Tai_lieu_on_kinh_te_chinh_tri.pdf

1

Tµi liÖu «n tËp

M«n: Kinh tÕ chÝnh trÞ

♣

VÊn ®Ò I: s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi

1. V× sao M¸c kh¼ng ®Þnh: S¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù

tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i?

- Trong ®êi sèng x· héi cã rÊt nhiÒu nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c nhau nh− ho¹t ®éng chÝnh trÞ,

qu©n sù, ngo¹i giao, kinh tÕ, Khoa häc kü thuËt, v¨n ho¸ nghÖ thuËt... Nh−ng ®Ó thùc hiÖn ®−îc

môc ®Ých cña c¸c ho¹t ®éng ®ã th× tr−íc hÕt ®ßi hái con ng−êi ph¶i tån t¹i, ph¶i sèng. Muèn tån

t¹i, muèn sèng th× b¾t buéc con ng−êi hµng ngµy ph¶i tiªu dïng nh÷ng t− liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt

nh− c¬m ¨n, ¸o mÆc, nhµ ë, t− liÖu s¶n xuÊt ... tÊt c¶ nh÷ng t− liÖu sinh ho¹t ®ã kh«ng ph¶i lµ

nh÷ng s¶n phÈm do tù nhiªn hay th−îng ®Õ ban ph¸t mµ nã lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh lao ®éng

s¶n xuÊt cña con ng−êi t¹o ra. V× vËy M¸c kh¼ng ®inh r»ng qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ra cña

c¶i vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù tån t¹i vµ sèng cßn cña lÞch sö nh©n lo¹i.

2. Ph©n tÝch vai trß cña c¸c nh©n tè cÊu thµnh qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt

chÊt vµ sù h×nh thµnh ra c¸c bé phËn trong c¬ cÊu gi¸ trÞ cña s¶n phÈm.

S¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi.

Nh−ng muèn cã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®ã th× C¸c M¸c chØ ra cÇn ph¶i cã 3 nh©n tè s¶n xuÊt c¬ b¶n

®ã lµ ®èi t−îng lao ®éng, t− liÖu lao ®éng và søc lao ®éng.

a) §èi t−îng lao ®éng:

- Kh¸i niÖm: §èi t−îng lao ®éng lµ toµn bé c¸c vËt mµ lao ®éng cña con ng−êi t¸c ®éng

vµo lµm thay ®æi nã cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ng−êi.

- §èi t−îng lao ®éng bao gåm: :

+ Nh÷ng vËt cã s½n trong tù nhiªn nh−ng ®· ®−îc th¨m dß, qui ho¹ch ®−a vµo s¶n xuÊt

(quÆng, c©y trªn rõng,àlµ ®èi t−îng cña ngµnh khai th¸c, khai kho¸ng

+ Nh÷ng vËt ®· tr¶i qua chÕ biÕn (kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh tr−íc lµ nguyªn liÖu cña qu¸ tr×nh

sau): b«ng lµ nguyªn vËt liÖu, lµ ®èi t−îng lao ®éng cña ngµnh chÕ biÕn chÕ t¹o

b) T− liÖu lao ®éng:

- Kh¸i niÖm: t− liÖu lao ®éng lµ c¸c vËt, hÖ thèng c¸c vËt dïng ®Ó truyÒn dÉn lao ®éng cña

con ng−êi t¸c ®éng vµo ®èi t−îng lao ®éng.

- T− liÖu lao ®éng bao gåm:

+ C«ng cô lao ®éng t¸c ®éng trùc tiÕp vµo ®èi t−îng lao ®éng, c«ng cô lao ®éng gi÷ vai trß

quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, c«ng cô lao ®éng ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña mçi thêi ®¹i

kinh tÕ.

Cèi xay ch¹y b»ng søc giã -> x· héi phong kiÕn l¹c hËu

Cèi xay ch¹y b»ng ®éng c¬ h¬i n−íc -> chñ nghÜa t− b¶n v¨n minh

+ C¸c vËt dïng ®Ó chøa ®ùng vµ truyÒn dÉn ®èi t−îng lao ®éng: bÓ chøa, èng dÉn, b¨ng

t¶i,à

+ C¸c yÕu tè h×nh thµnh c¬ së h¹ tÇng kü thuËt: ®−êng x¸, bÕn b·i,à

* Gi÷a ®èi t−îng lao ®éng vµ t− liÖu lao ®éng ph©n biÖt chi lµ t−¬ng ®èi:

2

- Kh¸c nhau: ë vai trß trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, h×nh th¸i tån t¹i tù nhiªn, ph−¬ng thøc chu

chuyÓn gi¸ trÞ.

- Gièng nhau: Chóng ®Òu lµ yÕu tè vËt chÊt, nÕu xÐt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm th×

®èi t−îng lao ®éng vµ t− liÖu lao ®éng h×nh thµnh t− liÖu s¶n xuÊt - ®©y lµ yÕu tè vËt chÊt h×nh

thµnh nªn s¶n phÈm.

a) Søc lao ®éng:

- Kh¸i niÖm: Søc lao ®éng lµ tæng hîp søc th©n thÓ, søc thÇn kinh, søc c¬ b¾p cã s½n trong

mçi c¬ thÓ cña con ng−êi, søc lao ®éng kh«ng tån t¹i ngoµi con ng−êi, søc lao ®éng lµ kh¶ n¨ng

lao ®éng cña mçi con ng−êi.

Lao ®éng lµ sù vËn dông (tiªu dïng) søc lao ®éng ®−îc thÓ hiÖn ra trong qu¸ tr×nh lao

®éng s¶n xuÊt.

- Nh− vËy qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt diÔn ra lµ sù kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng vµ t− liÖu

s¶n xuÊt, trong ®ã søc lao ®éng lµ yÕu tè chñ thÓ, gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh; t− liÖu s¶n xuÊt lµ yÕu tè

kh¸ch thÓ, lµ ®iÒu kiÖn vËt chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®−îc.

- Lao ®éng lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã ý thøc cña con ng−êi vµ nã diÔn ra gi÷a con

ng−êi víi tù nhiªn nh»m c¶i t¹o tù nhiªn cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ng−êi.

- Ph©n biÖt søc lao ®éng vµ lao ®éng: Søc lao ®éng lµ mét ph¹m trï hiÖn h÷u, lao ®éng lµ

mét ph¹m trï trõu t−îng, v× vËy M¸c cho r»ng ng−êi ta kh«ng thÓ nh×n thÊy, sê mã thÊy lao

®éng mµ lao ®éng chØ ®−îc thÓ hiÖn ra trong thùc tiÔn khi con ng−êi vËn dông søc lao ®éng ®Ó

tiÕn hµnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.

- §Æc ®iÓm lao ®éng cña con ng−êi kh¸c víi ho¹t ®éng cña loµi vËt:

+ Lao ®éng cña con ng−êi lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã dù ®Þnh, tÝnh to¸n tr−íc

+ Lao ®éng cña con ng−êi biÕt chÕ t¹o vµ sö dông c«ng cô, chÝnh qu¸ tr×nh lao ®éng h×nh

thµnh nªn ý thøc cña con ng−êi.

+ Lao ®éng cña con ng−êi cã tÝnh s¸ng t¹o, tÝnh tù gi¸c vµ tÝnh x· héi.

- BÊt kú s¶n phÈm nµo do lao ®éng cña con ng−êi t¹o ra th× nã còng cã gi¸ trÞ, trong c¬

cÊu gi¸ trÞ cña s¶n phÈm bao gåm 2 bé phËn cÊu thµnh ®ã lµ gi¸ trÞ cò (C) vµ gi¸ trÞ míi (V+m)

hay tæng c¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n phÈm lµ C+V+m

Vai trß hai mÆt cña lao ®éng trong h×nh thµnh c¸c bé phËn cÊu thµnh cña l−îng gi¸ trÞ

hµng ho¸:

+ Lao ®éng cô thÓ b¶o tån vµ di chuyÓn gi¸ trÞ cò (gi¸ trÞ t− liÖu s¶n xuÊt) vµo gi¸ trÞ s¶n

phÈm (C)

+ Lao ®éng trõu t−îng t¹o ra gi¸ trÞ míi (V+m)

Gi¸ trÞ míi nhËp gi¸ trÞ cò t¹o ra tæng l−îng gi¸ trÞ hµng ho¸: C+V+m

3. Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi lµ g×? ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a 2 mÆt cÊu thµnh ph−¬ng

thøc s¶n xuÊt x· héi.

- Kh¸i niÖm: Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a 2 mÆt cña nÒn s¶n

xuÊt x· héi ®ã lµ lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.

LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi ®· tõng lÇn l−ît tr¶i qua 5 ph−¬ng thøc s¶n xuÊt tõ

thÊp ®Õn cao: x· h«i c«ng x· nguyªn thñy, x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, x· héi phong kiÕn, chñ nghÜa

t− b¶n, chñ nghÜa céng s¶n (mµ giai ®o¹n ®Çu cña nã lµ CNXH)

- Hai mÆt cña qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt:

Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt lµ qu¸ tr×nh kÕt hîp mét c¸ch biÖn chøng gi÷a hai

mÆt: Lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.

* Lùc l−îng s¶n xuÊt: hay lµ søc s¶n xuÊt cña x· héi nã ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi

víi tù nhiªn, thÓ hiÖn kh¶ n¨ng chÕ ngù tù nhiªn cña con ng−êi.

3

Lùc l−îng s¶n xuÊt bao gåm:

+ Toµn bé t− liÖu s¶n xuÊt, trong ®ã c«ng cô lao ®éng gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh

+ Lµ con ng−êi lao ®éng cïng víi nh÷ng kü n¨ng, kinh nghiÖm, trÝ thøc tÝch luü.

+ Ngµy nay d−íi sù t¸c ®éng cña tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ th× b¶n th©n khoa häc vµ

c«ng nghÖ còng trë thµnh lùc l−îng s¶n xuÊt trùc tiÕp.

Trong lùc l−îng s¶n xuÊt th× yÕu tè lao ®éng cña con ng−êi lu«n lu«n lµ yÕu tè chñ thÓ vµ

gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh, cßn t− liÖu s¶n xuÊt lµ yÕu tè kh¸ch thÓ gi÷ vai trß quan träng ®ång thêi

khoa häc c«ng nghÖ trë thµnh yÕu tè quan träng , nã cã kh¶ n¨ng lµm thay ®æi nhanh chãng c¶

vai trß vµ n¨ng lùc cña yÕu tè chñ thÓ vµ còng nh− yÕu tè kh¸ch thÓ.

Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt nã ph¶n ¸nh tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña

con ng−êi vµ ®ång thíi nã còng kh¼ng ®Þnh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi gi÷a c¸c

quèc gia kh¸c nhau.

* Quan hÖ s¶n xuÊt: Lµ quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt.

Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm:

+ Quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong chiÕm h÷u t− liÖu s¶n xuÊt, gäi l¹i quan hÖ së h÷u

(së h÷u lµ h×nh thøc x· héi cña chÕ ®é chiÕm h÷u)

. ChiÕm h÷u lµ quan hÖ gi÷a ng−êi víi vËt, lµ mÆt tù nhiªn cña s¶n xuÊt

. Së h÷u lµ quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi ®èi víi vËt, lµ h×nh thøc x· héi cña chiÕm h÷u.

+ Quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong qu¸ tr×nh trao ®æi ho¹t ®éng, gäi lµ quan hÖ tæ chøc

qu¶n lý.

+ Quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong qu¸ tr×nh ph©n phèi s¶n phÈm, gäi lµ quan hÖ ph©n

phèi.

Trong ®ã quan hÖ së h÷u gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ

ph©n phèi, ng−îc l¹i hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi quan

hÖ së h÷u. NÕu hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi phï hîp th× cñng cè hoµn thiÖn quan hÖ

së h÷u, nÕu kh«ng phï hîp nã trë thµnh lùc l−îng k×m h·m.

(ý nghÜa thùc tiÔn ë n−íc ta ?)

* Gi÷a lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt cã mèi liªn hÖ biÖn chøng, trong ®ã lùc

l−îng s¶n xuÊt lµ néi dung vËt chÊt cña nÒn s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi

cña nÒn s¶n xuÊt:

- Lùc l−îng s¶n xuÊt lu«n vËn ®éng ph¸t triÓn ®ßi hái quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thay ®æi, phï

hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, nh−ng quan hÖ s¶n xuÊt cã t¸c ®éng tÝch cùc

®èi víi lùc l−îng s¶n xuÊt, nÕu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp th× sÏ thóc ®Èy l−îng s¶n xuÊt ph¸t

triÓn, nÕu kh«ng phï hîp (qu¸ chËt hÑp, qu¸ më réng) ®Òu k×m h·m lùc l−îng s¶n xuÊt.

- Mèi quan hÖ biÖn chøng lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶n ¸nh qui luËt kh¸ch

quan ®ã lµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n

xuÊt, ®©y lµ quy luËt kinh tÕ chung cña mäi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt vµ suy ®Õn cïng sù thay ®æi lÇn

l−ît c¸c ph−¬ng thøc s¶n xuÊt trong lÞch sö lµ do qui luËt nµy chi phèi.

* VËy, Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a 2 mÆt cña nÒn s¶n xuÊt x·

héi ®ã lµ lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, nÕu v−ît khái nã chuyÓn sang mét ph−¬ng thøc

s¶n xuÊt míi.

4) ThÕ nµo lµ t¸i s¶n xuÊt? Ph©n biÖt c¸c lo¹i h×nh t¸i s¶n xuÊt. Tr×nh bµy néi dung vµ c¸c

kh©u c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi?

- T¸i s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−îc lÆp ®i lÆp l¹i vµ kh«ng ngõng ®æi míi.

- Ph©n lo¹i t¸i s¶n xuÊt:

+ C¨n cø vµo qui m« cña s¶n xuÊt ph©n thµnh t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n vµ t¸i s¶n xuÊt më

4

réng:

T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n: lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña n¨m sau ®−îc l¾p l¹i víi quy m« nh− n¨m

tr−íc. T¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n lµ ®Æc tr−ng cña nÒn s¶n xuÊt nhá dùa trªn lao ®éng thñ c«ng, n¨ng

suÊt thÊp

T¸i s¶n xuÊt më réng: lµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n¨m sau l¾p l¹i víi qui m« lín h¬n n¨m tr−íc.

T¸i s¶n xuÊt më réng lµ ®Æc tr−ng cña s¶n xuÊt lín, c«ng nghiÖp, tËp trung, n¨ng suÊt cao. §iÒu

kiÖn ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng lµ ph¶i tÝch luü.

+ C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña t¸i s¶n xuÊt më réng ph©n thµnh t¸i s¶n xuÊt më réng theo

chiÒu réng vµ t¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu s©u.

T¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu réng lµ t¨ng sè l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra b»ng c¸ch

t¨ng sè l−îng c¸c yÕu tè ®Çu vµo.

T¸i s¶n xuÊt më réng theo chiÒu s©u lµ t¨ng sè l−îng s¶n phÈm s¶n xuÊt b»ng c¸ch t¨ng

n¨ng suÊt vµ t¨ng hiÖu qu¶ sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt.

- C¸c giai ®o¹n cña t¸i s¶n xuÊt: Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt diÔn ra liªn tôc qua c¸c kh©u nèi

tiÕp nhau: S¶n xuÊt - Ph©n phèi - Trao ®æi - Tiªu dïng.

+ S¶n xuÊt lµ kh©u më ®Çu, gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh v× kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt lµ t¹o ra khèi

l−îng s¶n phÈm, hµng ho¸ vµ dÞch vô v× vËy nã cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quy m« cña tiªu

dïng.

më réng

+ Tiªu dïng lµ kh©u kÕt thóc cña qu¸ tr×nh nµy nh−ng lµ kh©u më ®Çu cña qu¸ tr×nh sau.

Tiªu dïng lµ môc ®Ých, lµ ®éng lùc cña s¶n xuÊt, qua tiªu dïng sÏ kÝch cÇu ®Ó thóc ®Èy t¸i s¶n

xuÊt.

+ Ph©n phèi vµ trao ®æi lµ nèi liÒn s¶n xuÊt víi tiªu dïng, ph©n phèi do s¶n xuÊt quyÕt

®Þnh nh−ng cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi s¶n xuÊt. Trao ®æi lµ kh©u tiÕp tôc hoµn thµnh ph©n phèi

®Ó ®I vµo tiªu dïng, cã t¸c ®éng ®Õn tiªu dïng.

Bèn kh©u cña chu kú t¸i s¶n xuÊt nh− ®· ph©n tÝch tuy ®éc lËp víi nhau theo c¸c chøc

n¨ng kinh tÕ cô thÓ nh−ng gi÷a chóng cã mét mèi quan hÖ biÖn chøng phô thuéc vµo nhau. NÕu

bÞ trôc trÆc mét kh©u th× toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt sÏ bÞ ngõng trÖ nÒn kinh tÕ sÏ b−íc vµo

thêi kú suy tho¸i hay khñng ho¶ng

- Néi dung cña t¸i s¶n xuÊt:

+ T¸i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt: t− liÖu sinh ho¹t vµ t− liÖu tiªu dïng.

+ T¸i s¶n xuÊt ra quan hÖ s¶n xuÊt

+ T¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng

+ T¸i s¶n xuÊt ra m«i tr−êng tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn sèng

5) ThÕ nµo lµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ? Mèi quan hÖ gi÷a hai chØ tiªu kinh

tÕ (T¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ).

- T¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ sù t¨ng s¶n l−îng quèc gia tÝnh b»ng gi¸ trÞ trong mét thêi gian

nhÊt ®Þnh, th−êng lµ mét n¨m

- S¶n l−îng quèc gia ®−îc tÝnh b»ng c¸c chØ tiªu:

+ GDP: Tæng s¶n phÈm quèc néi

+ GNP: Tæng s¶n phÈm quèc d©n

Trong ®ã: GNP = GDP + Thu nhËp tõ n−ícngoµi

- Møc t¨ng tr−ëng hµng n¨m ®−îc tÝnh cña nÒn kinh tÕ sö dông c«ng thøc

(GNP1

- GNP0

)

---------------- *100%

GNP0

GNP1: N¨m sau

5

GNP0: N¨m tr−íc

- Nh©n tè t¨ng tr−ëng kinh tÕ:

+ Nguån nh©n lùc gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh.

+ Khoa häc c«ng nghÖ lµ ®éng lùc

+ Tµi nguyªn vµ vèn

+ ThÓ chÕ chÝnh trÞ

- Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ æn ®Þnh g¾n liÒn víi hoµn chØnh c¬ cÊu vµ thÓ

chÕ kinh tÕ

- Néi dung cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ: Sù t¨ng tr−ëng æn ®Þnh: Ph¸t triÓn kinh tÕ cã néi dung

réng h¬n t¨ng tr−ëng kinh tÕ, bao gåm c¶ viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu vµ hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ,

viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng, sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn, ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

- Nh÷ng nh©n tè ph¸t triÓn kinh tÕ:

+ Sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt

+ Møc ®é hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n

xuÊt.

+ Sù t¸c ®éng cña kiÕn tróc th−îng tÇn: ThÓ chÕ chÝnh trÞ, ®−êng lèi chÝnh s¸ch hÖ thèng

ph¸p luËt.

VÊn ®Ò II: s¶n xuÊt hµng ho¸

vµ c¸c quy luËt cña s¶n xuÊt hµng ho¸

I. §iÒu kiÒn ra ®êi, ®Æc tr−ng vµ −u thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸:

(s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ kinh tÕ hµng ho¸ lµ mét, kinh tÕ -> xem vÒ h×nh th¸i, s¶n xuÊt xem

vÒ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm)

1. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt hµng ho¸:

S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi, trong ®ã s¶n phÈm s¶n xuÊt ra dïng

®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi trªn thÞ tr−êng.

S¶n xuÊt hµng ho¸ tån t¹i trong nhiÒu ph−¬ng thøc s¶n xuÊt: chiÕm h÷u n« lÖ, phong

kiÕnàchñ nghÜa x· héi, nh−ng ng−îc l¹i th× mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt trong ®ã cã nhiÒu h×nh

thøc tæ chøc kinh tÕ kh¸c nhau: kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ tù nhiªn,àS¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng

®ång nhÊt víi ph−¬ng thøc s¶n xuÊt.

- Kinh tÕ tù nhiªn (s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp) lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi, trong ®ã

s¶n phÈm s¶n xuÊt ra dïng ®Ó tiªu dïng cho ng−êi s¶n xuÊt ra nã.

• §Æc tr−ng cña kinh tÕ tù nhiªn:

+ Môc ®Ých s¶n xuÊt ra s¶n phÈm lµ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña chÝnh ng−êi s¶n

xuÊt ra nã.

+ C¸c quan hÖ kinh tÕ thÓ hiÖn d−íi h×nh th¸i hiÖn vËt

+ KiÓu tæ chøc kinh tÕ khÐp kÝn, b¶o thñ, mang tÝnh truyÒn thèng.

Kinh tÕ tù nhiªn ph¸t triÓn ®· t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸.

Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi “ph¸ vì” kinh tÕ tù nhiªn, kinh tÕ hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn, kinh tÕ

tù nhiªn ngµy cµng bÞ thu hÑp.

2. §iÒu kiÖn ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸:

+ Ph©n c«ng lao ®éng x· héi (§©y lµ ®iÒu kiÖn cÇn)

+ Tån t¹i sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt (®iÒu kiÖn ®ñ)

6

a) Ph©n c«ng lao ®éng x· héi

- Kh¸i niÖm: Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù ph©n chia lao ®éng x· héi thµnh c¸c h×nh

thøc kh¸c nhau, sù ph©n chia nÒn kinh tÕ thµnh ngµnh nghÒ

Do sù chuyªn m«n mçi ng−êi chØ s¶n xuÊt mét hoÆc mét vµi lo¹i s¶n phÈm nh−ng nhu cÇu

l¹i cÇn nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau cho nªn ng−êi nµy cÇn s¶n phÈm cña ng−êi kia, gi÷a hä

h×nh thµnh mèi quan hÖ trao ®æi s¶n phÈm cho nhau. ChÝnh ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ c¬ së

cña sù trao ®æi.

b) Sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ:

Gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt chia rÏ nhau, ®éc lËp nhau, mçi ng−êi lµ mét chñ thÓ t¸ch biÖt,

trong ®iÒu kiÖn nµy th× viÖc trao ®æi s¶n phÈm ®−îc thùc hiÖn d−íi h×nh th¸i lµ trao ®æi hµng ho¸,

tøc lµ th«ng qua quan hÖ hµng ho¸, tiÒn tÖ.

Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi vµ tån t¹i dùa trªn hai ®iÒu kiÖn trªn, chõng nµo cßn tån t¹i hai

®iÒu kiÖn ®ã th× kinh tÕ hµng ho¸ cßn tån t¹i kh¸ch quan.

3. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸: qua c¸c h×nh thøc sau ®©y:

- S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n.

- S¶n xuÊt hµng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa.

S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n, thî thñ c«ng,

c¸ thÓ dùa trªn chÕ ®é t− h÷u nhá vµ lao ®éng cña chÝnh b¶n th©n hä.

S¶n xuÊt hµng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, qu¸

tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra lµ sù kÕt hîp gi÷a t− liÖu s¶n xuÊt thuéc së h÷u nhµ t− b¶n víi søc lao ®éng

cña c«ng nh©n lµm thuª.

Ph©n biÖt s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa:

- Gièng nhau: §Òu lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn hai ®iÒu kiÖn.

- Kh¸c nhau:

S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n S¶n xuÊt hµng ho¸ t− b¶n chñ nghÜa

- Tr×nh ®é thÊp, qui m« nhá, ph©n t¸n, dùa trªn

lao ®éng thñ c«ng

- Tr×nh ®é cao, tËp trung, s¶n xuÊt c«ng

nghiÖp c¬ khÝ

- Môc ®Ých: S¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®Ó trao ®æi

nh»m gi¸ trÞ sö dông kh¸c

- Môc ®Ých lµ gi¸ trÞ thÆng d−

- Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt: Lµ sù kÕt hîp trùc

tiÕp gi÷a søc lao ®éng vµ t− liÖu s¶n xuÊt cña

chÝnh hä

- Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kÕt hîp gi¸n tiÕp

t− liÖu s¶n xuÊt cña nhµ t− b¶n víi søc lao

®éng lµm thuª cña c«ng nh©n

- Trong qu¸ tr×nh trao ®æi: S¶n xuÊt hµng ho¸

gi¶n ®¬n trao ®æi dùa trªn c¬ së ngang gi¸ kh«ng

dÉn ®Õn ng−êi nµy chiÕm ®o¹t ng−êi kia

- Trao ®æi gi÷a nhµ t− b¶n víi c«ng nh©n:

Nhµ t− b¶n chiÕm ®o¹t gi¸ trÞ thÆng d−

nh−ng kh«ng vi ph¹m ngang gi¸.

S¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn tr×nh ®é cao, trong ®ã mäi quan hÖ kinh tÕ ®Òu ®−îc biÓu

hiÖn d−íi h×nh th¸i tiÒn tÖ vµ ®−îc gi¶i quyÕt th«ng qua tiÒn tÖ, chÞu sù chi phèi cña c¸c qui luËt

kinh tÕ cña thÞ tr−êng gäi lµ kinh tÕ thÞ tr−êng.

Kinh tÕ thÞ tr−êng lµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, kh«ng ph¶i bÊt cø kinh tÕ

hµng ho¸ nµo còng lµ kinh tÕ thÞ tr−êng.

4. §Æc tr−ng vµ nh÷ng −u thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸: Kinh tÕ hµnh ho¸ lµ b−íc ph¸t triÓn tÊt

yªu cña lÞch sö, nã cã ®Æc ®iÓm vµ −u thÕ h¬n h¼n kinh tÕ tù nhiªn.

- Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi “ph¸ vì” kinh tÕ tù nhiªn, nã ph¸t triÓn më cöa gi¶i phãng søc

s¶n xuÊt.

- Môc ®Ých cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ra ®êi lµ tháa m·n nhu cÇu cho x· héi, khi nhu cÇu

t¨ng th× nã t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn.

7

- Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, lîi nhuËn lu«n lµ môc ®Ých, lµ ®éng lùc cña c¸c ho¹t ®éng

kinh tÕ. §Ó thu ®−îc nhiÒu lîi nhuËn th× tõng ng−êi s¶n xuÊt c¶i tiÕn kü thuËt, n©ng cao n¨ng

suÊt, h¹ thÊp chi phÝ s¶n xuÊt, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy kinh tÕ.

- Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi, tån t¹i dùa trªn sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng nh−ng khi

kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, më réng trao ®æi th× nã t¹o ra tiÒn ®Ò ®Ó thóc ®Èy ph©n c«ng lao ®éng

chuyªn m«n ho¸.

- Kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn thÝch øng vµ hÕt søc n¨ng ®éng ®· t¹o ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng

vµ c¶ nhu cÇu ®Ó n©ng cao tr×nh ®é tæ chøc qu¶n lý.

VÊn ®Ò III: Hµng ho¸

1. Hµng ho¸ lµ g×? ph©n tÝch c¸c thuéc tÝnh c¬ b¶n cña hµng ho¸.

* Kh¸i niÖm: Hµng ho¸ lµ s¶n phÈm cña lao ®éng nã cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con

ng−êi, nã ®−îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n, trao ®æi trªn thÞ tr−êng.

* Ph©n tÝch c¸c thuéc tÝnh c¬ b¶n cña hµng ho¸: Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh:

- Tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng−êi, tøc lµ hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông.

- Dïng ®Ó trao ®æi, tøc lµ hµng ho¸ cã gi¸ trÞ trao ®æi (hay lµ gi¸ trÞ)

a) Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ lµ c«ng dông cña vËt, nhê thuéc tÝnh tù nhiªn cña nã cã thÓ tho¶

m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con ng−êi.

Néi dung cña gi¸ trÞ sö dông:

+ C«ng dông cña vËt lµ do thuéc tÝnh tù nhiªn quyÕt ®Þnh (lý tÝnh, ho¸ tÝnh)

+ C«ng dông vµ ph−¬ng ph¸p ®Ó lîi dông nã dÇn ®−îc ph¸t hiÖn ra cïng víi sù ph¸t triÓn

cña khoa häc kü thuËt.

+ Gi¸ trÞ sö dông ®−îc thÓ hiÖn ra khi tiªu dïng tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng−êi.

+ Gi¸ trÞ sö dông lµ néi dung cña c¶i, lµ ph¹m trï vÜnh viÔn, tån t¹i l©u dµi, kh«ng phô

thuéc vµo tÝnh chÊt x· héi.

+ Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng, gi¸ trÞ sö dông lµ cho ng−êi kh¸c th«ng qua trao ®æi,

gi¸ trÞ sö dông lµ c¸i mang gi¸ trÞ trao ®æi.

b) Gi¸ trÞ trao ®æi lµ quan hÖ tû lÖ vÒ l−îng gi÷a gi¸ trÞ sö dông nµy víi gi¸ trÞ sö dông kh¸c.

Ph−¬ng thøc trao ®æi lµ 1m v¶i = 5 kg thãc.

Lóc míi trao ®æi ch−a cã tiÒn, s¶n phÈm n«ng nghiÖp víi tiÓu thñ c«ng nghiÖp.

VÊn ®Ò ®Æt ra lµ 2 gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau l¹i trao ®æi ®−îc víi nhau, tøc lµ so s¸nh víi

nhau vÒ l−îng, chøng tá r»ng gi÷a chóng ph¶i cã mét c¬ së chung. C¬ së chung ®ã kh«ng ph¶i

thuéc tÝnh tù nhiªn cña vËt, bëi v× thuéc tÝnh tù nhiªn quyÕt ®Þnh c«ng dông cña vËt, trong trao

®æi chØ ®æi nh÷ng gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cho nhau.

Së dÜ hai hµng ho¸ trao ®æi ®−îc víi nhau tr−íc hÕt chóng ®Òu lµ s¶n phÈm cña lao ®éng,

nh−ng trong trao ®æi ng−êi ta kh«ng xÐt ®Õn nh÷ng h×nh thøc cô thÓ cña lao ®éng.

KÕt luËn: §Ó hai hµng ho¸ trao ®æi víi nhau bëi v× chóng ®Òu lµ nh÷ng vËt kÕt tinh cña

cïng lao ®éng ®ång nhÊt, lao ®éng con ng−êi ®· ®−îc hao phÝ vµo ®ã, kÕt tinh vµo ®ã. Khi chñ

v¶i ®ång ý trao ®æi víi chñ thãc, tøc lµ hao phÝ lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra 1 m v¶i = hao phÝ lao

®éng s¶n xuÊt 5 kg thãc, cã nghÜa lµ gi¸ trÞ 1m v¶i = gi¸ trÞ 5 kg thãc.

VËy: Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ lao ®éng x· héi (lao ®éng ®ång nhÊt) cña ng−êi s¶n xuÊt

hµng ho¸ kÕt tinh trong hµng ho¸.

NhËn xÐt:

- Gi¸ trÞ hµng ho¸ do lao ®éng t¹o ra, vËt g× kh«ng do lao ®éng t¹o ra th× kh«ng cã gi¸ trÞ,

tuy r»ng vËt ®ã cÇn thiÕt cho con ng−êi

VD: Kh«ng khÝ tù nhiªn, n−íc s«ng, n−íc suèi, c©y qu¶ trong rõng, c¸ d−íi s«ng, d−íi

8

biÓnà cã gi¸ trÞ sö dông rÊt lín ®èi víi sù sèng cña con ng−êi, cã nghÜa lµ nã cã gi¸ trÞ sö dông

hoÆc c«ng dông rÊt cao, nh−ng nã kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm do lao ®éng cña con ng−êi t¹o ra, nã

kh«ng kÕt tinh sù hao phÝ cña lao ®éng con ng−êi trong ®ã v× vËy nã kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸ vµ

nã kh«ng cã gi¸ trÞ.

- Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ trõu t−îng, nã chØ ®−îc biÓu hiÖn trong trao ®æi, v× vËy gi¸ trÞ trao ®æi

lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ, gi¸ trÞ lµ néi dung, lµ b¶n chÊt.

V× vËy, M¸c nghiªn cøu gi¸ trÞ hµng ho¸ b¾t ®Çu tõ gi¸ trÞ trao ®æi, tøc lµ ®i tõ h×nh thøc

biÓu hiÖn ®Õn néi dung (tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t− duy trõu t−îng)

- Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ ph¹m trï trõu t−îng, nã ®−îc biÓu hiÖn trong trao ®æi, thùc chÊt cña

trao ®æi lµ trao ®æi lao ®éng cho nhau v× vËy ph¶i qui mäi lao ®éng kh¸c nhau vÒ lao ®éng ®ång

nhÊt cho nªn gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ biÓu hiÖn mèi quan hÖ s¶n xuÊt x· héi gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt

hµng ho¸.

- Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ ph¹m trï lÞch sö, nã chØ tån t¹i g¾n liÒn víi kinh tÕ hµng ho¸

- Gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ ph¹m trï vËt chÊt, kh«ng tån t¹i h×nh th¸i vËt thÓ.

2) V× sao hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh? Ph©n tÝch tÝnh hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng

ho¸:

Së dÜ hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh gi¸ trÞ (hay gi¸ trÞ trao ®æi) vµ gi¸ trÞ sö dông lµ bëi v× lao

®éng cña ng−êi s¶n xuÊt ra hµng ho¸ cã tÝnh hai mÆt: lao ®éng cô thÓ vµ lao ®éng trõu t−îng.

TÝnh hai mÆt cña lao ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸ quyÕt ®Þnh hai thuéc tÝnh cña hµng ho¸.

* Lao ®éng cô thÓ:

- Lao ®éng cô thÓ lµ lao ®éng hao phÝ d−íi mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh, cã nghÒ nghiÖp

chuyªn m«n nhÊt ®Þnh, cã ph−¬ng ph¸p riªng, cã ®èi t−îng riªng, môc ®Ých riªng vµ kÕt qu¶

riªng.

VD: thî may ¸o ->v¶i ->kÐo, kim -> c¾t, may -> ¸o

Thî x©y -> g¹ch – Bay, xÎng.. -> x©y, tr¸t -> nhµ

Néi dung (§Æc tr−ng) cña lao ®éng cô thÓ:

+ Lao ®éng cô thÓ lµ lao ®éng kh¸c nhau vÒ chÊt, vÝ dô lao ®éng cña ng−êi thî dÖt kh¸c vÒ

chÊt víi lao ®éng cña ng−êi n«ng d©n.

+ C¸c lao ®éng cô thÓ hîp thµnh hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi.

+ Lao ®éng cô thÓ t¹o ra gi¸ trÞ sö dông cña vËt.

+ Lao ®éng cô thÓ lµ ph¹m trï vÜnh viÔn.

* Lao ®éng trõu t−îng:

- Lao ®éng trõu t−îng lµ lao ®éng cña ng−êi s¶n xuÊt hµng ho¸ nÕu xÐt ®ã lµ sù hao phÝ

søc lao ®éng nãi chung cña con ng−êi mµ kh«ng kÓ ®Õn h×nh thøc cô thÓ nh− thÕ nµo.

VÝ dô 1m v¶i = 5 kg thãc

XÐt vÒ lao ®éng cô thÓ th× lao ®éng cña ng−êi thî dÖt vµ lao ®éng cña ng−êi n«ng d©n

kh¸c vÒ chÊt, vÒ ®èi t−îng, vÒ môc ®Ých.

Nh−ng ®æi víi nhau th× ®»ng sau sù kh¸c nhau ®ã chøa ®ùng mét c¸i g× chung.

G¹t bá h×nh thøc cô thÓ cña søc lao ®éng ®i th× lao ®éng s¶n xuÊt ra v¶i vµ lao ®éng s¶n

xuÊt ra thãc ®Òu lµ sù hao phÝ søc lao ®éng nãi chung cña con ng−êi, hiÓu theo nghÜa sinh lý ®ã lµ

sù hao phÝ vÒ søc c¬ b¾p, søc thÇn kinh cña con ng−êi, ®ã lµ lao ®éng trõu t−îng.

Néi dung (§Æc tr−ng) cña lao ®éng trõu t−îng:

+ Lao ®éng trõu t−îng lµ lao ®éng ®ång nhÊt, ®Òu lµ sù hao phÝ søc lao ®éng nãi chung

cña con ng−êi.

+ Lao ®éng trõu t−îng t¹o ra thùc thÓ (chÊt) cña gi¸ trÞ hµng ho¸.

+ Lao ®éng trõu t−îng lµ ph¹m trï lÞch sö, chØ tån t¹i g¾n víi kinh tÕ hµng ho¸.

Tãm l¹i: Lao ®éng cô thÓ, lao ®éng trõu t−îng lµ hai mÆt cña cïng mét lao ®éng, nÕu xÐt