sự thể hiện tình yêu trong một số bài thơ tiêu biểu giai đoạn 1945 – 1975

TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG

KHOA SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ MỘNG LÀNH

LỚP DH5C2

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGÀNH NGỮ VĂN

SỰ THỂ HIỆN TÌNH YÊU TRONG MỘT SỐ BÀI

THƠ TIÊU BIỂU GIAI ĐOẠN 1945 – 1975

Giảng viên hướng dẫn

Thạc sĩ: LÊ HUỲNH DIỆU

Long Xuyên, 5 / 2008

MỤC LỤC

-o0o￾PHẦN I: MỞ ĐẦU

I. Lý do chọn đề tài:...................................................................................................1

II. Lịch sử nghiên cứu vấn đề:..................................................................................2

III. Phạm vi nghiên cứu: ...........................................................................................4

IV. Mục đích nghiên cứu:..........................................................................................4

V. Đóng góp của đề tài: .............................................................................................4

VI. Phương pháp nghiên cứu: ..................................................................................4

VII. Kết cấu của luận văn:........................................................................................5

PHẦN II: NỘI DUNG

CHƯƠNG I: NHỮNG ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN VÀ QUAN NIỆM

NGHỆ THUẬT VỀ CON NGƯỜI TRONG VĂN HỌC VIỆT NAM GIAI

ĐOẠN 1945 – 1975

I. Những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam giai đoạn 1945 – 1975: ..

1. Nền văn học đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng,

phục vụ các nhiệm vụ chính trị, cổ vũ chiến đấu: ............................................6

2. Văn học hướng về đại chúng:.......................................................................7

3. Nền văn học chủ yếu sáng tác theo khuynh hướng sử thi: ...........................8

II. Quan niệm nghệ thuật về con người trong văn học giai đoạn 1945 – 1975:

1. Quan niệm về con người trong văn học Việt Nam 1945 – 1954:...............10

2. Quan niệm về con người trong văn học Việt Nam 1955 – 1964:.............. 11

3. Quan niệm về con người trong văn học Việt Nam 1965- 1975: ................12

4. Quan niệm về tình yêu trong thơ kháng chiến 1945 – 1975:

4.1. Từ “cái tôi” lãng mạn trong Thơ mới đến “cái ta” lãng mạn

cách mạng trong thơ tình yêu thời kì kháng chiến: ............................13

4.2. Quan niệm về tình yêu trong thơ kháng chiến

(1945 – 1975): .....................................................................................14

CHƯƠNG II: NHỮNG BIỂU HIỆN CỦA CÁI TÔI TRỮ TÌNH

LÃNG MẠN TRONG THƠ TÌNH YÊU THỜI KÌ KHÁNG CHIẾN

(1945-1975)

I. Tình yêu hồn nhiên, tươi trẻ, đằm thắm giữa đạn lửa chiến tranh:................17

II. Tình yêu và nỗi nhớ vượt không gian, thời gian: ............................................20

III. Tình yêu lí tưởng vượt qua những mất mát đau thương trong chiến tranh:

1. Tình yêu lí tưởng: .......................................................................................30

2. Niềm đau xót, sự vượt lên những mất mát đau thương

trong tình yêu:................................................................................................32

CHƯƠNG III: MỘT SỐ PHƯƠNG THỨC, NGHỆ THUẬT BIỂU

HIỆN

I. Môtíp riêng – chung:............................................................................................40

II. Không gian nghệ thuật:......................................................................................44

III. Phương thức tự sự: ...........................................................................................46

IV. Vận dụng thể thơ tự do:....................................................................................51

PHẦN III: KẾT LUẬN

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

Sự thể hiện tình yêu trong một số bài thơ tiêu biểu giai đoạn 1945 – 1975

- Trang 1 -

PHẦN I: MỞ ĐẦU

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

Tình yêu là đề tài muôn thuở của thi ca. Nhắc đến tình yêu, người

đọc thường nghĩ đến Thơ mới. Hầu như trong văn nghiệp của các nhà thơ

mới đều có thơ viết về tình yêu. Xuân Diệu được Hoài Thanh dành tặng

danh hiệu nhà thơ mới nhất trong các nhà thơ mới, lại cũng chính là người

viết nhiều về thơ tình yêu và được suy tôn là ông hoàng của thơ tình. Tuy

nhiên, vấn đề mà đề tài quan tâm khám phá là thơ tình yêu ra đời trong

những năm kháng chiến 1945 – 1975. Giai đoạn mà dân tộc, đất nước ta

đang trong cảnh dầu sôi lửa bỏng đối đầu với nhiều kẻ thù xâm lược. Nền

văn học giai đoạn này chủ yếu phản ánh cuộc chiến tranh thần thánh của

nhân dân ta. Cảm hứng chủ đạo của văn học là cảm hứng về quê hương, đất

nước về những tình cảm cộng đồng. Thơ tình yêu ra đời trong bối cảnh lịch

sử đó.

Mặc dù viết về tình yêu riêng tư, đời sống cá nhân nhưng thơ tình

yêu giai đoạn này đã thật sự góp phần làm đa dạng nền thơ Việt Nam hiện

đại. Qua cái riêng, số phận mỗi cá nhân, người đọc vẫn thấy được số phận,

hoàn cảnh chung của cả cộng đồng, dân tộc. Hiện thực của cuộc chiến được

tái hiện sống động trong thơ làm cho thơ tình yêu giai đoạn này có những

giá trị, đóng góp nhất định.

Nhà thơ Thụy Điển Nazim Hitmet từng phát ngôn: Đừng hi vọng

những câu thơ anh viết sẽ làm rung động trái tim người khác nếu trước tiên

nó không làm trái tim anh rung động. Quả thật, những cảm xúc nhớ thương

da diết, những khát vọng hạnh phúc sum vầy, tình yêu trong đời sống cá

nhân thời chiến tranh từng làm rung động trái tim người đọc. Sau những

cuộc hành quân chiến đấu, đôi mắt người yêu lại hiện về trong nỗi nhớ

mong khao khát, khắc khoải, đầy suy tư:

Những đêm dài hành quân nung nấu

Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu

( Đất nước – Nguyễn Đình Thi)

Và nỗi nhớ mong yêu thương vừa trừu tượng, vừa cụ thể như có dáng hình:

Rút sợi thương

Chằm mái lợp

Rút sợi nhớ

Đan vòm xanh

hay đó là nỗi đau li biệt cồn cào oặn thắt từ hình sông, dáng núi:

Núi vẫn đôi mà anh mất em

Sự thể hiện tình yêu trong một số bài thơ tiêu biểu giai đoạn 1945 – 1975

- Trang 2 -

Tình yêu gắn liền với nỗi nhớ nhung và cả sự mất mát chính là những góc

khuất trong đời sống tinh thần của con người thời kháng chiến. Chính vì

vậy, tôi đã chọn cho mình đề tài: Sự thể hiện tình yêu trong một số bài thơ

tiêu biểu giai đoạn 1945 – 1975. Đề tài xuất phát từ tình hình thực tế là

chưa có công trình nào nghiên cứu về thơ tình yêu trong giai đoạn này. Đề

tài Sự thể hiện tình yêu trong một số bài thơ tiêu biểu giai đoạn 1945 –

1975 sẽ cho chúng ta cái nhìn tổng hợp về thời đại, đất nước và con người,

giai đoạn văn học, những đặc điểm của thơ tình yêu. Qua đây, ta thấy được

lí tưởng sống và quan niệm về tình yêu thời kháng chiến của một thế hệ cha

anh. Để từ đó, người đọc thêm yêu, đồng cảm, trân trọng họ hơn. Bởi họ đã

góp cho thơ ca nói chung và thơ kháng chiến nói riêng những bản tình ca

bất diệt.

II. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ:

Cho đến thời điểm này, tôi chưa thấy một công trình nghiên cứu

chuyên biệt nào về thơ tình yêu giai đoạn 1945 – 1975. Các nguồn tư liệu

chủ yếu là các giáo trình trình bày về giai đoạn, đặc điểm thời kì văn học,

hay các bài nghiên cứu đặc điểm thơ kháng chiến nói chung, hoặc đi sâu

phân tích, nghiên cứu về thơ của một tác giả tiêu biểu. Những kiến thức mà

tôi thu được qua quá trình tìm hiểu các nguồn tư liệu này đã góp phần định

hướng, giúp triển khai đề tài nghiên cứu.

Sau đây là một vài công trình nghiên cứu tiêu biểu có liên quan:

1. “Bản sắc dân tộc trong thơ ca Việt Nam hiện đại 1945 – 1975”

(NXB Văn hóa dân tộc, Hà Nội – 1998), nhà nghiên cứu Nguyễn Duy Bắc

đã cung cấp cho chúng ta cái nhìn sâu sắc về nền thơ ca Việt Nam trong 30

năm. Tác phẩm được trình bày gồm 3 chương:

Chương I: Những biểu trưng về Tổ quốc trong thơ ca Cách mạng

Việt Nam (1945 – 1975).

Chương II: Những biểu trưng về người anh hùng trong thơ ca Cách

mạng Việt Nam (1945 – 1975).

Chương III: Những biểu trưng về kẻ thù trong thơ ca Cách mạng

Việt Nam.

Ở chương II “Những biểu trưng về con người anh hùng trong thơ ca Cách

mạng Việt Nam 1945 – 1975”, tác giả đã trình bày “biểu trưng về con người

tình nghĩa”. Theo Nguyễn Duy Bắc, trong giai đoạn đất nước có chiến

tranh, “con người vì nghĩa, vì đại nghĩa” là lẽ sống cao nhất của người anh

hùng. Hạnh phúc lớn nhất của con người là hi sinh tình yêu cá nhân cho

tình yêu nước, yêu giai cấp, yêu nhân dân. Tình yêu quê hương, đất nước là

nền tảng để tôn thêm ý nghĩa và màu sắc mới mẻ cho tình yêu lứa đôi. Do

vậy, tình yêu lứa đôi được tác giả xác định trên quan điểm hòa cái riêng vào

cái chung, theo các tiêu chuẩn về lẽ sống của người anh hùng.

Sự thể hiện tình yêu trong một số bài thơ tiêu biểu giai đoạn 1945 – 1975

- Trang 3 -

2. Qua chuyên đề nghiên cứu “Về một đặc điểm của thơ Việt Nam từ

1955 đến 1975” (in trong tác phẩm: “Năm mươi năm văn học Việt Nam sau

Cách mạng tháng Tám” của nhiều tác giả, NXB đại học quốc gia, Hà Nội –

1996), giáo sư Trần Đăng Xuyền đã nêu lên một trong những đặc điểm cơ

bản nhất của thơ Việt Nam giai đoạn 1955 – 1975 là: “Sự hồi sinh của cái

tôi đời tư theo xu hướng hòa hợp với cái ta chung và sự đậm dần, mở rộng,

phát triển mạnh mẽ của cái tôi sử thi” [13; 258]. Như vậy, thơ tình yêu ra

đời trong giai đoạn này cũng không vượt ra ngoài đặc điểm đó, nhà nghiên

cứu Trần Đăng Xuyền khẳng định: “Ngay cả đến tình yêu, một thứ tình cảm

riêng tư nhất cũng được nhìn nhận theo chiều hướng hòa hợp với cái ta

chung,…” [13;260]. Cái “tôi” riêng tư được đặt trong mối quan hệ thống

nhất với xã hội với đời sống của đất nước, của nhân dân. Qua bài nghiên

cứu này, Trần Đăng Xuyền chú trọng khám phá đặc điểm thơ ca Việt Nam

chủ yếu về mặt thi pháp thể loại.

3. Với tác phẩm “Cái đẹp trong thơ kháng chiến Việt Nam 1945 –

1975” (NXB Giáo dục, năm 1998), Vũ Duy Thông tập trung khám phá vẻ

đẹp tính thẩm mỹ qua nghệ thuật xây dựng hình tượng về đất nước, hình

tượng về Bác Hồ, hình tượng về người lính. Bên cạnh những hình tượng đó,

tác giả còn khám phá hình tượng về người phụ nữ trong thơ ca cách mạng.

Tác giả cho người đọc thấy sự hi sinh lớn lao của những người mẹ, người

vợ, người yêu trong thời kháng chiến. Tác giả cũng đã dẫn ra nhiều dẫn

chứng thơ của Nguyễn Mĩ, Hồng Nguyên, Hữu Loan, Trần Hữu Thung, Bùi

Minh Quốc,…Tuy nhiên, hình tượng người phụ nữ chủ yếu chỉ được nhìn

nhận trên cơ sở đại diện cho hình ảnh nhân dân anh hùng.

4. Với công trình “Vấn đề chủ nghĩa lãng mạn trong văn học Việt

Nam” (NXB Giáo dục, năm 1998), nhà nghiên cứu Lê Đình Kỵ đã đề cập

đến thơ tình yêu ra đời trong giai đoạn 1945 – 1975 qua một bài viết ngắn

nói về “Tình nghĩa riêng chung”. Giáo sư chỉ ra rằng thơ tình yêu giai đoạn

này cũng có sự thống nhất riêng – chung.

Nhìn chung, các tư liệu vừa dẫn ở trên đều có sự thống nhất trong

nhìn nhận quan niệm về tình yêu biểu hiện trong văn học và thơ ca thời kì

kháng chiến là đặt cái tôi riêng tư, tình yêu đôi lứa hài hòa với cái ta chung,

tình yêu Tổ quốc. Qua đây, nó tạo điều kiện cho người viết nắm vững đặc

điểm biểu hiện của thơ tình yêu, vận dụng vào phân tích, khám phá triển

khai.

Bên cạnh những tài liệu nêu trên, người viết còn tiếp cận các giáo

trình như: “Văn học Việt Nam hiện đại tập II” (từ sau Cách mạng tháng

Tám 1945, NXB Đại học Sư phạm – 2007) do giáo sư Nguyễn Văn Long

chủ biên; “Tiếp cận và đánh giá văn học Việt Nam sau Cách mạng tháng

Tám”(NXB Giáo dục, năm 2001) cùng của giáo sư Nguyễn Văn Long

(NXB Giáo dục, năm 2001). Hai quyển giáo trình trên đã giúp người viết có

cái nhìn tổng hợp và hệ thống về giai đoạn phát triển 1945 – 1975 của nền

văn học Việt Nam hiện đại. Nền văn học Việt Nam thời kì này có những