh k k ph bên c nh nhng ngh khác. Theo k t qu

nghiên c
u ca Vin Sinh h!c Nhit i Thành Ph H Chí Minh trên khu vc 45.000 ha t i t)nh Cn Th

và Kiên Giang cho thy, s

n lng cá hàng nm (2001)  khu vc này t ti 430 kg/ha. Xem xét con s

din tích vùng l$ ng bng sông Cu Long r ng ti 1 triu ha vào mùa ma, ta s. thy s

n lng ánh

b#t cá  vùng ng bng ngp l$ này vt xa c tính hin t i v s

n lng ánh b#t n i a ca Vit

Nam.

6. Nuôi tr'ng thu sn my nm gn ây phát trin rt m nh, vi tc hàng nm trên 12% k t(

1999. Nuôi trng thu* s

n óng góp trên 40% tng s

n lng thu* s

n, vi tng giá tr nguyên liu thu

c nm 2003 là 15,4 ngàn t* ng. Trong ó, nuôi nc ng!t chi m kho

ng 65-70% v s

n lng; nuôi

nc l, ch y u là tôm, chi m kho

ng 220.000 tn và hn 40% tng giá tr. Phn còn l i là t( nuôi cua và

m t lng nh/ t( cá bin và nhuy"n th.

(ii)

3. Nh ng v%n - chính

7. Qun lý ven bi(n. Trong vài nm qua ã có khá nhiu sáng ki n v qu

n lý vùng b ã c trin

khai nh: (i) b

o v r(ng ngp m-n  ng bng sông Cu Long, (ii) Thi t lp các khu b

o tn bin t i Cù

Lao Chàm (Qu

ng Nam), Hòn Mun (Khánh Hoà) và Côn &

o; và (iii) quy ho ch và qu

n lý tng hp

vùng b (ICZM) t i Qu

ng Ninh, Nam &nh, Th(a Thiên - Hu , &à N0ng và Bà Ra – V$ng Tàu. Tuy

nhiên, hu h t các a phng v%n cha thc hin c vic phân vùng và có c nhng gi

i pháp 

gi

i quy t nhng mâu thu%n trong khai thác và s dng ngun li. N u thi u m t khuôn kh quy ho ch

tng th, vic b

o v vùng b, b

o tn và phân khu s dng cho các mc ích khác nhau (nh nuôi trng

thu* s

n, khai thác thu* s

n, du lch, vn t

i, b

o v a d ng sinh h!c, công nghip, phát trin ô th và

nng lng) s. b tn h i áng k. C

ngun li thu* s

n t nhiên c$ng nh nuôi trng thu* s

n u có th

ng trc ri ro. Vic quy ho ch và qu

n lý tng hp i b có th mang l i nhng li ích v kinh t và

vic b

o v ngun li. Hn na, Lut thu* s

n c$ng ã phân trách nhim giao m-t nc nuôi trng thu*

s

n bin cho các t)nh. & thc hin c công vic này, cn ph

i có quy ho ch tng th ven bin.

8. Khai thác thu sn. Ngun li t nhiên, nht là ngun li thu* s

n gn b, ã b khai thác quá

m
c m t cách trm tr!ng. S

n lng nhng loài có giá tr kinh t cao ang gi

m i nhanh chóng. S

n

lng ca nhng loài có giá tr thp ã tng lên và nhng c$ng ng thi ang dn c n kit. Nhiu ng

dân ã b/ ngh khai thác gn b ho-c chuyn sang s dng lo i li có kích thc m#t li nh/  b#t cá

nh/ hn, ch y u là  s

n xut nc m#m. Khai thác xa b có v1 kh

d' hn, m-c dù nhìn chung ang

suy gi

m trên ph m vi c

nc. Các kh

o sát gn ây cho thy,  m t s vùng v%n ghi nhn thu nhp cao.

Tuy nhiên, nhiu tàu khác ho t ng rt kém hiu qu

và ch) dám ánh b#t vào nhng ngày cao im ca

thi v. Các tàu óng theo chng ánh cá xa b ca chính ph thì ho t ng rt kém hiu qu

, ch)

kho

ng 10% trong s các tàu này có th tr

c vn vây úng h n. Vic bán ho-c chuyn i ch s hu

các tàu kém hiu qu

này c$ng ang c ti n hành. &ánh cá xa b có trin v!ng phát trin thành ngh cá

bn vng nhng c$ng ang ph

i i m-t vi vic u t quá m
c và khai thác quá m
c. Vic nâng cao

kh

nng qu

n lý là nhu cu b
c bách. S

n lng khai thác n i a còn b h n ch hn nhng c$ng có th

t hiu qu

hn n u tng cng qu

n lý bng cách thi t lp các khu b

o v h sinh c

nh, kim soát ánh

b#t bng ng li c phù hp hay cm ánh b#t vào thi k2 sinh s

n  nhng vùng nht nh ging nh

i vi khai thác xa b.

9. Nuôi tr'ng thu sn. Nhng khó khn trong nuôi trng thu* s

n hin nay là cha  nng lc

trong vic khuy n khích và nh hng cho s phát trin bn vng trong các vùng nuôi ng!t, l và m-n.

Vn  cn quan tâm nht hin nay là vic cung cp  ging, th
c n có cht lng tt và kim soát dch

bnh, qu

n lý môi trng, bao gm c

nhng ki n th
c v s
c t

i môi trng i vi c

vùng n i a và

ven bin, khuy n ng và thông tin th trng. Quan tr!ng hn, cn s dng nuôi trng thu* s

n làm

phng tin xoá ói nghèo. Vn  cht lng s

n ph+m ang c m t s th trng xut kh+u -t ra

c$ng nh các v kin bán phá giá ã phn nào cho thy xut kh+u thu* s

n d" b tn thng do các y u t

ngo i c

nh liên quan n l'nh vc thng m i quc t .

10. H
thng th tr"+ng cá và thu* s

n nói chung th hin tính c nh tranh và hiu qu

i vi các

s

n ph+m có giá tr cao. Th trng c m t s ông các nu va thc hin qua vic phân phi n các

c s bán l1, các ch bán buôn hay nhng nhà máy ch bi n. Ki n th
c v th trng còn rt h n ch và

cn thi t ph

i nhanh chóng trang b cho ngi s

n xut nhng ki n th
c này  giúp h! a ra quy t nh

u t và tiêu th s

n ph+m. Nhng e do chính i vi th trng thu* s

n bao gm c

vic ánh thu

chng phá giá cá tra – ba sa và tôm c M a ra  chng l i m t s nhà s

n xut và ch bi n nc

ngoài. Các doanh nghip ch bi n ã rt c g#ng  có c ch
ng ch) cho các s

n ph+m xut vào th các

trng M, châu Âu và Nht B

n và có l. n u c phép s. nhanh chóng m r ng th trng ca h!. Vic

truy cp ngun gc s

n ph+m (i vi tôm ch3ng h n) là m t vn  cp bách cn c quan tâm n u

mun ti p t phát trin th trng EU. Nng lc ca các ch cá u mi còn rt h n ch . Hin mi ch) có

hai ch  thành ph H Chí Minh, Long Biên và Pháp Vân  Hà N i. Nên có m t nghiên c
u tng th v

vn  th trng thu* s

n, bao gm c

vic ánh giá xem liu có cn cng c h thng các ch buôn bán

(iii)

hay không nhm tng cng s
c c nh tranh và nâng cao nhu cu tiêu th cá, nht là i vi nhng vùng

xa xôi.

4. Ngành thu sn và v%n - xoá ói nghèo

11. Hàng triu ngi Vit Nam có cu c sng ph thu c m t phn ho-c hoàn toàn vào ngun li thu*

s

n. Trong chi n lc xoá ói gi

m nghèo ca quc gia, vai trò ca ngành thu* s

n cha c nhìn nhn

m t cách úng m
c. Vì vy, các c quan ban ngành thu* s

n cn ph

i tích cc lên ti ng và vn ng nhiu

hn na. M-c dù ngh khai thác ven b ang ph

i i m-t vi nhiu thách th
c, nhng khu vc ven bin

nói chung cha n m
c khó khn nh m t s c ng ng thu c vùng n i a và h

i

o. Chng trình 135

ca chính ph (h tr các các xã -c bit nghèo) ã xác nhn 2369 xã nghèo thu c vùng sâu vùng xa và

h

i

o. Trong s này, 2240 xã ã nhn h tr t( chính quyn trung ng và 129 xã ã nhn c h tr

t( các chính quyn cp t)nh. Chng trình 106 ã xác nhn thêm 157 xã -c bit nghèo (xem danh sách

trong ph lc A). M-c dù g-p rt nhiu vn  i vi ánh b#t ven b nhng m
c nghèo kh  các vùng

ven bin v%n không n ni nghiêm tr!ng nh vùng h

i

o và min núi. Tuy nhiên, có rt nhiu c ng

ng nghèo  ven bin, -c bit là  vùng B#c min Trung và  vùng bãi ngang ca nhiu t)nh nhiu t)nh

khác. C$ng nh vy, ngay trong nhng vùng c coi là khá gi

v%n có nhóm ngi rt nghèo. Ch3ng h n

khu vc ng bng sông Hng và sông Cu Long, vì có mt dân s rt cao nên tng s ngi nghèo 

nhng vùng này có th chi m nhiu nht trong c

nc. Nh vy, khai thác n i a và nuôi trng thu* s

n

th hin rõ ràng tim nng cho vic xoá ói gi

m nghèo  nhng vùng n i a và vùng núi. Quan tr!ng

hn, hin t i ngành thu* s

n cha c nhìn nhn úng #n trong chi n lc xoá ói gi

m nghèo ca quc

gia và òi h/i các c quan ch
c nng ca ngành thu* s

n lên ti ng m nh m. hn na.

5. Chính sách và pháp ch.

12. Chính sách ca Chính ph và lut thu* s

n mi ban hành tháng 11 nm 2003 là nhng khung pháp

lý rt tt cho qu

n lý ngh cá gn và xa b, phát trin nuôi trng thu* s

n bn vng và môi trng và xoá

ói gi

m nghèo trong ngành thy s

n. Quy ho ch tng th 2001-2010 ca B Thu* s

n (ã c B

Trng phê duyt và ch Chính ph xem xét) có mi quan h mt thi t vi lut Thu* s

n. Yêu cu cp

thi t hin nay là ph

i nâng cao nng lc trin khai và ban hành các quy nh cho vic thc thi m t cách

hiu qu

các chính sách và lut này.

13. Vic gia nhp t ch
c thng m i WTO (d ki n nm 2005) ca Vit Nam s. có nhng

nh

hng quan tr!ng n l'nh vc nuôi trng và khai thác thu* s

n c$ng nh n i sng ca nhng ngi

liên quan. Nhng cam k t v tiêu chu+n v sinh an toàn thc ph+m c$ng là m t trong nhng thách th
c.

Các doanh nghip ch bi n và xut kh+u thu* s

n ã t c nhng ti n b rt áng khích trong vic áp

ng các tiêu chu+n v sinh  c chp nhn theo tiêu chu+n v sinh quc t . Tuy nhiên, vic áp dng

các tiêu chu+n quc t này i vi nhng ngi s

n xut quy mô nh/, các ng dân và nhng ngi có liên

quan là iu rt khó thc hin. Cn ti n hành nhng phân tích k l4ng v quy ch thành viên WTO trong

l'nh vc thu* s

n  làm nn t

ng cho vic xây dng chính sách và tìm các gi

i pháp thc t  gi

m thiu

nhng ri ro i vi b phn s

n xut quy mô nh/.

6. Nâng cao qun lí ngh- cá và qun lý ven bi(n

14. Trong chng cui ca báo cáo, bn l'nh vc then cht cn s h tr song phng và a phng

c xác nh c là: (i) Qu

n lí tng hp vùng ven b; (ii) Qu

n lí ngh cá n i a, xa b và ven b;

(iii) a d ng hoá vic phát trin nuôi trng thu* s

n nc ng!t, m-n và l; và (iv) th trng.Theo d ki n,

các “vn  ca chng trình” s. c th

o lun và xây dng bi B Thu* s

n trên c s tham kh

o các

thành phn ch cht nh các t)nh, các nhà khai thác, nuôi trng (thông qua h i Ngh cá, h i Ch bi n xut

kh+u). Ch  chính d ki n s. can thip (tr giúp) vào ngành thu* s

n là xoá ói gi

m nghèo và qu

n lí

môi trng. Hai vn  này có quan h mt thi t vi nhau vì môi trng bn vng là y u t ch y u quy t

nh thành công trong qu

n lí ngun li t nhiên. Chng trình ca chính ph v h tr các xã nghèo ven

(iv)

bin và vùng n i a cn ph

i là tâm im ca m!i s tr giúp. Do ó nhng t)nh c la ch!n  thc

hin chng trình trên cn ph

i là t)nh có nhiu xã nghèo. Hn na, Lut Thu* s

n mi ban hành c$ng

óng góp cho s phát trin và qu

n lý ngh cá bn vng, và òi h/i cn có s h tr cho các chng trình,

-c bit là s phân trách nhim qu

n lý t( chính quyn trung ng cho chính quyn các a phng.

Qun lí t2ng h#p ven b+

15. Nhiu khía c nh trong vic phát trin nuôi trng và khai thác ven b cn ph

i c lên k ho ch

chi ti t và a vào trin khai  b

o v quyn li ca nhng nhóm ngi liên quan trong quá trình phát

trin vùng b. &iu này cho thy cn xây dng k ho ch qu

n lí tng hp vùng bin vùng b (ICZM). Tt

c

các d án trong l'nh vc thu* s

n liên quan n phát trin vùng ven b cn c thc hin trong mô

hình Qu

n lý tng hp ã có ho-c hình thành mô hình mi. M t chng trình qu

n lí tng hp s. bao gm

các khía c nh sau: (i) nâng cao nhn th
c và xây dng nng lc; (ii) phát trin chi n lc qu

n lí tng hp

vùng bin ven b trong ph m vi t)nh/vùng ; (iii) quy ho ch và lp k ho ch phát trin tng hp; và (iv) h

tr sinh k . Bc u, chng trình nên th nghim  quy mô m t vài t)nh, sau ó dn dn m r ng ph m

vi n tt các t)nh quan tâm.

Qun lí ngh- cá

16. Ngh- cá ven b+. 5 Vit Nam, trách nhim qu

n lí ngh ngh cá thu c v chính quyn. Tuy nhiên,

các c quan nh S Thu* s

n thng thi u nhân lc ho-c ngân sách  trin khai các công tác qu

n lí,

kim tra, giám sát ho-c theo dõi vic thc thi lut l  các vùng bin ven b (ho-c xa b). Di s
c ép gia

tng dân s, cùng vi s phát trin ca các lo i nh c hiu qu

hn (và /ho-c các phng tin ánh b#t

hu* dit), ngun li vùng ven b ngày càng b c n kit. Trong bi c

nh này, la ch!n dng nhu duy nht

 nâng cao qu

n lý ngun li ó là phng pháp ng qu

n lí, nhm chia s1 trách nhim qu

n lí ngun

li cho c ng ng c dân và chính quyn a phng. Lut Thu* s

n v(a c ban hành t o c s cho

vic này. M t s t)nh ã xúc ti n công vic này, ho-c thông qua chng trình quc gia v các vùng b

o

tn bin, ho-c  quy mô nh/ hn t i các vùng nc n i a. Các chng trình ng qu

n lí y  có th

c áp dng t i m t s t)nh c la ch!n, bng cách: i) xác nh nhng i tng hng li; ii) nghiên

c
u nhng ngun li hin t i và trong truyn thng; iii) xác nh ranh gii; iv) phát trin k ho ch qu

n lí

ngh cá da vào c ng ng; v) phân nh ranh gii ca vùng ng qu

n lí và khu b

o tn bin; vi) h tr

c ng ng  các khía c nh khác nhau nh giúp phát trin sinh k .

17. Ngh- cá xa b+. Vit Nam ã nhn th
c c s cn thi t ph

i qu

n lí ngh khai thác cá xa b.

& n nay khai thác cá xa b c xem là cha t m
c ti m
c ti h n, và do ó cha có s qu

n lí ch-t

ch.. Có v1 nh khai thác xa b ang ngày càng b khai thác quá m
c trên toàn vùng -c quyn kinh t . S

bùng phát m nh m. s lng tàu khai thác xa b t( di 1000 tàu có công sut >90 mã lc trong nm

1997 lên gn 7000 chi c trong nm 2004 cn c xem xét m t cách k càng. Vi công ngh khai thác

ngày càng tr nên hiu qu

, vic tng cng lc khai thác s. d%n n s suy sp hn na ca ngh cá

trong vòng 10 nm, ngay c

khi s lng ca i tàu khai thác c gi nguyên. Do ó cn thi t ph

i áp

dng các gi

i pháp qu

n lí hu hiu  nhng vùng nng sut ánh b#t còn áng k trc khi b can kit

còn hn là tái t o l i ngun li sau khi ã b c n kit. &i vi nhng vùng nc nh Vnh B#c B thì cn

có m t chng trình qu

n lí và kim soát kiên quy t  tái t o l i ngun li. Hip nh ngh cá Vnh B#c

B v(a ký vi Trung Quc là bc i quan tr!ng theo hng này. Xác nh m t chng trình qu

n lí

ngh cá xa b m t cách chi ti t s. cn ti nhng nghiên c
u và phân tích quan tr!ng và -c bit là cn

tham kh

o ý ki n vi nhng ngi khai thác cá. Nhng bc cn thi t cho qu

n lí hiu qu

ngh cá xa b

 bin Vit Nam có th bao gm: (i) xác nh ranh gií khai thác sau khi ã tham kh

o ý ki n ca nhng

ngi khai thác và các c quan nghiên c
u; (ii) xây dng chi n lc, mùa v cm khai thác; (iii) thc thi

vic ghi nht ký ánh cá; (iv) ti n hành vic cp phép khai thác, ít nht là cho ti khi có hiu bi t k càng

v ngh cá và tình tr ng ngun li, (v) xác nh các ng c cn ph

i h n ch , bao gm c

nhng i tng

riêng r. ph

i c+m (vii) xem xét kh

nng c

i ti n thi t k ng c; (viii) h tr s phát trin ca h i ngh cá

Vit Nam (VINAFIS); (ix) h tr nhng nghiên c
u v ng trng và nghiên c
u c

i ti n ng c; (x) cùng

(v)

vi Trung Quc trin khai k ho ch qu

n lý ngh cá Vnh B#c B ; (xi) xây dng k ho ch cho toàn b

ngh cá Vit Nam, vi s nhn m nh vào vn  ng qu

n lý; và (xii) ánh giá các phng pháp giao

quyn khai thác cá, bao gm c

vic cp giy phép (c quyn chuyn nhng) và cp h n ng ch ánh

b#t (c$ng c chuyn nhng).

18. Khai thác n0i a b e do bi ô nhi"m do hoá cht dùng trong nông nghip và do các công trình

thu* li xây dng  kim soát l$ ã làm mt ni , các bãi sinh s

n và bãi ng nuôi ca cá di c ho-c

các ng vt thu* s

n khác. Thc t này tác ng rt ln ti ngi nghèo sng ph thu c vào ngun li cá

t nhiên. Nhng hành ng cn thi t 

m b

o tính bn vng cho ngh khai thác thu* s

n n i a bao

gm: (i) ánh giá k hn na tm quan tr!ng ca ngh cá n i a i vn nn kinh t quc dân, i vi

ngi dân a phng, ng dân nghèo n i a  so sánh, cân bng gia cái c và cái mt, ch3ng h n

nh các công trình tr thu* cho nông nghip; (ii) xác nh các bin pháp qu

n lí phù hp nh mùa cm

khai thác trong các vùng nht nh, s dng các dng c ánh b#t hp lí trong nhng vùng c la ch!n;

và (iii) hình thành các khu sinh c

nh nhm b

o v các bãi 1, bãi sinh trng ch y u ca thu* s

n, n

nh c$ng nh c

i thin nng sut và b

o tn a d ng sinh h!c.

Nuôi tr'ng thu sn

19. Cn ph

i phát trin nuôi trng thu* s

n  áp
ng nhu cu v các s

n ph+m thu* s

n trong tng

lai. &ây c$ng là tim nng to ln cho công cu c xoá ói gi

m nghèo  vùng ven bin và n i a và là m t

trong s ít cách la ch!n sinh k  nhiu xã nghèo ven bin. Nhng hành ng chính bao gm: (i) h tr

nuôi trng thu* s

n và coi ây nh là s la ch!n cho sinh k trong chng trình a d ng hoá nông nghip

 các vùng n i a, xây dng trên c s nhng kinh nghim tt hin có, bao gm d án ang trin khai

ho-c ã lp k ho ch ca Ngân hàng Th gii và các d án xoá ói gi

m nghèo khác  nông thôn; (ii) h

tr trin khai vic a d ng hoá các hình th
c nuôi bao gm c

hình th
c nuôi k t hp nh là m t la ch!n

sinh k cho xoá ói gi

m nghèo, -c bit cho c ng ng ng dân nghèo khai thác ven b; (iii) c

i thin

tình tr ng môi trng và a các hng d%n v qu

n lý môi trng ao nuôi thông qua vic tng cng quy

ho ch và k thut nuôi, u t( cho c s h tng, nâng cao cht lng dch v, khôi phc môi trng và

qu

ng bá cho nhng ho t ng ó; (iv) ly a d ng hoá nuôi thu* s

n nc l làm la ch!n an toàn cho

i vi ngh nuôi tôm ven bin; (v) nâng cao nng lc và dch v 1 h tr ngi dân qu

n lí nâng cao

trình qu

n lý nuôi trng thu* s

n; (vi) tng cng phi hp và phát trin h thng quan tr#c, c

nh b

o

môi trng và dch bnh thu* s

n trong các vùng ven bin và n i a,  i phó vi nhng ri ro v môi

trng và dch bnh; (vii) xác nh yêu cu u t cho cho s

n xut ging thu* s

n cht lng cao; (viii)

tng cng trao i và khuy n ng trong ph m vi ngành  chia s1 nhng kinh nghim thc t và iu

phi; và (ix)

m b

o s tham gia ông

o hn ca nhng nhóm ngi liên quan trong vic quy t nh

chính sách và quy ho ch, -c bit quan tâm ti s tham gia ca ng dân và ngi nuôi thu* s

n nghèo.

Th tr"+ng

20. Tt c

các ho t ng nguôi trng và khai thác thu* s

n cn c nh hng theo nhu cu ca th

trng. Vn  ti p th  Vit nam khá và hiu qu

và chi phí thp, nht là i vi các s

n ph+m xut

kh+u, m-c dù c coi nh6 hn i vi s

n ph+m tiêu th n i a. Hàng lo t ho t ng nên làm  c

i ti n

vn  ti p th  Vit Nam. M t s trong s ó c th

o lun trong phn nuôi trg thu* s

n nh

m b

o

vn  truy xut ngun gc s

n ph+m n t(ng tr i nuôi tôm, hay vn  theo cp nht và ph bi n giá c

 h tr cho vic ra quy t nh. C$ng cn thi t ph

i xem xét liu s h tr xây dng h thng ch u

mi có giúp tng cng c nh tranh và c

i thin giá c

cho ngi s

n xut và ngi tiêu dùng, c$ng nh

nâng cao cht lng v sinh, khuy n kích gia tng s

n lng và li nhun i vi c ng ng ngi nghèo.

7. Th*c thi, i-u phi và các b",c ti.p theo

21. Chng trình c v ch ra  trên ã xác nh nhiu vn  v qu

n lí, môi trng, ói nghèo mà

ngành thu* s

n ang ph

i i m-t. Nhng vn  này cn c các bên tham gia xem xét, kim tra và tán

(vi)

thành. Sau ó ph

i lp m t chng trình hành ng hiu qu

. Gi

s rng chng trình ó s. bao gm m t

s vn ã c th

o lun  trên, hin nhiên là nó s. liên quan n nhiu c quan và các bên liên quan

khác. Vic iu phi trong thi t k và trong thc hin chng trình s. ph

i thc hin  cp cao hn, ví d

nh gia nhiu b khác nhau, các t ch
c, cá nhân khác, bao gm c

nhng t ch
c t nhân có liên quan

trc ti p n các ngành và  cp t)nh, thông qua các u* ban nhân dân.

22. Do tính ph
c t p ca chng trình này, tt hn h t nên nên thc hin nó theo các pha khác nhau.

Bc u m t s khái nim (ví d v ng qu

n lí và thi t lp các vùng cm khai thác theo mùa c$ng nh

các vùng b

o tn mi ) nên c thc hin  quy mô th nghim t i m t s xã trong mi t)nh tr!ng im.

&iu này s. cho phép nhng nghiên c
u và phát trin cn thi t c hoàn thành trc khi a ra thc hin

 ph m vi ln hn. ,u tiên trong qu

n lí tng hp i b (IZCM), nuôi trng thu* s

n và ng qu

n lí

ngh cá ven b cho các xã nghèo. Tuy nhiên 

m b

o thành công cao thì s cam k t ca a phng và

quyn s hu m nh m. là vô cùng quan tr!ng.

23. &oàn công tác  ngh hình thành m t ban ch) o ngành thu* s

n, tng t nh nhóm iu hành

Quc t v môi trng (ISGE) do B Tài nguyên và Môi trng ch trì vì nhóm này sau khi c hình

thành ã ho t ng rt tt. B

n thân nhóm ISGE c$ng ã có m t nhóm ICZM. Trong khi ó trên nhiu

phng din, chng trình thu* s

n  ngh có mi quan h ch-t ch. vi vn  môi trng. Vic thi t k t

ni chng trình này vi chng trình h tr thu* s

n ca DANIDA pha 2, hin t i ang c hình thành,

là rt cn thi t.

I. HI

N TRNG VÀ XU TH NGH CÁ

A. Ngu'n l#i

24. Vit nam có din tích t lin là 329.200

km2 và din tích vùng bin -c quyn kinh t

kho

ng 1 triu km2. Bin Vit Nam c chia

thành 4 vùng (xem b

ng 1). Tr lng hin t i

c tính cho toàn vùng bin là 4,2 triu tn và

kh

nng khai thác bn vng ti a là 1,67 triu

tn. Tr lng ngun li gn ây ã c c

tính l i. M-c dù s liu cha c B Thy s

n

công b, nhng tr lng c tính dng nh

gi

m xung kho

ng 3 triu tn và kh

nng khai

thác bn vng ti a kho

ng 1,4 triu tn. S

liu chính th
c c tính ngun li h

i s

n c

trình bày  ph lc B.

25. Bin Vit Nam c chia thành 4 vùng

ch y u: Vnh B#c b , Trung b , &ông Nam b

và Tây Nam b . Các ho t ng khai thác h

i s

n

c phân chia thành ngh cá ven b và ngh cá

xa b, da vào sâu ng trng  mi vùng

bin. Ranh gii phân chia c xác nh là

ng 3ng sâu 50 m  vùng bin Trung b và

30 m  các vùng bin còn l i. Mùa v khai thác ch y u có 2 v: v cá nam (tháng 5-10  phía B#c,

tháng 7-11  phía Nam) và v cá B#c (tháng 11-4  phía B#c, tháng 2-5  phía Nam) tng
ng vi

hai mùa gió: mùa gió Tây Nam và mùa gió &ông B#c (FICEN). Vùng min Trung, -c bit là vùng

phía B#c Trung b t( Thanh Hóa n Qu

ng Ngãi, là ni thng x

y ra bão hình thành t( phía Tây

Thái Bình Dng vào mùa gió Tây Nam. Các vùng khác c$ng ôi khi có bão nhng thng là ít hn.

Cn bão s 5 (vào nm 1997) là cn bão áng ghi nh nht, ã làm 3.000 ng dân  vùng bin xa b

Cà Mau b ch t và mt tích.

26. Vit Nam có h thng sông ngòi dày -c, bao gm 2.360 con sông có chiu dài trên 10 km.

Trong ó, có 8 h thng sông có lu vc r ng ln vi din tích trên 10.000 km2. H thng sông ngòi

này bao gm c

các sông b#t ngun t( các nc lân cn làm cho Vit Nam b l thu c bi các quy t

nh v ngun nc ca các quc gia khác. Tng din tích lu vc các h sông ngòi trong nc và

ngoài nc lên n 1,2 triu km2, c tính gp 3 ln din tích lãnh th Vit Nam. Tng lu lng

nc hàng nm là 835 t* m3, nhng s thi u ht ngun nc thng rt nghiêm tr!ng trong thi gian

6-7 tháng vào mùa khô, khi mà lu lng n
oc ch) kho

ng 15-30% tng lu lng trong nm

(MONRE 2003).

27. Tng din tích m-t nc tim nng cho nuôi trng thy s

n, khai thác thy s

n nc ng!t và

ngh cá h ch
a c tính kho

ng 1,7 triu ha (FICEN).Trong ó, kho

ng 120.000 ha là cá h ao nh/,

sông ào; 340.000 ha là din tích ca các h ch
a ln; 580.000 ha din tích các ru ng lúa có th s

dng cho mc ích nuôi trng thy s

n; 660.000 ha vùng triu. Các s liu này không bao gm din

tích m-t nc ca các sông và kho

ng 300.000-400.000 ha din tích ca các eo bin, àm phá d!c theo

b bin.

28. R(ng ngp m-n óng vai trò chính trong s bn vng ca ngh cá Vit Nam, là môi trng

sng cho các loài cá và giáp xác  vùng ven b. B vy, vn  quan tâm là r(ng ngp m-n  Vit

Nma ang b thu h6p rt áng k. Theo s liu ca B Nông nghip và Phát trin Nông thôn (MARD

204), t( nm 1943 n nay, din tích r(ng ngp m-n ca c

nc ã gi

m t( 409.000 ha xung còn

155.000 ha. Tuy nhiên hin nay vic ch-t phá r(ng ngp m-n hin nay ã c kim soát ch-t ch.

hn. Trong 2 nm tr l i ây, vic kim soát này k t hp vi chng trình trng l i r(ng ngp m-n 

Bng 1. ,c tính tr l"#ng và kh nng khai thác

b-n v ng ti a (MSY)

Tr lng TAC

(x1000 tn) (x1000 tn)

Vnh B#c B 681.2 272.5

Trung b 606.4 242.6

&ông Nam b 2075.9 830.5

Tây Nam b 506.7 202.3

Gò ni 10.0 2.5

Tng s 300.0 120.0

4180.2 1670.4

Cá ni nh/ 1730.0 694.1

Cá áy <50m 597.6 239.2

Cá áy >50m 1542.6 617.1

Cá ni bin khi 300.0 120.0

Tng s 4180.2 1670.4

MSY: Kh

nng khai thác bn vng ti a

TAC: Kh

nng khai thác cho phép

Ngun: Fistenet (MoFi) da vào s liu c tính

ca RIMF 1997

- 2 -

tt c

các vùng ã làm h n ch s suy thoái r(ng ngp m-n. Vic ban hành Ngh nh v B

o tn và

Phát trin vùng t ngp nc ca Th tng và “Chi n lc hành ng cho vic B

o tn, Khai thác

bn vng vùng t ngp nc” ca B Tài nguyên và Môi trng (MONRE) ã thúc +y và hng

d%n cho các nhà qu

n lý, ho ch nh chính sách và các nhà khoa h!c trong vic b

o tn và s dng bn

vng r(ng ngp m-n. D án ca Ngân hàng Th gii v Vùng t ngp nc ven bin ang ti n hành

b

o v và phát trin r(ng ngp m-n  4 t)nh thu c ng bng sông Mê-Kông là Cà Mau, B c Liêu,

Sóc Trng và Trà Vinh.

B. Khai thác Thy sn

1. Các 0i tàu khai thác

29. S lng tàu trang b máy ã và

ang gia tng khá nhanh t( 44.000 vào

nm 1991 tng lên 77.000 vào nm 2002

(trung bình gia tng 4,6%/nm). Công

sut máy trung bình/tàu tng 12%/nm

và t n công sut trung bình/tàu là 48

CV (nm 2002). Công sut máy trung

bình ca các i tàu  phía Nam t n

trên 90 CV/tàu và  các vùng còn l i là

30 CV/tàu. 5 các i tàu xa b, công

sut máy trung bình t n trên 90

CV/tàu. &áng chú ý là các i tàu quc

doanh ã gi

m xung còn 44 tàu (nm

2002).

30. Kích c4 ca các i tàu có l#p

máy ã tng khá nhanh, xem hình 2.

Nm 1991, t* l % các tàu có công sut

trên 45 CV ch) là 10%, nm 2001 t* l

này là 27% và nm 2004 là trên 30%.

S gia tng ch y u là  các i tàu có

công sut trên 75 CV và 46-75 CV. & i

tàu có công sut nh/ hn 20 CV ã gi

m

i nhiu t( 60% (nm 1991) xung còn

40% (nm 2001). Các tàu khai thác xa

b vi công sut máy trên 90 CV hin

nay kho

ng 6.000 tàu. S gia tng các

i tàu khai thác xa b nm trong chính

sách phát trin ca Chính ph trong vài

nm tr l i ây, b#t u t( nm 1997,

bng s tr cp ca chính ph. Chng

trình này ã h tr kinh phí óng mi 1.300 chi c tàu xa

b. Tuy nhiên, Có nhiu vn  thc ti"n n

y sinh nh

th

o lun  trang 16.

31. Thông tin v các i tàu s dng các lo i ng c

khác nhau còn rt h n ch . Các s liu kh

o sát nm 200

ca các i tàu và c tính cho nm 2004 c trình bày

 b

ng 2. Trong các ng c chính, li giã (c

giã n

và giã ôi) chi m u th  phía Nam vi kho

ng 40%

tng s tàu thuyn. Li rê trôi  phía B#c chi m ch

y u, trong khi ó  min trung ch y u là ngh c nh,

tp trung ch y u  vùng ca sông - ví d nh Trà Vinh

Hình 1: 0i tàu khai thác 1991-2003

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02

Number of vessels '000

State Ent

Northern

N Central

S Central

Mekong

Ent = enterprises

Ngun: MOFI

Hình 2: T l
các 0i tàu theo công su%t máy, nm 1992 và

2001

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

<20hp 20-45hp 46-75hp >75hp

Engine size

1992

2001

Ngun: Fisheries Master Plan

Bng 2: Ng" c s3 dng

Ngc 2000 2004

c tính

Li rê trôi 24.5 25

Li giã 22.5 18

Câu tay/câu vàng 19.7 25

Li vây 7.7 10

Mành 7.8 7

Fixed net 7.5 7

Khác 10.3 9

100.0 100

Ngun: Fisheries Master Plan & team

estimates