Tài liệu Định loại sán lá gan lớn (giống Fasciola) ở ng-ời và gia súc bằng chỉ thị ADN docx

TCNCYH 23 (3) 2003

§Þnh lo¹i s¸n l¸ gan lín (gièng Fasciola) ë ng−êi

vµ gia sóc b»ng chØ thÞ ADN

§Æng TÊt ThÕ1

, Lª Quang Hïng2

, Cao V¨n Viªn3

1

ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn sinh vËt. 2

Së Y tÕ tØnh B×nh §Þnh.

3

ViÖn Y häc l©m sµng c¸c bÖnh nhiÖt ®íi.

§èi chiÕu, so s¸nh vµ ph©n tÝch tr×nh tù ADN cña 2 mÉu s¸n thu tõ ng−êi vµ 4 mÉu cã sai kh¸c

h×nh th¸i ngoµi thu tõ bß vïng B×nh §Þnh víi c¸c tr×nh tù t−¬ng ®ång cña Fasciola ë mét sè n−íc

nam ¸ vµ thÕ giíi cho kÕt qu¶: c¸c mÉu s¸n l¸ gan lín ë ng−êi vµ bß ®Òu thuéc loµi F. gigantica, vµ

lÇn ®Çu tiªn loµi s¸n nµy ®−îc x¸c nhËn ký sinh ë ng−êi ViÖt Nam. QuÇn thÓ F. gigantica ë ViÖt

Nam vµ mét sè n−íc vïng nam ¸, trõ Indonesia cã møc ®é t−¬ng ®ång kh¸ cao vÒ cÊu tróc di

truyÒn. Kh¶o s¸t 1350 s¸n l¸ gan lín thu thËp tõ tr©u, bß ë vïng B×nh §Þnh, Kh¸nh Hoµ ®· t×m thÊy

3 nhãm h×nh th¸i ngoµi cña chóng lµ nhãm gièng F. hepatica, nhãm trung gian gi÷a F. hepatica vµ

F. gigantica vµ nhãm F. gigantica. Dïng ph¶n øng PCR ®Æc hiÖu loµi F. gigantica ®Ó ph©n tÝch c¸c

nhãm h×nh th¸i nµy cho kÕt qu¶ chóng ®Òu lµ F. gigantica, chøng tá møc ®é biÕn dÞ h×nh th¸i ngoµi

cña F. gigantica lµ rÊt lín. KÕt qu¶ còng cho thÊy quÇn thÓ s¸n l¸ gan lín thu ®−îc tõ tr©u, bß ë

vïng B×nh §Þnh, Kh¸nh Hoµ thuéc loai F. gigantica vµ kh¶ n¨ng tån t¹i quÇn thÓ F. hepatica ë vïng

nµy lµ rÊt thÊp. Ngoµi ra, cßn ph¸t hiÖn ®−îc mét biÕn thÓ Redia con cña F. gigantica cã chøa

nhiÒu cercaria h¬n lo¹i th«ng th−êng.

I. §Æt vÊn ®Ò

S¸n l¸ gan lín thuéc gièng Fasciola lµ mét

trong nh÷ng ký sinh trïng nguy hiÓm nhÊt ®èi

víi ng−êi vµ gia sóc. NhiÒu t¸c gi¶ ®· ghi nhËn

loµi F. hepatica vµ F. gigantica thuéc gièng

Fasciola ký sinh ë ng−êi vµ gia sóc ë ViÖt

Nam [3]. Hai loµi nµy gièng nhau ë nhiÒu ®Æc

®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i, sinh häc, nªn viÖc

®Þnh lo¹i chóng trªn c¬ së h×nh th¸i rÊt dÔ

nhÇm lÉn. V× vËy, c¸c sè liÖu ®iÒu tra vÒ s¸n l¸

gan lín ë n−íc ta cßn nhiÒu m©u thuÉn, vÝ dô, ë

B¾c Bé, Houdemer (1938) c«ng bè cã 64,7%

tr©u nhiÔm F. hepatica vµ 23,5% bß nhiÔm F.

gigantica, nh−ng Drozdz (1967) l¹i c«ng bè

76,9% tr©u bÞ nhiÔm F. gigantica vµ chØ cã mét

con tr©u ë Tuyªn Quang nhiÔm F. hepatica [2].

§· cã mét sè c«ng bè vÒ ng−êi ViÖt Nam bÞ

nhiÔm F. hepatica, nh−ng kh«ng cã c¸c b»ng

chøng x¸c ®¸ng vÒ mÆt ®Þnh lo¹i [3]. Cho ®Õn

nay vÉn ch−a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu s©u

vÒ mÆt ph©n lo¹i häc ®èi víi F. hepatica vµ hÇu

nh− kh«ng cã c¬ së nghiªn cøu nµo l−u gi÷

mÉu cña loµi nµy.

Trong vµi n¨m gÇn ®©y, ®· cã hµng tr¨m

bÖnh nh©n m¾c bÖnh s¸n l¸ gan lín ®−îc ghi

nhËn, chñ yÕu ë miÒn Trung n−íc ta vµ cã thÓ

cã hµng chôc ngh×n ng−êi ë ViÖt Nam bÞ nhiÔm

s¸n nµy nh−ng ch−a ®−îc ph¸t hiÖn. S¸n l¸ gan

lín, nhÊt lµ F. gigantica, ch−a thÝch nghi hoµn

toµn víi ®êi sèng ký sinh ë ng−êi vµ mét sè

®éng vËt kh¸c, nªn tØ lÖ s¸n ph¸t triÓn ®Õn

tr−ëng thµnh rÊt thÊp. H¬n n÷a thêi gian s¸n

ph¸t triÓn ®Õn truëng thµnh còng kh¸ dµi vµ lµ

thêi kú g©y bÖnh tÝch nÆng cho vËt chñ. V× vËy

ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n bÖnh s¸n l¸ gan lín

qua t×m trøng s¸n lµ kh«ng thÝch hîp. HiÖn t¹i,

121