Tài liệu Gương mặt thế giới hiện đại pdf

GƯƠNG MẶT THẾ GIỚI

HIỆN ĐẠI

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 3

http://ebooks.vdcmedia.com

Phêìn I

ÀÕA LYÁ KHU VÛÅC

♦ Caác quöëc gia trïn thïë giúái

Nhaâ nûúác laâ hònh thaái töí chûác kinh tïë chñnh trõ quen thuöåc trïn

möåt laänh thöí. Tûâ nhiïìu thêåp kyã nay, thïë giúái àaä àûúåc khaão saát tó mó;

trïn thïë giúái khöng coân núi naâo chûa àûúåc khaám phaá. “Kyã nguyïn cuãa

möåt thïë giúái hoaân chónh àaä bùæt àêìu” (Paul Valeáry). Trûâ chêu Nam

cûåc, nhûäng vuâng àêët nöíi àïìu àûúåc chia thaânh nhiïìu quöëc gia lúán hay

nhoã, àûúåc giúái haån búãi caác àûúâng biïn giúái do con ngûúâi hoùåc tûå nhiïn

taåo ra (chùèng haån nhûäng vuâng duyïn haãi).

Vúái sûå biïën mêët cuãa caác àïë chïë lúán chêu Êu sau chiïën tranh thïë

giúái thûá nhêët, vúái viïåc giaãi phoáng khoãi chïë àöå thûåc dên vaâo nhûäng

nùm 60, vúái viïåc giaânh laåi àöåc lêåp cuãa caác tiïíu quöëc vuâng àaão vaâ vúái

nhûäng àaão löån liïn tiïëp khi Liïn Xö tan raä, sûå chia nhoã chñnh trõ trïn

thïë giúái àaä tùng lïn. Nùm 1945, coá 55 nûúác àöåc lêåp vaâ coá chuã quyïìn.

Ngaây nay con söë naây àaä lïn àïën 191 quöëc gia. Giûäa nhûäng quöëc gia

naây coá sûå khaác biïåt lúán: laâm sao so saánh àûúåc nûúác Nga röång lúán, bao

truâm 13% laänh thöí nöíi trïn thïë giúái, vúái nûúác Nauru nhoã beá? 71.000

dên Seychelle coá àaáng gò so vúái 1,2 tyã dên Trung Hoa? Nûúác

Mauritani, Bölivia coá mêåt àöå dên söë dûúái 10 ngûúâi/km2 trong khi àoá

Bangladest coá 800 ngûúâi /km2. Hún 40 quöëc gia (bao göìm caã

Vaticùng, Saint- Marin vaâ Andore) bõ loåt giûäa caác nûúác coá chung biïn

giúái vaâ bõ lïå thuöåc vaâo caác nûúác naây vò quan hïå buön baán.

Nhiïìu nûúác múái noái chung àaä baão toaân àûúåc sûå baânh trûúáng maâ hoå

àaä tûâng coá bùçng viïåc phên chia haânh chñnh (theo chïë àöå cöång hoaâ liïn

bang hoùåc thuöåc àõa). Vêën àïì dên töåc trong loâng caác khu vûåc bõ phên

chia vêîn töìn taåi. Sûå phên chia àöi khi àûúåc tiïën haânh möåt caách voä

àoaán. Nhûäng vêën àïì naây vêîn nöíi cöåm, àöi khi vúái baåo lûåc, khi giûäa

quöëc gia vaâ dên töåc coá sûå mêët cên àöëi lúán.

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 4

http://ebooks.vdcmedia.com

♦ Caác quöëc gia luåc àõa vaâ caác nûúác nhoã

Saáu nûúác khöíng löì, möîi nûúác chiïëm 7.500.000 km2, àoá laâ: Nga,

Canaàa, Trung Quöëc, Mô, Braxin vaâ uác. Toaân böå nhûäng nûúác naây

chiïëm hún möåt nûãa diïån tñch phêìn àêët nöíi. Laänh thöí röång lúán êëy àaä

mang laåi cho nhûäng nûúác naây nhiïìu lúåi thïë vïì kinh tïë khöng thïí

phuã nhêån àûúåc. Nguöìn taâi nguyïn àêët vaâ trong loâng àêët rêët phong

phuá vaâ àa daång. Ngûúåc laåi, noá cuäng bao haâm nhûäng khoá khùn trong

viïåc vêån taãi vaâ laâm chuã khöng gian. Thûúâng thò möåt phêìn lúán laänh

thöí cuãa caác quöëc gia naây khöng àûúåc khai thaác, trûâ caác moã vaâ khu

vûåc ñt dên cû. Àoá laâ trûúâng húåp cuãa caác vuâng Sibïri cuãa Nga, vuâng

nuái cuãa Mô, vuâng têy Trung Quöëc (Xûúng Giang, Têy Taång), vuâng

Amazön, caã nhûäng bònh nguyïn trong loâng Braxin vaâ khu vûåc Trung

vaâ Têy uác. Mêåt àöå dên cû trung bònh úã uác laâ gêìn 2 ngûúâi /km2

nhûng gêìn 70% dên cû laåi têåp trung úã 5 thaânh phöë lúán haâng triïåu

dên (Sydney, Melbourne, Brisban, Adeálaide vaâ Perth).

Viïåc xêy dûång àûúâng xuyïn Sibïri, àûúâng xuyïn luåc àõa Bùæc Mô,

viïåc àûa vaâo sûã duång àûúâng sùæt vaâ àûúâng böå vïì caác tónh ngoaåi vi cuãa

Trung Quöëc, coá têìm quan troång chiïën lûúåc vïì kinh tïë, khai thaác caác

nguöìn taâi nguyïn, thöng thûúng vúái caác dên töåc thiïíu söë vaâ caác vuâng

biïn giúái.

Chñn nûúác, chûa hùèn laâ nhûäng nûúác röång nhêët, coá trïn 100 triïåu

dên. Nhûäng nûúác naây chiïëm trïn 60% dên söë toaân thïë giúái. 1/5 dên söë

thïë giúái söëng úã Trung Quöëc, 12% dên chêu Phi söëng úã Nigiïria, ngûúâi

Braxin chiïëm 1/3 dên Mô Latinh. Khöng gian röång lúán, nguöìn nhên

lûåc döìi daâo laâ möåt trong nhûäng yïëu töë cú baãn cuãa sûác maånh kinh tïë

cuãa möîi quöëc gia, tuy nhiïn caác nûúác àang phaát triïín vúái söë dên

trong àöå tuöíi lao àöång cao nhûng hiïåu suêët lao àöång thêëp vaâ luön

trong tònh traång thiïëu viïåc laâm luön caãm thêëy “bõ boã rúi” so vúái caác

nûúác cöng nghiïåp. Trung Quöëc (nûúác àöng dên nhêët) xïëp haâng thûá 9

trïn thïë giúái vïì töíng thu nhêåp quöëc dên vaâ àûáng thûá 145 vïì töíng thu

nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi. Trong tûúng lai gêìn, Braxin seä àûáng

haâng thûá 10 vïì töíng saãn phêím quöëc dên vaâ thûá 70 vïì töíng saãn phêím

quöëc dên trïn àêìu ngûúâi.

Möåt söë nûúác ài lïn tûâ àiïìu kiïån lõch sûã vaâi trùm nùm nhû (Mönacö,

Andorre, Leich Tenstein), möåt söë nûúác khaác ra àúâi trong laân soáng giaãi

phoáng cuãa nhûäng nùm sau chiïën tranh (caác nûúác Àöng Nam aá, chêu

Phi) vaâ cuöëi cuâng laâ möåt söë nûúác giaânh àöåc lêåp trong nhûäng nùm 70-

80 (nhû möåt söë quêìn àaão, caác àaão thuöåc Caribï vaâ Thaái Bònh Dûúng).

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 5

http://ebooks.vdcmedia.com

Tuy nhiïn, caác nûúác naây àoáng vai troâ khöng nhoã vaâ laâ muåc tiïu hêëp

dêîn búãi chñnh saách thuïë quan (chùèng haån Bahamas), búãi nguöìn taâi

nguyïn khoaáng saãn (phöët phaát úã Nauru) vaâ búãi võ trñ chiïën lûúåc vaâ sûå

hêëp dêîn du lõch. Têët caã nhûäng nûúác naây àïìu mong muöën àûúåc hûúãng

troån veån nïìn àöåc lêåp cuãa mònh; phêìn lúán nhûäng nûúác naây àïìu gia

nhêåp Liïn Hiïåp Quöëc vaâ coá tiïëng noái trong Höåi àöìng.

Sûå khaác biïåt giûäa caác nûúác cuäng liïn quan túái cêëu truác chñnh trõ.

Möåt söë nhaâ nûúác, thûúâng àûúåc töí chûác theo kiïíu cuä, têåp trung hoaá

quyïìn lûåc- möåt chñnh phuã duy nhêët coá trong tay moåi quyïìn lûåc trïn

toaân laänh thöí nhû Phaáp, vûúng quöëc Anh... úã möåt söë nûúác khaác, chñnh

quyïìn vuâng àaãm nhiïåm caác nhiïåm vuå, taách khoãi chñnh quyïìn trung

ûúng. Àoá laâ trûúâng húåp caác nûúác röång lúán nhû Mô, Canaàa, Braxin,

vaâ möåt söë nûúác nhoã hún nhû Àûác, Thuåy Sô.

ƒ Vai troâ cuãa lõch sûã

Chêu Êu laâ chêu luåc bõ chia cùæt nhiïìu nhêët. Khöng núi naâo trïn

thïë giúái laåi coá nhiïìu quöëc gia vaâ caác quöëc gia laåi nhoã beá nhû vêåy.

Nûúác Phaáp laâ möåt vñ duå àiïín hònh cuãa nhûäng nûúác maâ tònh caãm

dên töåc, àûúåc nhen nhoám qua nhiïìu thïë kyã, húåp phaáp hoaá quyïìn lûåc

cuãa nhaâ nûúác. Kïí tûâ khi vua Hugues Capet àûúåc caác Cöng khanh tön

lïn vaâo nùm 987, lõch sûã nûúác Phaáp laâ lõch sûã cuãa möåt laänh chuáa àêëu

tranh àïí múã röång laänh thöí, liïn kïët caác tónh lên cêån, chiïën thùæng caác

thïë lûåc li khai xuêët hiïån úã möåt vuâng àêët cöng tûúác naâo àoá vaâ àïí àöëi

khaáng vúái nhûäng laänh thöí khaác àang hònh thaânh cuâng thúâi àoá. Vò

vêåy, xung quanh chñnh quyïìn têåp trung quên chuã vaâ trong möåt

khöng gian giúái haån búãi caác àûúâng biïn giúái thiïng liïng, àaä ra àúâi

caác quöëc gia dên töåc nhû Phaáp, Anh, Têy Ban Nha, vaâ Böì Àaâo Nha.

Theo mö hònh naây, phong traâo dên töåc lan khùæp chêu Êu vaâo thïë kyã

XIX: Hy Laåp giaânh àöåc lêåp tûâ Thöí Nhô Kyâ (1830), ngûúâi xûá Wallonie

vaâ ngûúâi Flammand liïn kïët chöëng laåi doâng hoå Orange - Nassau àïí

lêåp ra nûúác Bó (1830), ngûúâi Italia thöëng nhêët àêët nûúác nùm 1861

(bùæt àêìu tûâ Cavour) vaâ Bismack tuyïn böë àïë chïë Àûác - àïë chïë Reich

thûá hai úã Versaille vaâo thaáng giïng nùm 1871.

Sau àaåi chiïën thïë giúái thûá nhêët, caác quöëc gia dên töåc tiïëp tuåc àûúåc

thaânh lêåp sau sûå suåp àöí cuãa caác àïë chïë trung Êu: Ba Lan, Seác￾Slövakia vaâ Nam Tû àûúåc thaânh lêåp nùm 1918 trong khi Hungari vaâ

aáo laåi taách ra. Sûå tan raä cuãa Liïn Xö vaâ sûå àöí bïí cuãa Nam Tû caâng

thuác àêíy thïm sûå chia cùæt trïn baãn àöì chñnh trõ chêu Êu (1991-1992).

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 6

http://ebooks.vdcmedia.com

Phong traâo dên töåc khúãi nguöìn tûâ chêu Êu. Phong traâo naây phaãn

laåi chñnh chêu Êu sau thïë chiïën thûá II. Caác àïë chïë thûåc dên suåp

àöí, bùæt àêìu tûâ chêu AÁ vúái sûå chia cùæt êën Àö - Pakistan (1947), viïåc

giaânh àöåc lêåp cuãa Inàönïxia nùm 1949 vaâ caác nûúác Viïåt Nam - Laâo

- Campuchia. Nhûng chñnh chêu Phi laâ núi bõ àaão löån sêu sùæc nhêët.

Nkruma giaânh àöåc lêåp tûâ Ghana vaâo nùm 1957, Seákoutourï giaânh

àöåc lêåp tûâ Ghinï (1958). Kïí tûâ àoá, chêu Phi àûúåc giaãi phoáng chñnh

trõ, coá khi àûúåc giaãi phoáng tûâ mêîu quöëc, coá khi giaânh àûúåc nhúâ caác

cuöåc chiïën tranh giaãi phoáng. Nùm 1945, chó coá 3 quöëc gia àöåc lêåp laâ

Libïria, Ïthiopia, vaâ Ai Cêåp. Ngaây nay, sau khi Namibi giaânh àöåc

lêåp (1990), sûå nghiïåp giaãi phoáng toaân chêu luåc àaä àûúåc hoaân têët.

Cöng cuöåc giaânh laåi àöåc lêåp cuãa caác quöëc gia naây laâ möåt sûå kiïån

chñnh trõ. Caác biïn giúái àaä àûúåc êën àõnh búãi chñnh quöëc ngaây nay

vaåch ra àûúâng biïn giúái cho caác quöëc gia múái, khöng kïí ngön ngûä,

dên töåc hay löëi söëng. Àöëi vúái dên chêu Phi, cuöåc söëng gùæn boá vúái laâng

maåc hún laâ gùæn boá vúái möåt nhaâ nûúác, sûå thöëng nhêët dên töåc thêåt khoá;

sûå hoaâ húåp dên töåc bõ ngùn caãn búãi sûå khaác biïåt vïì vùn hoaá vaâ dên

töåc. Vò thiïëu cú cêëu nöåi taåi, quên àöåi luön laâ lûåc lûúång duy nhêët coá töí

chûác. Chïë àöå quên sûå cuäng nhû caác cuöåc àaão chñnh cuãa quên àöåi quaá

nhiïìu. Mùåt khaác, ngön ngûä tûâ chñnh quöëc - ngön ngûä tinh hoa - laâ

chêët kïët dñnh caác nïìn vùn hoaâ thöëng nhêët, àoá laâ àiïìu tûå nhiïn. Bùçng

caách naây hay caách khaác, àïí àoaån tuyïåt vúái quaá khûá thûåc dên vaâ àïí

trúã laåi vúái cöåi nguöìn vùn hoaá dên töåc, maâ nhiïìu quöëc gia àaä àöíi tïn;

Dahömey thay cho Beánin, Zaire thay cho Cöngö thuöåc Bó cuä,

Buöëckina thay cho Haut-Volta, Zimbawe thay vò Rhodesie du Sud

(nam Rhodesie)...

Cuöëi cuâng, àöi khi nhúâ tön giaáo maâ möåt söë quöëc gia àaä coá àûúåc sûå

hoaâ húåp dên töåc. Caác khaái niïåm tön giaáo vaâ nhaâ nûúác gùæn chùåt vúái

nhau. Caác nûúác cöång hoaâ Höìi giaáo (Pakistan, Iran...) cöng nhêån kinh

Cöran nhû böå luêåt dên sûå. Sûå àöìng hoaá nhaâ nûúác - quöëc gia - tön giaáo

àûúåc àêíy maånh hún trong caác chïë àöå quên chuã Höìi giaáo tuyïåt àöëi

Trung Àöng nhû (A Rêåp xï uát, Köweát). Nhaâ nûúác Israel, 83% dên söë

laâ dên Do thaái, àûúåc thaânh lêåp nùm 1948 trong böëi caãnh tön giaáo vaâ

chñnh trõ thuâ àõch. Àoá chñnh laâ kïët quaã cuãa phong traâo Xi-on Do thaái,

phaát triïín vaâo cuöëi thïë kyã XIX. Thûåc ra, nhaâ nûúác laâ phi tön giaáo,

nhûng sûå hoaâ húåp cuãa nhaâ nûúác àûúåc thïí hiïån úã quyïët têm cuãa nhên

dên chöëng laåi sûå aáp bûác cuãa caác quöëc gia Höìi giaáo lên bang.

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 7

http://ebooks.vdcmedia.com

♦ Hiïån traång thïë giúái

Hún 6 tyã ngûúâi phên böë trïn 191 nûúác (vaâ caác thuöåc àõa nïëu coá),

nùçm raãi raác khöng àïìu trïn 5 chêu luåc. Trong haâng ngaân nùm, mûác

tùng trûúãng dên söë rêët chêåm, thò àïën cuöëi thïë kyã XX, dên söë àaä tùng

voåt lïn nhanh choáng (àùåc biïåt sau nùm 1950). Nùm 1840, thïë giúái lêìn

àêìu tiïn coá 1 tyã ngûúâi. Àïën nùm 1930 àaä àaåt àïën tyã ngûúâi thûá hai vaâ

trûúác nhûäng nùm 80, dên söë thïë giúái àaä àaåt àïën con söë 5 tyã. Àoá chñnh

laâ sûå kiïån troång àaåi trong lõch sûã thïë giúái.

Sûå tiïën triïín cuãa loaâi ngûúâi diïîn ra dûúái sûå chïnh lïåch vïì nhiïìu

mùåt;

- Chïnh lïåch vïì ngön ngûä: Coá khoaãng 3000 thûá tiïëng àûúåc noái

trïn thïë giúái, trong àoá tiïëng Trung hún 1 tyã ngûúâi sûã duång, tiïëng

Anh 425 triïåu, tiïëng Hinài 404 triïåu, tiïëng Têy Ban Nha 300 triïåu.

- Chïnh lïåch vïì tön giaáo: 1,3 tyã ngûúâi theo Kitö giaáo, 900 triïåu

ngûúâi Höìi giaáo, 700 triïåu ngûúâi theo àaåo Phêåt.

- Chïnh lïåch vïì vuâng vùn hoaá: Vuâng vùn hoaá chêu Phi bao truâm

toaân böå chêu Phi nam Sahara, vuâng vùn hoaá chêu Êu traãi röång tûâ

Bùæc Mô cho túái uác.

- Chïnh lïåch giûäa caác nûúác cöng nghiïåp phaát triïín (thu nhêåp quöëc

dên trïn àêìu ngûúâi hún 10.000 $/nùm) vaâ caác nûúác chêåm tiïën (thu

nhêåp quöëc dên theo àêìu ngûúâi dûúái 300 $/nùm.)...

Tuy nhiïn, thïë kyã XX cuäng laâ thïë kyã ài laåi cuãa con ngûúâi, thïë kyã

cuãa haâng hoaá vaâ tû tûúãng. Khaái niïåm khoaãng caách vïì thúâi gian vaâ

khoaãng caách giaá caã coá yá nghôa hún so vúái khaái niïåm khoaãng caách tñnh

bùçng cêy söë. Moåi sûå viïåc diïîn ra nhû thïí ngaânh vêån taãi àaä ruát ngùæn

khöng gian laåi: kïí tûâ nay, khöng coân núi naâo trïn thïë giúái laåi nùçm

ngoaâi sûå phuå thuöåc lêîn nhau cuãa hïå thöëng toaân cêìu”.

ƒ Thïë giúái bõ phên chia, thïë giúái “söë nhiïìu”

Khoaãng 40 nûúác, chiïëm 25% dên söë thïë giúái vaâ 80% saãn lûúång

thïë giúái, laâ caác nûúác nhû; Mô Canaàa, caác nûúác chêu Êu, Nhêåt Baãn,

uác, vaâ Niu Dilên. Caác nûúác naây ñt nhiïìu cuäng àûúåc aãnh hûúãng búãi

cuöåc caách maång cöng nghiïåp vaâ àiïìu kiïån söëng cuãa ngûúâi dên àöìng

àïìu nhau: àö thõ hoaá keáo theo cöng nghiïåp hoaá trïn phaåm vi 60%

dên söë maâ nhu cêìu cuöåc söëng ñt nhiïìu cuäng àûúåc thoaã maän vaâ tyã lïå

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 8

http://ebooks.vdcmedia.com

tùng trûúãng dên söë hiïån nay àaåt tûâ 0 àïë 0,8%, àaä dêìn dêìn tuåt

xuöëng tûâ nhûäng nùm 1965-1970.

Tuy nhiïn, àöìng nhêët khöng coá nghôa laâ àún nhêët. Giûäa caác nûúác

giaâu hay nhûäng nûúác “miïìn Bùæc” vêîn coá nhûäng sûå khaác biïåt lúán. Thu

nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi (möåt khaái niïåm coân chûa àêìy àuã

nhûng dïî sûã duång) úã Thuåy Sô cao gêëp gêìn 18 lêìn úã Ba Lan. Lûåc lûúång

laâm nöng nghiïåp chó chiïëm 3% söë dên lao àöång úã Mô vaâ Anh, nhûng úã

Nga laâ 15%, Ba Lan 28%, vaâ Têy Ban Nha 11%.

Phêìn coân laåi cuãa thïë giúái (caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba- caác nûúác

àang phaát triïín hay caác nûúác “phña Nam”) chiïëm 3/4 dên söë toaân thïë

giúái, laâ núi coá saãn lûúång vaâ sûác saãn xuêët thêëp, thiïëu lûúng thûåc vaâ y

tïë, núi buâng nöí dên söë. Tyã lïå tùng trûúãng tûå nhiïn thûúâng àaåt trïn

2%/nùm vaâ coá thïí vûúåt lïn 3% (úã Kenya, Algiïri...). Phêìn lúán dên cû

caác nûúác naây laâm nöng nghiïåp vaâ söëng úã nöng thön.

Thïë giúái thûá ba cuäng khaá àa daång. Khoaãng caách thu nhêåp cuäng

àaáng kïí, trûâ nhûäng nûúác dêìu moã. Àaâi Loan vaâ Haân Quöëc coá mûác

thu nhêåp àêìu ngûúâi cao hún Ba Lan, cao gêëp 10 lêìn so vúái

Campuchia vaâ Ïthiopia. Giûäa caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba, tònh

hònh chñnh trõ vaâ y tïë cuäng rêët khaác nhau, cuäng nhû ngûúâi ta thêëy

úã caác nûúác naây tyã lïå chïët cao nhêët haânh tinh (hún 2% úã Ethiopie,

Sömani, Tchad, Gambie vaâ úã Sierra- Leone.), thêëp hún möåt chuát (úã

Panama vaâ Singapore 0,5%, úã Braxin vaâ Trung Quöëc 0,8%). Caác

nûúác coá nïìn kinh tïë tûå do úã phûúng Têy theo nguyïn tùæc saáng kiïën

caá nhên, chaåy theo lúåi nhuêån, tûå do caånh tranh vaâ súã hûäu caá nhên

vïì tû liïåu saãn xuêët (nhaâ maáy, àêët àai, tiïìn vöën). Caác nûúác phûúng

Àöng aáp duång phûúng thûác quaãn lyá xaä höåi chuã nghôa, súã hûäu têåp

thïí vïì tû liïåu saãn xuêët, hïå thöëng kïë hoaåch. Sau khi Liïn Xö tan raä,

theo gûúng nûúác Nga, caác nûúác cöång hoaâ thuöåc Liïn Xö cuä, phêìn

lúán têåp trung trong Cöång àöìng caác quöëc gia àöåc lêåp SNG cuäng nhû

caác nûúác trung - àöng Êu dêìn dêìn hûúáng àïën nïìn kinh tïë tûå do.

♦ Möåt thïë giúái nhiïìu nguy cú

Naån àoái vêîn diïîn ra trong hêìu hïët caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba,

tiïëp tuåc àe doaå phêìn lúán nhên loaåi. Möîi ngaây möîi ngûúâi cêìn 2200-

2500 calo. Trong khi caác nûúác “phûúng bùæc” àaåt gêìn 3000 calo/ ngaây

thò 500 triïåu dên “phûúng Nam” thiïëu lûúng thûåc triïìn miïn. Xuêët

ùn trung bònh úã Mali vaâ Ethiopie àaåt 1800 calo. Naån àoái cuäng aãnh

hûúãng túái khu vûåc Àöng Nam aá, caác cao nguyïn vaâ hêìu hïët chêu Phi,

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 9

http://ebooks.vdcmedia.com

vúái àónh cao úã Bùnglaàest, chêu Phi Sahara, úã Madagasca vaâ Nordes

(Braxin). Tûâ àêìu nhûäng nùm 1960, saãn lûúång lûúng thûåc úã chêu Phi

khöng tiïën kõp vúái mûác tùng dên söë. Naån thiïëu lûúng thûåc lan röång

keáo theo haâng loaåt nhûäng cùn bïånh do thiïëu dinh dûúäng. Caác khu vûåc

naây coân thiïëu caã nûúác uöëng.

Nguy cú vïì möi trûúâng sinh thaái bùæt àêìu xuêët hiïån khi con ngûúâi

khai thaác vaâ chïë biïën nguöìn taâi nguyïn thiïn nhiïn. Sa maåc tiïën

nhanh vïì Sahel laâ do haån haán tùng cûúâng, tuy nhiïn con ngûúâi vïì

phêìn mònh cuäng phaãi chõu traách nhiïåm vaâ laâ taác nhên chuã yïëu cuãa

sûå sa maåc hoaá. Naån chaáy rûâng khiïën àêët àai trúã nïn cùçn cöîi ngaây

möåt nhiïìu, aáp lûåc dên söë vaâ chùn thaã suác vêåt quaá mûác gêy nïn sûå

xuöëng cêëp nghiïm troång cuãa hïå sinh thaái moãng manh. Trong voâng

nûãa thïë kyã, 650.000km2 (lúán hún caã diïån tñch nûúác Phaáp) àêët canh

taác quanh sa maåc Sahara àaä bõ sa maåc hoaá. úã Xuàùng, sa maåc àaä tiïën

vïì phña nam haâng trùm kilömeát. Àêët àai ngheâo naân úã miïìn trung

phña têy vaâ úã Kazacxtan bõ vùæt kiïåt búãi viïåc tröìng nguä cöëc vö töõ vaå.

Rûâng Amazön, cung cêëp cho bêìu khñ quyïín traái àêët lûúång öxi lúán,

baãn thên noá hiïån giúâ cuäng bõ àe doaå. Möîi nùm coá khoaãng 125.000

km2 rûâng trïn thïë giúái bõ mêët ài do khai phaá àêët hoang bûâa baäi hoùåc

do ö nhiïîm (nhûäng trêån mûa axit xuöëng rûâng úã Àûác). Lûúång khñ

caácbonñc trong khñ quyïín àang tùng laâm tùng nhiïåt àöå khöng khñ, àùåc

biïåt trong nhûäng khu àö thõ.

Nhûäng maåch nûúác ngêìm úã caác vuâng nöng nghiïåp coá haâm lûúång nitú

quaá cao. Baáo caáo Meadow nùm 1972 nhêën maånh túái sûå kiïåt quïå cuãa

nguöìn nûúác àõa têìng.

Chaåy àua vuä trang vaâ quên sûå hoaá thïë giúái coân laâ möëi nguy cú cêëp

baách hún. Trïn toaân thïë giúái, chi phñ cho quên sûå vûúåt trïn 1000 tyã $

(ngang vúái söë núå cuãa caác nûúác trong thïë giúái thûá ba) tûúng àûúng mûác

chi phñ 200 $ trïn àêìu ngûúâi möîi nùm. Khoaãng 50 nûúác trïn thïë giúái

hiïån nay coá vuä khñ nguyïn tûã. Kïët thuác chiïën tranh laånh àaä coá haâng

loaåt caác hiïåp àõnh vïì giaãi trûâ vuä khñ haåt nhên(Hiïåp àõnh Start II vaâ

Hiïåp ûúác Paris nùm 1993 vïì vuä khñ hoaá hoåc). Sûå phaát triïín vuä khñ

haåt nhên laâ nguöìn göëc chñnh cuãa moåi nöîi lo.

♦ Tûâ thïë giúái hai cûåc àïën thïë giúái àa cûåc

Caã Mô vaâ Liïn Xö àïìu tham gia vaâo cuöåc chiïën chöëng àïë quöëc

Reich àïå tam cuãa Àûác, nhûng vûâa giaânh àûúåc thùæng lúåi thò sûå bêët

àöìng vïì tû tûúãng, chñnh trõ vaâ kinh tïë laåi lïn àïën àónh cao giûäa

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 10

http://ebooks.vdcmedia.com

“Àöng” vaâ “Têy”. Sûå phên chia nûúác Àûác thaânh hai khöëi Àöng -Têy

tûúång trûng cho sûå chia cùæt chêu Êu qua “bûác maân sùæt” vaâ sûå chia

cùæt thïë giúái. Möîi khöëi coá töí chûác riïng.

Traãi qua nhiïìu nùm, tònh hònh naây cuäng coá nhiïìu thùng trêìm

trûúác khi chêëm dûát, vúái sûå suåp àöí cuãa Liïn Xö cuä. De Gaulle phaãn àöëi

giúái laänh àaåo Mô, phuã nhêån quyïìn baá chuã cuãa àöìng àöla vaâ ruát quên

Phaáp ra khoãi khöëi NATO (1966). Vïì phêìn caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá

ba, giaânh àöåc lêåp trong thêåp kyã 60, hoå noi theo Bùngàung-thaânh phöë

thõnh vûúång bêåc nhêët cuãa Inàönïxia (1960), vaâ ñt nhêët trong diïîn

thuyïët, cöë gùæng töí chûác theo khuynh hûúáng “khöng liïn kïët”, àöìng

thúâi phaãn àöëi töí chûác hai khöëi. Hún nûäa, nhûäng nûúác laâm mö hònh àaä

àaánh mêët ài quyïìn uy cuãa mònh: Mô chõu thêët baåi úã Cuba, Viïåt Nam

vaâ Trung Àöng.

Trïn phûúng diïån kinh tïë, hai cûúâng quöëc àöëi àõch àaä coá sûå can

thiïåp cuãa caác nûúác trung gian múái. Nhêåt Baãn àaä trúã thaânh “cûúâng

quöëc thûá 3” vaâo nùm 1970. Vûâa múái traãi qua khuãng hoaãng, thïë maâ

Nhêåt Baãnàaåt tyã lïå tùng trûúãng vûúåt caã nhûäng nûúác cöng nghiïåp.

Cöång àöìng chêu Êu múã röång ra 12 nûúác, àaä trúã thaânh cûúâng quöëc

kinh tïë söë möåt thïë giúái trong hoaân caãnh höåi nhêåp thaânh cöng. Sûå

vûún lïn cuãa caác con röìng chêu AÁ nhû Haân Quöëc, Àaâi Loan, Höìng

Köng, Singapore vaâ cuãa caác nûúác cöng nghiïåp múái khaác àang laâm xaáo

tröån caác con baâi. Mô - Nhêåt vaâ Cöång àöìng chêu Êu trúã thaânh nhûäng

cûúâng quöëc kinh tïë.

Sûå buâng nöí cuãa caác nûúác thuöåc thïë giúái thûá ba, àa daång hún bao

giúâ hïët, nhûäng sûå kiïån úã Trung Quöëc (1989), sûå ngoi lïn cuãa phong

traâo baão thuã Höìi giaáo, sûå tiïën túái - àöi khi bi kõch - cuãa Àöng Êu,

chiïën tranh vuâng Võnh (1991) vaâ cùng thùèng keáo daâi giûäa caác nûúác

Trung Àöng khiïën ta phaãi xem xeát laåi sûå cên bùçng trong thïë giúái àa

cûåc naây.

♦ Baãy cûúâng quöëc

Tûâ nùm 1975 àïën nay, haâng nùm caác võ nguyïn thuã quöëc gia cuãa

caác nûúác “giaâu nhêët thïë giúái” laåi nhoám hoåp àïí baân viïåc àöìng thïí hoaá

chñnh saách kinh tïë cuãa hoå, trûúác hïët laâ àïí àöëi phoá vúái cuöåc khuãng

hoaãng xuêët phaát tûâ sau nùm 70 laâm chao àaão thïë giúái.

Baãy cûúâng quöëc hay khöëi G7 göìm: Mô, Nhêåt Baãn, Àûác, Phaáp, Anh,

Italia, vaâ Canaàa, coá töíng thu nhêåp quöëc dên cao nhêët thïë giúái. Caác

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 11

http://ebooks.vdcmedia.com

nûúác naây àaä aáp duång nïìn kinh tïë tûå do, möåt söë núi coân mang maâu sùæc

kinh tïë nhaâ nûúác (Phaáp, Italia), àaä àaåt àûúåc nhiïìu thaânh tûåu vïì kinh

tïë xaä höåi tûâ nùm 1970. Vïì mùåt chñnh trõ, têët caã caác nûúác naây àïìu theo

chïë àöå nghõ viïån vúái chñnh saách àa àaãng. Xen keä, àoá laâ qui tùæc, (kïí caã

khi nïìn dên chuã Cú àöëc giaáo úã Italia tham gia têët caã caác liïn mimh

chñnh phuã tûâ nùm 1945 vaâ Àaãng Tûå do dên chuã cuãa Nhêåt luön chiïëm

àa söë aáp àaão trong caác cuöåc bêìu cûã Quöëc höåi tûâ 1955-1993 kïí tûâ nùm

naây Àaãng naây khöng coân chiïëm àa söë nûäa)

Caác nûúác theo chïë àöå töíng thöëng (Phaáp, Myä), Quên chuã nghõ viïån

(Nhêåt, Anh) hoùåc cöång hoaâ nghõ viïån (Àûác,yá). Caác nûúác cöng nghiïp

lêu àúâi (Anh, Phaáp),cûúâng quöëc kinh tïë (Myä) hay caác nûúác “kinh tïë

thêìn kyâ” (Àûác, Nhêåt), trïn trûúâng quöëc tïë, àïìu laâ caác nûúác giaâu vaâ

phaát triïín(bao göìm caã caác nûúác nhoã trong khu vûåc).

♦ Sûác nùång toaân cêìu cuãa G7

Nhiïìu chó söë kinh tïë xaä höåi cho pheáp àaánh giaá cao vai troâ vûúåt tröåi

cuãa G7 trïn vuä àaâi quöëc tïë.

Töíng thu nhêp quöëc dên cuãa 7 nûúác lúán naây tûúng àûúng vúái 55%

töíhg saãn lûúång thïë giúái vaâ thu nhêåp quöëc dên theo àêìu ngûúâi luön

vûúåt mûác 17000 $ möîi nùm.

Mûác tiïu thuå nùng lûúång cuãa möåt nûúác laâ phûúng tiïån chó ra mûác

àöå phaát triïín cöng nghiïåp cuãa nûúác êëy; mûác tiïu thuå nùng lûúång àûúåc

tñnh theo àêìu ngûúâi cuäng chó ra mûác àöå tiïån nghi. Baãy nûúác cöng

nghiïåp phaát triïín nhêët thïë giúái tiïu thuå trïn 40% nùng lûúång toaân

thïë giúái (riïng Mô gêìn 25%), nhûng nïëu tñnh theo àêìu ngûúâi thò

Canaàa laâ nûúác tiïu thuå haâng àêìu, gêìn gêëp 4 lêìn ngûúâi Italia.

Caác thõ trûúâng chûáng khoaán cuãa möîi nûúác trong 7 nûúác naây chiïëm

võ trñ chuã chöët trong tû baãn thïë giúái. Tû baãn hoaá chûáng khoaán, diïîn

ra taåi caác àiïím giao dõch úã Tökyö (vaâo thúâi àiïím àoá, àêy laâ súã giao

dõch chûáng khoaán àêìu tiïn trïn thïë giúái àûúåc tû baãn hoaá vò sûå thùng

giaáng cuãa àöìng Yïn), New York, Luên Àön, Törontö, Francfort, Paris

vaâ Milan, chiïëm töíng söë 88% tû baãn thïë giúái.

Sûå thön tñnh cuãa 7 nûúác lúán àöëi vúái tû baãn thïë giúái bùæt àêìu sau khi

xem xeát caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp lúán (phêìn lúán laâ caác cöng ty àa

quöëc gia àoáng trïn khùæp 5 chêu). Trong söë 25 doanh nghiïåp haâng àêìu

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 12

http://ebooks.vdcmedia.com

thïë giúái, coá 10 doanh nghiïåp cuãa Mô, 4 cuãa Nhêåt Baãn, 3 cuãa Àûác, 3

cuãa Italia, 1 cuãa Phaáp, vaâ 3 cuãa Anh.

Sûå phên böë theo ngaânh cuãa dên lao àöång àùåc trûng búãi viïåc giaãm

söë lao àöång trong ngaânh nöng nghiïåp vaâ tùng lïn úã ngaânh dõch vuå.

Nhûäng ngaânh yïëu keám nhêët (àöëi vúái vêën àïì viïåc laâm) têåp trung úã

Anh (2,5%) vaâ Mô (3%). Àêy laâ dêëu hiïåu vïì nùng suêët nöng nghiïåp

àaåt kyã luåc.

Ngûúåc laåi, ngaânh dõch vuå luön chiïëm hún nûãa söë dên lao àöång

(78% úã Mô vaâ Canaàa), minh chûáng cho sûå thêm nhêåp cuãa caác nûúác

naây vaâo kyã nguyïn maâ ngûúâi ta cho laâ hêåu cöng nghiïåp.

Ngaânh luyïån kim khöng coân laâ ngaânh coá chó tiïu bùæt buöåc àöëi vúái

sûác maånh cöng nghiïåp. Canaàa laâ nûúác duy nhêët trong söë 7 cûúâng

quöëcsaãn xuêët nhiïìu theáp hún trong nùm 1992 so vúái nùm 1974, trûúác

khi bõ khuãng hoaãng. úã àêu cuäng thïë, sûå sa thaãi luön keáo theo viïåc cú

cêëu laåi. Hiïån nay Nhêåt laâ nûúác saãn xuêët söë möåt thïë giúái, Phaáp chõu

tuåt so vúái Braxin, Haân Quöëc vaâ ÊËn Àöå. Vúái sûå phuåc höìi vûâa qua, G7

àaãm baão àaåt 40% saãn lûúång thïë giúái. Têåp àoaân söë möåt cuãa Mô (USX,

trûúác àêy laâ US steel) giúâ chó coân àûáng thûá 3 trïn thïë giúái.

Traái laåi, sûå thöëng lônh cuãa G7 vêîn khöng thïí phuã nhêån àûúåc nhúâ

caác ngaânh cöng nghiïåp cöng nghïå cao hûúáng vaâo khaách haâng coá thu

nhêåp cao. 7 nûúác naây chiïëm 7 trong söë 8 nûúác àûáng àêìu thïë giúái trong

cöng nghiïåp ötö vaâ àaãm baão 78% saãn lûúång ötö trïn thïë giúái, trong àoá

möåt nûãa àûúåc saãn xuêët ra chó riïng úã Mô vaâ Nhêåt (trûúác xa so vúái

Phaáp, Italia). Caác nûúác naây coá 17 trong söë 20 haäng saãn xuêët ötö haâng

àêìu thïë giúái. Chó coá Völvö vaâ Saab - Scönia (Thuåy Àiïín) vaâ Hyundai

(Haân Quöëc) àaä vûún lïn xïëp trong haâng nguä naây.

Sûå thöëng lônh coân roä neát hún trong caác ngaânh cöng nghiïåp muäi

nhoån nhû tin hoåc vaâ àiïån tûã.

Caác nûúác trong töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë chêu Êu

O.C.D.E àöåc quyïìn 70% thûúng maåi toaân cêìu, trong àoá 60% thuöåc vïì

böå ba Mô - Nhêåt - Cöång àöìng E.U. trïn bònh diïån quöëc gia, 7 cûúâng

quöëc naây chiïëm 7 võ trñ söë möåt vaâ àaãm baão 55%xuêët khêíu vaâ 51%

nhêåp khêíu trïn toaân thïë giúái.

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 13

http://ebooks.vdcmedia.com

♦ Caác cûúâng quöëc vaâ dûúái cûúâng quöëc

Laâ nûúác coá töíng saãn phêím quöëc dên àûáng àêìu thïë giúái vaâ xa hún

nûäa (laâ möåt trong nhûäng nûúác coá thu nhêåp theo àêìu ngûúâi cao nhêët

thïë giúái), Mô, keáo theo sau nïìn kinh tïë Canaàa, àaä tòm laåi con àûúâng

phaát triïín kinh tïë; tùng trûúãng tûâ 2- 4% /nùm. Laâ quöëc gia haâng àêìu

vïì saãn xuêët nöng - cöng nghiïåp, Mô àöìng thúâi cuäng laâ tay buön söë möåt

thïë giúái. Nhêåp khêíu cuãa Mô tùng àïìu àùån trong khi xuêët khêíu coá

phêìn giaãm do sûå thùng giaáng cuãa àöìng àö la, sûå ra àúâi cuãa caác àöëi

thuã caånh tranh múái, vaâ sûå giaãm suát sûác caånh tranh trong cöng

nghiïåp.

Ta hiïíu roä sûå thêm huåt thûúng maåi cuãa Myä lïn àïën àónh cao (106

tyã àö la) caác luêåt baão höå cuäng nhû sûå khoá khùn trong àaâm phaán

thûúng maåi vöëi caác àöëi taác cuãa Myä úã chêu Êu vaâ Nhêåt baãn.

Nhêåt àaä trúã thaânh siïu cûúâng kinh tïë thûâ hai trïn thïë giúái. Tû baãn

tùng nhúâ thùång dû thûúng maåi vaâ tñch luyä trong nûúác lúán (do ñt àêìu

tû cho phuác lúåi xaä höåi) khiïën Nhêåt trúã thaânh möåt trong nhûäng nûúác

giaâu nhêët thïë giúái. Thõ trûúâng chûáng khoaán Tökyö coá luác àaánh bêåt thõ

trûúâng chûáng khoaán New York; caác ngên haâng cuãa Nhêåt Baãn chiïëm 7

trong söë 8 ngên haâng àûáng àêìu thïë giúái. Sûå giaâu coá cuãa àêët nûúác vûâa

laâ hêåu quaã, vûâa laâ nguyïn nhên cuãa sûå mêët cên àöëi àöëi vúái nïìn kinh

tïë thïë giúái. Noá giaãi thñch cho viïåc aáp duång caác chñnh saách baão höå cuãa

Mô vaâ Cöång àöìng chêu Êu. Àiïìu naây khieán caác nhaâ cöng ngiïåp Nhêåt

Baãn àêìu tû vaâo Bùæc Mô (saãn xuêët ötö) vaâ vaâo chêu Êu (saãn xuêët haâng

àiïån tûã vaâ ötö) àïí traánh nhûäng quy àõnh trong chñnh saách baão höå cuãa

hoå.

Àûác chiïëm möåt söë ûu thïë taåi chêu Êu (vïì mùåt kinh tïë). Laåm phaát

ñt, àöìng tiïìn öín àõnh vaâ thïë maånh trïn thõ trûúâng nûúác ngoaâi laâ yïëu

àiïím cuãa möåt àêët nûúác maâ vêën àïì chuã yïëu khöng gò khaác laâ trêåt tûå

dên söë. Sûå suy thoaái diïîn ra trong thúâi gian ngùæn liïn tiïëp vúái viïåc

saát nhêåp nïìn kinh tïë Àöng Àûác coá khaã nùng bõ tiïu tan.

Phaáp coá töíng thu nêåp quöëc dên àûáng thûá 5 trïn thïë giúái. Thïë

maånh nöng nghiïåp, xuêët khêíu nöng saãn (àûáng thûá 2 trïn thïë giúái),

thaânh tûåu trong cöng nghiïåp cöng nghïå cao khùèng àõnh võ trñ cuãa

Phaáp trong khöëi G7. Nhûng sûác caånh tranh yïëu cuãa nïìn cöng nghiïåp

Phaáp coá nguy cú ngùn caãn sûå múã cûãa hiïån nay ra thõ trûúâng lúán chêu

Êu.

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 14

http://ebooks.vdcmedia.com

Sau nhiïìu nùm trò trïå, saãn lûúång cuãa Anh àaä tùng maånh vaâ coá

sûác tùng trûúãng nhanh nhêët trong caác nûúác cöng nghiïåp (trûâ Nhêåt

Baãn) tûâ nùm 1980. Thaânh cöng trong tû hûäu hoaá, viïåc xoaá boã caác

doanh nghiïåp yïëu keám àaä giuáp Anh tùng nùng suêët.

Italia trúã thaânh cûúâng quöëc kinh tïë thûá 5 trïn thïë giúái. Töíng saãn

phêím quöëc dên cuãa Italia vûúåt Anh. Tuy nhiïn, nhûäng thaânh tûåu àoá

vêîn chûa san lêëp àûúåc höë ngùn caách giûäa miïìn bùæc cöng nghiïåp vaâ

miïìn nam vuâng Mezz Ogiorno.

♦ G7 vaâ Thïë giúái thûá ba

Hún möåt nûãa saãn lûúång toaân cêìu do G7 taåo ra trong àoá möåt phêìn

khaá nhoã, tûâ 0,2-0,5% giaânh àïí trúå giuáp nhûäng nûúác ngheâo.

Khöng coá gò àaáng ngaåc nhiïn khi nhêån àõnh rùçng khoaãn tiïìn maâ

caác nûúác cöng nghiïåp giuáp àúä caác nûúác ngheâo àïí phaát triïín kinh tïë laâ

thïí hiïån sûå giaâu coá cuãa caác nûúác àoá vúái giaá trõ tuyïåt àöëi. Mô vaâ Nhêåt

laâ hai chuã núå chñnh vúái lêìn lûúåt laâ 9 vaâ 7,5 tyã $, àûáng trûúác caã Phaáp

vaâ Àûác. Nhûng trong khi phêìn cuãa Mô coá khuynh hûúáng giaãm, thò

phêìn cuãa Nhêåt laåi tùng àïìu àùån vaâ coá thïí àûáng àêìu thïë giúái vïì viïån

trúå. Vïì tyã lïå phêìn trùm thu nhêåp quöëc dên, võ trñ cuãa caác nûúác giaâu

nhêët thïë giúái khöng cao lùæm. Caác nûúác Scandinavú vaâ Haâ Lan giaânh

tûâ 0,8-1% töíng thu nhêåp quöëc dên cho höî trúå àïí phaát triïín. Tiïëp àïën

laâ Phaáp (0,5% G.D.P), cho túái nay nûúác naây àaãm nhiïåm 8% viïåc trúå

giuáp trïn thïë giúái. Àûác giaânh 0,4% töíng saãn phêím quöëc dên cho trúå

giuáp; yá 0,37%, nhûäng con söë naây àang tùng dêìn. Anh trúå giuáp 0,3%

G.D.P vaâ Canaàa 0,5%. Vïì phña Mô, nûúác cho vay vaâ trúå giuáp söë möåt

thïë giúái vúái giaá trõ cao, nûúác naây daânh 0,2% töíng saãn phêím quöëc dên

cho trúå giuáp àïí phaát triïín. Dûå tñnh con söë naây seä lïn àïën 1%, con söë

maâ Àaåi höåi àöìng Liïn Húåp Quöëc vaâ Uyã ban húåp taác vaâ phaát triïín

Liïn Húåp Quöëc mong àúåi. Khöëi G7 cuäng khöng phaãi laâ ngûúâi baác aái

(nhêët laâ vaâo luác khuãng hoaãng). Höåi nghõ thûúång àónh thûúâng niïn

cuãa caác nguyïn thuã quöëc gia khöëi G7, trïn lyá thuyïët, cuäng laâ dõp àïí

laâm haâi hoaâ caác chñnh saách cuãa hoå àöëi vúái thïë giúái thûá ba, nïu lïn lúåi

ñch àöëi vúái thïë giúái thûá ba.

Vêën àïì núå cuãa thïë giúái thûá ba àûúåc nïu ra trong suöët höåi nghõ

thûúång àónh Luên Àön (1986) vaâ laâ trung têm cuãa caác cuöåc luêån

àaâm. Vêën àïì naây laåi àûúåc khúi lïn úã caác höåi nghõ thûúång àónh tiïëp

theo. Trong nhûäng nùm 80, Phaáp luön àïì xuêët yá kiïën giaãm núå cho

nûúác ngoaâi. Sau höåi nghõ thûúång àónh Paris (1989) àaä dêëy lïn möåt

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 15

http://ebooks.vdcmedia.com

phong traâo theo hûúáng naây, trong àoá, Mïhicö (möåt trong hai nûúác

nùång núå cuâng Braxin) laâ nûúác àûúåc hûúãng lúåi.

♦ Caác nûúác phaát triïín vaâ caác nûúác àang phaát triïín

Viïåc phên chia thïë giúái thaânh nhûäng nûúác phaát triïín vaâ nûúác àang

phaát triïín cuäng laâ möåt vêën àïì cuãa thïë giúái àûúng àaåi. Khoaãng 75%

trong söë 5,6 tyã ngûúâi àang söëng trong caác nûúác keám phaát triïín:

khoaãng 120 nûúác phên böë trïn chêu Mô latinh (trûâ Achentina) khùæp

luåc àõa chêu Phi vaâ chêu AÁ (trûâ Nhêåt). Ngûúâi ta àaä bùæt àêìu baân vïì

caác nûúác chêåm phaát triïín tûâ sau nùm 1945, khi töíng thöëng Mô

Truman biïíu quyïët taán thaânh trúå giuáp cho nhûäng nûúác ngheâo nhêët

thïë giúái. Chñnh A. Sauvylaâ ngûúâi saáng taåo ra thaânh ngûä “thïë giúái thûá

ba” nùm 1952 nhùçm aám chó cuöën saách cuãa Sieyeâs “nhaâ nûúác thûá ba laâ

gò?” (1789). Thïë giúái thûá ba bõ laäng quïn, bõ miïåt thõ, baãn thên noá

cuäng hùçng mong ûúác àiïìu gò àoá. Töí chûác húåp taác vaâ phaát triïín kinh tïë

chêu Êu kïí tûâ nùm 1957 àöi khi nhêìm lêîn goåi àoá laâ “caác nûúác àang

phaát triïín”.

Ngûúâi ta cuäng noái túái caác nûúác “phña nam”. Coá thïí dêîn ra trûúâng

húåp möåt phêìn caác quöëc gia thuöåc Liïn Xö cuä (kïí caã Nam Tû), nhûng

thiïëu giaãi phaáp vaâ caác vêën àïì khöng giöëng nhau. Thûåc vêåy, caác nûúác

“phña nam”, àùåc trûng búãi thiïëu lûúng thûåc vaâ dõch vuå y tïë, giaáo duåc

vaâ búãi mûác tùng dên söë àïën choáng mùåt, búãi nhûäng mêu thuêîn xaä höåi

àiïín hònh vaâ hoaân caãnh lïå thuöåc thûúng maåi - raâo caãn chñnh. Tuy

nhiïn möåt söë nûúác vêîn phaát triïín, söë khaác thò trò trïå thêåm chñ tuåt

hêåu. Khaái niïåm töíng thu nhêåp quöëc dên hay thu nhêåp quöëc nöåi tñnh

theo àêìu ngûúâi cho pheáp ta phên biïåt nhûäng nûúác cöng nghiïåp múái,

nhûäng nûúác coá mûác thu nhêåp trung bònh, nhûäng nûúác chêåm tiïën, coân

caác nûúác xuêët khêíu dêìu moã ta xeát riïng.

♦ Nhûäng nûúác cöng nghiïåp múái

Nhûäng “quöëc gia phên xûúãng” thuöåc Àöng aá, ngûúâi ta coân goåi laâ “4

con röìng Viïîn Àöng”, àoá laâ : Haân Quöëc, Àaâi Loan, Singapore vaâ Höìng

Köng, laâ tûúång trûng tuyïåt vúâi cho caác nûúác cöng nghiïåp múái. Vúái

nguöìn nhên lûåc döìi daâo, nhên cöng reã, caác nûúác naây àaä thu huát àêìu

tû nûúác ngoaâi, trûúác hïët laâ Mô, sau àoá laâ chêu Êu vaâ Nhêåt Baãnvò úã

àêy chñnh trõ öín àõnh, chñnh saách thuïë quan ûu àaäi. Caác khu chïë

xuêët, nùçm trong quyïìn laänh ngoaåi, àaä tiïëp nhêån caác nïìn cöng nghiïåp

coá giaá trõ gia tùng cao, sûã duång haâng chuåc ngaân cöng nhên. Saãn

G−¬ng mÆt thÕ giíi hiÖn ®¹i 16

http://ebooks.vdcmedia.com

phêím cöng nghiïåp àûúåc xuêët khêíu röång raäi. Böën nûúác kïí trïn chiïëm

60% lûúång xuêët khêíu cöng nghiïåp cuãa thïë giúái thûá ba. Trûúác tiïn

chuyïn vïì cöng nghiïåp dïåt vaâ lùæp raáp àiïån tûã, sau naây caác nûúác naây

àaä àa daång hoaá nïìn saãn xuêët cuãa hoå vaâ giúâ àêy àaä coá möåt gam cöng

nghiïåp troån veån. Haân Quöëc saãn xuêët nhiïìu theáp hún caã Phaáp, vaâ trúã

thaânh nûúác àoáng taâu thûá hai sau Nhêåt. Töíng saãn phêím quöëc nöåi theo

àêìu ngûúâi cuãa böën nûúác naây àaä tùng dêìn, 6000 $ úã Haân Quöëc vaâ

13000 $ úã Singapore.

Caác nûúác haång hai trong söë caác nûúác cöng nghiïåp múái naây bao göìm

nhûäng nûúác röång lúán hún coá nguöìn taâi nguyïn khoaáng saãn phong phuá

nhû (Braxin) hoùåc nùng lûúång nhû Mïhicö. Nïìn cöng nghiïåp cuãa

nhûäng nûúác naây, phêìn lúán bõ kiïím soaát búãi tû baãn núác ngoaâi, chuã yïëu

hoaåt àöång nhùçm xuêët khêíu, vaâo giai àoaån hai, àïí huy àöång ngoaåi tïå

cêìn thiïët cho quaá trònh cöng nghiïåp hoaá hoaân toaân. Trong khi chúâ

àúåi, caác nûúác naây laâ nhûäng nûúác núå nhiïìu nhêët. Thu nhêåp àêìu ngûúâi

àaåt gêìn 3000$ / nùm.

Mùåc duâ thu nhêåp quöëc dên trïn àêìu ngûúâi chó 350$/ nùm, khiïën

ÊËn Àöå bõ xïëp vaâo nhûäng nûúác ngheâo nhêët thïë giúái, nûúác naây cuäng àaä

trúã thaânh siïu cûúâng cöng nghiïåp haâng àêìu vúái saãn lûúång cöng

nghiïåp àang tiïën gêìn caác nûúác chêu Êu vaâ Nhêåt Baãn. Tuy nhiïn,

nûúác naây vêîn bõ àònh trïå trïn con àûúâng phaát triïín vò thõ trûúâng

trong nûúác quaá ngheâo naân.

♦ Caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh

Caác nûúác coá thu nhêåp trung bònh rêët phên taán vïì mùåt àõa lyá. Caác

nûúác naây thuöåc chêu Phi (caác nûúác Maghreb, quanh võnh Ghinï...),

chêu Mô la tinh, quêìn àaão Antilles vaâ chêu AÁ. Töíng söë khoaãng 50

nûúác àoá taåo nïn möåt töíng thïí thiïëu trêåt tûå nhêët. Trong söë àoá coá möåt

söë nûúác xuêët khêíu dêìu moã, thuöåc caác nûúác Algiïri, Nigiïria, Gaböng

vaâ caác nûúác khöng thuöåc khöëi xuêët khêíu dêìu moã (O.P.E.C) nhû Ai

Cêåp, Syrie. Caác nûúác naây àûúåc hûúãng lúåi nhiïìu vúái nguöìn ngoaåi tïå

liïn tiïëp àöí vïì trong hai cuá söëc dêìu moã, nhûng laåi phaãi hûáng chõu

hêåu quaã tûâ nùm 1985 khi giaá dêìu thö tuåt xuöëng laâm chûäng laåi quaá

trònh cöng nghiïåp hoaá. Möåt söë nûúác khaác xuêët khêíu saãn phêím khai

moã: Pïrou xuêët khêíu vaâng, baåc àöìng, Chilï xuêët khêíu àöìng, Zaire

xuêët khêíu àöìng, vaâng, kim cûúng. Coân laåi möåt söë nûúác khaác nhùçm

vaâo xuêët khêíu nöng saãn àïí àêìu tû cho phaát triïín : Seáneágal xuêët