Tài liệu Văn học lãng mạng - hiện thực phê phán 1930 - 1945 ppt

Chuyeân ñeà1 : Vaên hoïc laõng maïn vaø hieän thöïc pheâ phaùn 1930-1945

Ñeà 1 : ÑAÂY MUØA THU TÔÙI – Xuaân Dieäu

1/ Caûm giaùc chung cuûa baøi thô laø buoàn. Buoàn vì haøng lieãu ruõ. Buoàn vì caùi laïnh len

loûi ñaây ñaây gôïi noãi coâ ñôn, buoàn vì coù söï chia lìa, tan taùc töø hoa coû, chim muoâng tôùi

con ngöôøi. Buoàn vì coù moät caùi gì nhö laø noãi nhôù nhung ngaån ngô, phaûng phaát ôû

khoâng gian vaø loøng ngöôøi.

Hoài aáy, khi baøi thô ra ñôøi (ruùt trong taäp Thô thô – 1938) muøa thu laø muøa

buoàn, tuy thöôøng laø noãi buoàn man maùc coù caùi veû ñeïp vaø caùi neân thô rieâng cuûa noù.

Thöïc ra ñaây laø moät caûm höùng raát töï nhieân vaø coù tính truyeàn thoáng veà muøa thu cuûa

thô ca nhaân loaïi (Nguyeãn Du, Nguyeãn Khuyeán, Taûn Ñaø... cuõng nhö Ñoã Phuû, Baïch

Cö Dò...). Baøi Ñaây muøa thu tôùi cuõng naèm trong truyeàn thoáng. Nhöng caûnh thu cuûa

thô Xuaân Dieäu coù caùi môùi , caùi rieâng cuûa noù. AÁy laø chaát treû trung töôi môùi ñöôïc

phaùt hieän qua con maét “Xanh non” cuûa taùc giaû, laø söùc soáng cuûa tuoåi treû vaø tình yeâu,

laø caùi caûm giaùc coâ ñôn “run raåy” cuûa caùi toâi caù nhaân bieåu hieän nieàm khao khaùt giao

caûm vôùi ñôøi.

Caûm giaùc chung, linh hoàn chung aáy cuûa baøi thô ñaõ ñöôïc theå hieän cuï theå

qua caùc chi tieát, caùc caâu thô, ñoaïn thô cuûa taùc phaåm.

2/ Ñoaïn moät:

Trong thi ca truyeàn thoáng phöông Ñoâng, oanh vaøng lieãu bieác thöôøng ñeå

noùi muøa xuaân, tuoåi treû vaø tình yeâu. Ngöôøi ta daønh sen taøn, laù ngoâ ñoàng ruïng, cuùc nôû

hoa ñeå dieãn taû muøa thu. Xuaân Dieäu laïi thaáy tín hieäu cuûa muøa thu tröôùc heát n ôi

nhöõng haøng lieãu ruõ beân hoà.

Trong thô Xuaân Dieäu, döôøng nhö ñaàu moái cuûa moïi so saùnh lieân töôûng laø

nhöõng coâ gaùi ñeïp. Vaäy thì nhöõng haøng lieãu beân hoà, caønh meàm, laù möôùt daøi ruõ

xuoáng thöôùt tha, coù theå töôûng töôïng laø nhöõng thieáu nöõ ñöùng cuùi ñaàu cho nhöõng laøn

toùc daøi ñoå xuoáng song song... Laø maùi toùc maø cuõng laø nhöõng doøng leä (leä lieãu).

Nhöõng doøng leä tuoân rôi haøng noái haøng cuøng chieàu vôùi nhöõng aùng toùc daøi.

Vaäy laø muøa thu cuûa Xuaân Dieäu tuy buoàn maø vaãn ñeïp, vaø nhaát laø vaãn treû

trung. ÔÛ hai caâu ñaàu cuûa ñoaïn thô, nhaø thô khai thaùc trieät ñeå thuû phaùp laùy aâm ñeå

taïo neân gioïng ñieäu buoàn, ñoàng thôøi gôïi taû caùi daùng lieãu (hay nhöõng aùng toùc daøi)

buoâng xuoáng, ruû maõi xuoáng. Nhöõng “naøng lieãu” ñöùng chòu tang moät muøa heø röïc rôõ

vöøa ñi qua chaêng?

Tin thu tôùi treân haøng lieãu, nhaø thô nhö kheõ reo leân “Ñaây muøa thu tôùi –

muøa thu tôùi”. Ñaøng sau tieáng reo thaàm, ta hình dung caëp maét long lanh, treû trung

cuûa nhaø thô. Muøa thu cuûa Xuaân Dieäu khoâng gôïi söï taøn taï, maø nhö khoaùc boä aùo môùi

tuy khoâng röïc rôõ, nhöng maø ñeïp vaø thaät laø thô moäng raát phuø hôïp vôùi muøa thu: “Vôùi

aùo mô phai deät laù vaøng”.

3/ ÔÛ hai ñoaïn hai vaø ba, nhaø thô chuû yeáu caûm nhaän muøa thu baèng xuùc

giaùc: söông laïnh, gioù laïnh. Coù leõ caùi laïnh khoâng chæ ñeán vôùi nhaø thô baèng xuùc giaùc.

OÂng ñem ñeán theâm cho caûnh thu caùi run raåy cuûa taâm hoàn mình nöõa chaêng? Moät taâm

hoàn raát nhaïy caûm vôùi thaân phaän cuûa hoa taøn, laù ruïng, nhöõng nhaùnh caây gaày guoäc trô

truïi... Chuùng ñang reùt run leân tröôùc gioù thu! Laïi moät thaønh coâng nöõa trong thuû phaùp

laùy aâm “nhöõng luoàng run raåy rung rinh laù”.

Caùi reùt caøng deã caûm thaáy ôû nôi troáng vaéng, nhaát laø caûnh troáng vaéng ôû

nhöõng beán ñoø. Beán ñoø laø nôi loäng gioù. Beán ñoø laïi laø nôi tuï hoäi ñoâng vui. Thu veà,

gioù laïnh, ngöôøi ta cuõng ngaïi qua laïi beân soâng. Xuaân Dieäu ñaõ dieån taû caùi laïnh baèng

moät caâu thô ñaëc saéc “Ñaõ nghe reùt möôùt luoàn trong gioù”. Moät chöõ “luoàn” khieán caùi

reùt nhö ñöôïc vaät chaát hoùa hôn, coù söï tieáp xuùc da thòt cuï theå hôn.

4/ Ñoaïn boán

Nguyeãn Du noùi “Ngöôøi buoàn caûnh coù vui ñaâu bao giôø”. ÔÛ ñaây ngöôøi cuõng

buoàn maø caûnh cuõng buoàn. Buoàn nhaát laø söï troáng vaéng vaø caûnh chia lìa. Caû baøi thô

gôïi yù naøy, nhöng ñeán ñoaïn cuoái nhaø thô môùi noùi tröïc tieáp nhö muoán ñöa ra moät keát

luaän chaêng:

Maây vaãn töøng khoâng chim bay ñi

Khi trôøi u uaát haän chia li

Tuy nhieân caûm giaùc veà muøa thu, taâm söï veà muøa thu laø moät caùi gì moâng

lung, laøm sao coù theå keát luaän thaønh moät yù naøo roõ reät. Vaäy thì toát nhaát laø noùi löûng lô:

Ít nhieàu thieáu nöõ buoàn khoâng noùi

Töïa cöûa nhìn xa, nghó ngôïi gì?

Lôøi keát luaän naèm ôû trong loøng nhöõng thieáu nöõ ñöùng töïa cöûa baâng khuaâng.

Neùt maët caùc coâ thì buoàn vaø caëp maét caùc coâ thì nhìn ra xa, nghóa laø khoâng nhìn moät

caùi gì cuï theå – chaéc haún laø ñang nhìn vaøo beân trong loøng mình ñeå laéng nghe nhöõng

caûm giaùc buoàn nhôù moâng lung khi muøa thu tôùi. Lôøi keát luaän khoâng noùi gì roõ reät

nhöng laïi gôïi môû raát nhieàu caûm nghó cho ngöôøi ñoïc.

Trong taäp Tröôøng ca, Xuaân Dieäu töøng vieát: Trôøi muoán laïnh neân ngöôøi ta

caàn nhau hôn. Vaø ngöôøi naøo chæ coù moät thaân thì caàn moät ngöôøi khaùc (...) Thu, ngöôøi

ta vì laïnh saép ñeán maø raát caàn ñoâi, cho neân khoâng gian ñaày nhöõng lôøi nhôù nhung,

nhöõng hoàn coâ ñôn thaûo ra nhöõng tieáng thôû daøi ñeå goïi nhau”.

Ñoù phaûi chaêng cuõng laø taâm traïng cuûa taùc giaû Ñaây muøa thu tôùi vaø cuûa

nhöõng thieáu nöõ trong baøi thô naøy chaêng?

Ñeà 2 : TRAØNG GIANG cuûa Huy Caän

Tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm, Huy Caän vieát nhieàu veà thieân nhieân, vuõ truï

– Ñaây laø moät hoàn thô buoàn, noãi buoàn cuûa moät con ngöôøi gaén boù vôùi ñaát nöôùc, queâ

höông, nhöng coâ ñôn baát löïc, thöôøng tìm ñeán nhöõng caûnh meânh moâng baùt ngaùt,

hoang vaéng luùc chieàu taø vaø ñem ñoái laäp noù vôùi nhöõng söï vaät gôïi leân hình aûnh nhöõng

thaân phaän nhoû nhoi, toäi nghieäp, bô vô trong taøn taï vaø chia lìa.

Baøi thô Traøng giang laø moät tröôøng hôïp tieâu bieåu cho nhöõng ñaëc ñieåm

phong caùch noùi treân.

1/ Traøng giang nghóa laø soâng daøi. Nhöng hai chöõ noâm na “ soâng daøi”

khoâng coù ñöôïc saéc thaùi tröøu töôïng vaø coå xöa cuûa hai aâm Haùn Vieät “traøng giang”.

Vôùi hai aâm Haùn Vieät, con soâng trong thô töï nhieân trôû thaønh daøi hôn, trong taâm

töôûng ngöôøi ñoïc, roäng hôn, xa hôn, vónh vieãn hôn trong taâm töôûng ngöôøi ñoïc. Moät

con soâng döôøng nhö cuûa moät thuôû xa xöa naøo ñaõ töøng chaûy qua haøng nghìn naêm lòch

söû, haøng nghìn naêm vaên hoùa vaø in boùng trong haøng nghìn aùng coå thi. Caùi caûm giaùc

Traøng giang aáy laïi ñöôïc toâ ñaäm theâm bôûi lôøi thô ñeà laø “Baâng khuaâng trôøi roäng nhôù

soâng daøi” (Nhôù hôø – Löûa thieâng)

2/ Khoå moät: ÔÛ hai caâu ñaàu, caûnh vaät thöïc ra töï noù khoâng coù gì ñaùng

buoàn. Nhöng loøng ñaõ buoàn thì töï nhieân vaãn thaáy buoàn. Ñaây laø caùi buoàn töï trong

loøng lan toûa ra theo nhöõng gôïn soùng nhoû nhaáp nhoâ “ñieäp ñieäp” vôùi nhau treân maët

nöôùc moâng meânh. Cuõng noãi buoàn aáy, taùc giaû thaû troâi theo con thuyeàn xuoâi maùi laëng

leõ ñeå laïi sau mình nhöõng reõ nöôùc song song.

ÔÛ hai caâu sau, noãi buoàn ñaõ tìm ñöôïc caùch theå hieän saâu saéc hôn trong noãi

buoàn cuûa caûnh: aáy laø söï chia lìa cuûa “thuyeàn veà nöôùc laïi” vaø nhaát laø caûnh ngoä cuûa

moät caønh cuûi lìa röøng khoâng bieát troâi veà ñaâu giöõa bao doøng xuoâi ngöôïc. Thöû töôûng

töôïng: moät caønh cuûi khoâ gaày guoäc chìm noåi giöõa baùt ngaùt traøng giang... Buoàn bieát

maáy!

3/ Khoå hai: Böùc tranh veõ theâm ñaát theâm ngöôøi. Caùi buoàn ôû ñaây gôïi leân

ôû caùi tieáng xaøo xaïc chôï chieàu ñaõ vaõn töø moät laøng xa nôi moät coàn caùt heo huùt naøo

vaúng laïi. Coù thoaùng hôi tieáng cuûa con ngöôøi ñaáy, nhöng mô hoà vaø chæ gôïi theâm

khoâng khí taøn taï, vaéng veû, chia lìa. Hai caâu cuoái cuûa khoå thô ñoät ngoät ñaåy cao vaø

môû roäng khoâng gian cuûa caûnh thô theâm ñeå caøng laøm cho caùi beán soâng vaéng kia trôû

thaønh coâ lieâu hôn:

Naéng xuoáng, trôøi leân saâu choùt voùt.

Soâng daøi, trôøi roäng, beán coâ lieâu

4/ Khoå ba: Caûnh meânh moâng buoàn vaéng caøng ñöôïc nhaán maïnh hôn

baèng hai laàn phuû ñònh:

Meânh moâng khoâng moät chuyeán ñoø ngang

Khoâng caàu gôïi chuùt nieàm thaân maät...

Khoâng coù moät con ñoø, khoâng coù moät caây caàu, nghóa laø hoaøn toaøn khoâng

boùng ngöôøi hay moät caùi gì gôïi ñeán tình ngöôøi, loøng ngöôøi muoán qua laïi gaëp gôõ nhau

nôi soâng nöôùc.

Chæ coù nhöõng caùnh beøo ñang troâi daït veà ñaâu: laïi theâm moät hình aûnh cuûa

coâ ñôn, cuûa tan taùc, chia lìa.

5/ Khoå boán: Chæ coù moät caùnh chim xuaát hieän treân caûnh thô. Xöa nay

thô ca noùi veà caûnh hoaøng hoân thöôøng vaãn toâ ñieåm theâm moät caùnh chim treân neàn

trôøi:

Chim hoâm thoi thoùp veà röøng

(Nguyeãn Du)

Ngaøn mai gioù cuoán chim bay moûi.

(Baø Huyeän Thanh Quan)

Chim moûi veà röøng tìm choán truù

(Hoà Chí Minh)

Baøi thô Huy Caän cuõng coù moät caùnh chim chieàu nhöng ñuùng laø moät caùnh

chim chieàu trong “thô môùi”, neân noù nhoû nhoi hôn, coâ ñôn hôn. Noù chæ laø moät caùnh

chim nhoû (chim nghieâng caùnh nhoû) treân moät neàn trôøi “lôùp lôùp maây cao ñuøn nuùi

baïc”. Vaø caùnh chim nhoû ñang sa xuoáng phía chaân trôøi xa nhö moät tia naéng chieàu rôùt

xuoáng.

Ngöôøi ta vaãn noùi ñeán yù vò coå ñieån cuûa baøi thô. Noù theå hieän ôû hình aûnh nhaø

thô moät mình tröôùc vuõ truï ñeå caûm nhaän caùi vónh vieãn, caùi voâ cuøng cuûa khoâng gian,

thôøi gian ñoái vôùi kieáp ngöôøi. YÙ vò coå ñieån aáy laïi ñöôïc toâ ñaäm theâm baèng moät töù thô

Ñöôøng.

Loøng queâ dôïn dôïn vôøi con nöôùc

Khoâng khoùi hoaøng hoân cuõng nhôù nhaø

Taùc giaû Traøng giang tuy noùi “khoâng khoùi hoaøng hoân” nhöng chính laø ñaõ

baèng caùch aáy ñöa theâm “khoùi hoaøng hoân Thoâi Hieäu” vaøo trong baøi thô cuûa mình ñeå

laøm giaøu theâm caùi buoàn vaø noãi nhôù cuûa ngöôøi löõ thöù tröôùc caûnh traøng giang.

6/ Moãi ngöôøi Vieät Nam ñoïc Traøng giang ñeàu lieân töôûng ñeán moät caûnh

soâng nöôùc naøo mình ñaõ ñi qua. Coù moät caùi gì raát quen thuoäc ôû hình aûnh moät caønh

cuûi khoâ hay nhöõng caùnh beøo chìm noåi treân soùng nöôùc meânh moâng, ôû hình aûnh

nhöõng coàn caùt, laøng maïc ven soâng, ôû caûnh chôï chieàu xaøo xaïc, ôû moät caùnh chim

chieàu.