Sự thâm nhập tiếng anh vào tiếng việt trên một số phương tiện truyền thông đại chúng ở việt nam

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH

Toân Nöõ Nguyeät An

SÖÏ THAÂM NHAÄP CUÛA TIEÁNG ANH

VAØO TIEÁNG VIEÄT TREÂN MOÄT SOÁ

PHÖÔNG TIEÄN TRUYEÀN THOÂNG

ÑAÏI CHUÙNG ÔÛ VIEÄT NAM

LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGOÂN NGÖÕ HOÏC

Thaønh phoá Hoà Chí Minh – 2007

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH

Toân Nöõ Nguyeät An

SÖÏ THAÂM NHAÄP CUÛA TIEÁNG ANH

VAØO TIEÁNG VIEÄT TREÂN MOÄT SOÁ

PHÖÔNG TIEÄN TRUYEÀN THOÂNG

ÑAÏI CHUÙNG ÔÛ VIEÄT NAM

Chuyeân ngaønh: Ngoân ngöõ hoïc

Maõ soá: 60 22 01

LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGOÂN NGÖÕ HOÏC

NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC:

TS. TRAÀN HOAØNG

Thaønh phoá Hoà Chí Minh – 2007

LÔØI CAÛM ÔN

W›X

Toâi xin chaân thaønh baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc

ñeán Tieán só Traàn Hoaøng vì nhöõng gì toâi ñaõ ñöôïc keá

thöøa vaø vì thaày ñaõ daønh nhieàu thôøi gian vaø coâng söùc

dìu daét toâi töø nhöõng ngaøy ñaàu khoù khaên cuõng nhö ñaõ

ñoäng vieân, giuùp ñôõ toâi trong suoát quaù trình thöïc hieän

luaän vaên Thaïc só.

Toâi xin caûm ôn toaøn theå caùc thaày coâ Boä moân

Ngoân ngöõ Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Tp.HCM vaø

Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên Tp.

Hoà Chí Minh, nhöõng ngöôøi thaày ñaõ taän tình truyeàn

ñaït cho toâi nhöõng kieán thöùc quyù baùu ñeå toâi coù theå

thöïc hieän luaän vaên naøy.

Toâi cuõng xin ñöôïc caûm ôn Phoøng Khoa hoïc

Coâng ngheä – Sau ñaïi hoïc Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm

TP. Hoà Chí Minh vì ñaõ taïo moïi ñieàu kieän thuaän lôïi

cho toâi hoïc taäp vaø hoaøn thaønh luaän vaên.

Cuoái cuøng, toâi xin gôûi lôøi caûm ôn saâu saéc ñeán taát

caû ngöôøi thaân trong gia ñình vaø baïn beø ñaõ ñoäng vieân,

giuùp ñôõ toâi veà nhieàu maët trong suoát thôøi gian qua.

Xin traân troïng caûm ôn!

QUY ÖÔÙC TRÌNH BAØY

Y›Z

Chuùng toâi trình baøy luaän vaên theo nhöõng quy öôùc sau:

- Phaàn chính cuûa luaän vaên trình baøy thaønh caùc chöông, caùc muïc lôùn cuûa

caùc chöông ñöôïc trình baøy theo thöù töï caùc soá AÛ-Raäp (1, 2, 3…)

- Caùc ví duï ñöôïc trình baøy baèng loaïi chöõ in nghieâng, in ñaäm.

Ví duï:

“Khoâng phaûi chæ vaøi naêm gaàn ñaây thì ñoà handmade môùi huùt hoàn

giôùi treû…”

- Caùc lôøi trích daãn töø taøi lieäu tham khaûo vaø caùc ví duï töø caùc phöông tieän

truyeàn thoâng ñaïi chuùng ñöôïc quy öôùc nhö sau:

ƒ Trong daáu ngoaëc vuoâng [ ] ñaët sau caùc trích daãn goàm caùc chi tieát:

soá thöù töï trong danh muïc taøi lieäu tham khaûo, soá trang trích daãn.

Ví duï:

[30, tr.88].

ƒ Trong daáu ngoaëc vuoâng [ ] ñaët sau caùc ví duï goàm nhöõng chi tieát :

teân phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng, soá thöù töï trong nguoàn ngöõ lieäu.

Ví duï:

[Baùo Hoa Hoïc Troø, NNL 17].

1

MÔÛ ÑAÀU

1. Lyù do choïn ñeà taøi

Ngoân ngöõ luoân gaén boù vôùi xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Vôùi tö caùch laø coâng cuï giao

tieáp, moãi ngoân ngöõ coù quan heä tröïc tieáp vôùi caùi xaõ hoäi maø trong ñoù noù ñöôïc

xem laø coâng cuï giao tieáp cuûa xaõ hoäi ñoù. Vì theá, nhöõng bieán ñoäng cuûa xaõ hoäi

luoân coù taùc ñoäng ñeán ngoân ngöõ. ÔÛ xaõ hoäi Vieät Nam, giai ñoaïn ñoåi môùi vôùi

nhöõng chöông trình hieän ñaïi hoùa, coâng nghieäp hoùa ñöôïc ñaùnh daáu bôûi nhöõng

bieán ñoåi dieãn ra trong nhieàu lónh vöïc cuûa cuoäc soáng. Nhöõng bieán ñoåi ñoù ñaõ taùc

ñoäng tröïc tieáp ñeán tieáng Vieät vaø ñöôïc theå hieän khaù roõ trong ngoân ngöõ naøy. Moät

trong nhöõng bieán ñoåi ñaùng keå cuûa tieáng Vieät laø söï gia taêng raát nhanh nhöõng töø

ngöõ vay möôïn tieáng Anh. Cuõng gioáng nhö haøng loaït töø Haùn Vieät du nhaäp vaøo

tieáng Vieät trong thôøi kyø ñoäc laäp töï chuû, xaây döïng ñaát nöôùc tröôùc ñaây, trong thôøi

kyø hieän ñaïi hoùa, coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc hieän nay, phaïm vi vay möôïn caùc töø

ngöõ tieáng Anh raát roäng, bao goàm nhöõng töø ngöõ duøng trong sinh hoaït haøng ngaøy

cho ñeán caùc lónh vöïc giaûi trí, khoa hoïc kyõ thuaät vaø kinh teá… Nhöõng töø ngöõ naøy

laïi ñöôïc bieåu ñaït treân nhöõng phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng nhö baùo in,

phaùt thanh, truyeàn hình, Internet…. Vì theá vai troø quan troïng cuûa chuùng ngaøy

caøng ñöôïc nhaán maïnh, trôû thaønh ñeà taøi trung taâm cuûa nhieàu coâng trình nghieân

cöùu trong giôùi Vieät ngöõ hoïc trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Tuy nhieân, toàn taïi moät

thöïc teá laø, nhieàu coâng trình nghieân cöùu coù lieân quan ñeán töø vay möôïn tieáng

Anh, ñaõ ñöùng treân quan ñieåm vaø phöông phaùp cuûa ngoân ngöõ hoïc so saùnh, xem

vieäc so saùnh, ñoái chieáu tieáng Anh vôùi tieáng Vieät theo nhöõng tieâu chí naøo ñoù laø

nhieäm vuï trung taâm caàn phaûi giaûi quyeát, maø queân raèng vaán ñeà töø ngöõ vay möôïn

tieáng Anh trong tieáng Vieät laø vaán ñeà cuûa ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi, so saùnh, ñoái

chieáu neáu coù, cuõng chæ laø moät trong soá nhöõng phöông phaùp goùp phaàn laøm saùng

toû nhöõng ñaëc ñieåm cuûa töøng loaïi ngoân ngöõ trong quaù trình tieáp xuùc vôùi nhau maø

thoâi, coøn nhieäm vuï chính caàn phaûi giaûi quyeát vaãn laø nghieân cöùu ñaëc ñieåm veà

ngöõ aâm, töø vöïng, ngöõ phaùp cuõng nhö khaû naêng haønh chöùc cuûa töø ngöõ vay möôïn

tieáng Anh trong heä thoáng ngoân ngöõ tieáng Vieät. Bôûi leõ, moät khi ñaõ thaâm nhaäp

vaøo tieáng Vieät, nhöõng töø ngöõ naøy ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi nhaát ñònh cho phuø hôïp

vôùi quy luaät cuûa tieáng Vieät, chöù khoâng gioáng nhö nhöõng töø ngöõ tieáng Anh baûn

ñòa maø caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc so saùnh thöôøng laáy laøm ñoái töôïng ñeå ñoái chieáu

vôùi tieáng Vieät.

Coù theå noùi raèng, vieäc nghieân cöùu veà caùc töø ngöõ vay möôïn tieáng Anh

trong taát caû caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi noùi chung, treân caùc phöông tieän

truyeàn thoâng ñaïi chuùng noùi rieâng laø moät vaán ñeà thuoäc lónh vöïc ngoân ngöõ hoïc xaõ

hoäi, vaø do ñoù, vaãn coøn khaù laø môùi meû ñoái vôùi giôùi Vieät ngöõ hoïc trong nhöõng

naêm gaàn ñaây. Tröôùc ñaây, cuõng ñaõ coù baøi vieát ñeà caäp ñeán vaán ñeà naøy. Tuy

2

nhieân, nhöõng vaán ñeà cuûa ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi laø nhöõng vaán ñeà ñoäng, luoân luoân

bieán ñoåi theo söï taùc ñoäng cuûa xaõ hoäi. Nhöõng coâng trình nghieân cöùu veà noù cuõng

phaûi coù söï boå sung, phaùt trieån khoâng ngöøng ñeå ñaùp öùng yeâu caàu cuûa thôøi ñaïi.

Ñaây laø lí do thoâi thuùc chuùng toâi thöïc hieän ñeà taøi naøy treân cô sôû keá thöøa thaønh

töïu cuûa nhöõng coâng trình ñi tröôùc.

2. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà, muïc ñích nghieân cöùu

Tieáng Anh ñang ngaøy caøng trôû neân thoâng duïng treân toaøn theá giôùi vaø soá

ngöôøi noùi tieáng Anh vôùi tö caùch khoâng phaûi tieáng meï ñeû cuõng ñang gia taêng raát

nhanh nhaát laø trong thôøi ñaïi hoäi nhaäp quoác teá vaø buøng noå cuûa Internet ngaøy

nay. Tieáng Anh cuõng ñöôïc coi laø thöù ngoân ngöõ chung cuûa nhieàu lónh vöïc, töø

chính trò, khoa hoïc kyõ thuaät ñeán vaên hoùa, ngheä thuaät vaø kinh doanh. ÔÛ bình

dieän ngoân ngöõ hoïc, tieáng Anh cuõng ñaõ vaø ñang laø moái quan taâm haøng ñaàu cuûa

caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi khi nghieân cöùu veà nhöõng aûnh höôûng cuûa noù ñoái

vôùi caùc ngoân ngöõ khaùc treân phaïm vi toaøn caàu. Treân theá giôùi, tröôùc tieân phaûi keå

ñeán hai coâng trình tieâu bieåu cuûa taùc giaû David Crystal laø “Cambridge

Encyclopedia of the English language”(Baùch khoa toaøn thö Cambridge cuûa

tieáng Anh, 1995) vaø “English as a global language” (Tieáng Anh vôùi tö caùch laø

ngoân ngöõ toaøn caàu, 1997). Trong hai coâng trình naøy, taùc giaû David Crystal ñaõ

laàn ñaàu tieân ñöa ra nhöõng soá lieäu thoáng keâ ñaùng tin caäy veà soá ngöôøi treân theá

giôùi söû duïng tieáng Anh vôùi tö caùch laø moät ngoaïi ngöõ hay ngoân ngöõ thöù hai.

Ngoaøi ra, coøn coù moät soá taùc giaû khaùc, trong caùc nghieân cöùu cuûa mình veà tieáng

Anh, cuõng toû ra raát quan taâm ñeán vai troø cuûa ngoân ngöõ naøy trong töông lai,

chaúng haïn nhö Graddo D. vôùi “The future of English"?” (1997), Soukhanov. A

vôùi “The King’s English Its Ain’t” (2003).

ÔÛ Vieät Nam, nhöõng taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa tieán trình ñoåi môùi, môû cöûa,

hoäi nhaäp vaø giao löu quoác teá cuøng vôùi söï buøng noå cuûa coâng ngheä thoâng tin ñaõ

taïo ñieàu kieän ñeå tieáng Anh thaâm nhaäp vaøo tieáng Vieät maïnh meõ, hình thaønh neân

moät lôùp töø ngöõ vay möôïn coù phaïm vi söû duïng roäng raõi trong moïi lónh vöïc cuûa

ñôøi soáng xaõ hoäi Vieät Nam. Baøn veà tieáng Anh, ôû Vieät Nam trong nhöõng naêm

gaàn ñaây ñaõ xuaát hieän moät soá baøi vieát vaø coâng trình tieâu bieåu nhö :

1. [17, tr. 72-74];

2. [19, tr.42-43];

3. [21, tr. 37-39];

4. [28];

5. [54].

Trong caùc taùc phaåm naøy, caùc taùc giaû ñaõ quan taâm ñeán thöïc traïng giao

thoa, vay möôïn vaø lai taïp giöõa tieáng Anh vaø tieáng Vieät treân cô sôû lyù thuyeát tieáp

3

xuùc ngoân ngöõ Anh – Vieät, töø ñoù ñöa ra döï baùo cho nhöõng thöïc traïng naøy.

Nhöng, ñaây môùi chæ laø moät soá nghieân cöùu ban ñaàu chöù chöa coù tính heä thoáng,

vaø quan troïng laø chöa coù moät giaûi phaùp thoûa ñaùng ñeå giöõ gìn söï trong saùng cuûa

tieáng Vieät tröôùc söï thaâm nhaäp ngaøy caøng maïnh meõ cuûa tieáng Anh. Gaàn ñaây,

ñaùng keå nhaát laø coù taùc phaåm “Töø ngoaïi lai trong tieáng Vieät” cuûa taùc giaû

Nguyeãn Vaên Khang (2007). Vôùi nhöõng keát quaû ghi nhaän ñöôïc töø quaù trình ñieàu

tra vieäc söû duïng töø ngöõ tieáng Anh trong moïi lónh vöïc ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa

ngöôøi Vieät, taùc giaû naøy ñaõ giuùp cho chuùng ta coù nhöõng phaùt hieän môùi meû veà söï

toàn taïi cuûa lôùp töø vay möôïn tieáng Anh trong tieáng Vieät. Tuy nhieân, do phaïm vi

nghieân cöùu khaù roäng (nghieân cöùu caû töø möôïn Haùn vaø töø möôïn Phaùp) neân thöïc

traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät, tieâu bieåu laø treân caùc phöông

tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng, vaãn chöa ñöôïc khaûo saùt moät caùch toaøn dieän vaø

trieät ñeå.

Keá thöøa nhöõng keát quaû cuûa caùc coâng trình ñi tröôùc, chuùng toâi thöïc hieän

luaän vaên naøy vôùi mong muoán:

- Cung caáp nhöõng cöù lieäu ñaùng tin caäy cho vieäc ñeà ra nhöõng chính saùch

ngoân ngöõ phuø hôïp, giaûi quyeát thoûa ñaùng thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh

vaøo tieáng Vieät treân moät soá phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng noùi rieâng, trong

taát caû caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi ôû Vieät Nam noùi chung;

- Goùp phaàn thieát thöïc vaøo vieäc giöõ gìn söï trong saùng, giaøu ñeïp cuûa tieáng

Vieät.

3. YÙ nghóa cuûa ñeà taøi

a. Veà phöông dieän lyù luaän

Nghieân cöùu veà söï thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät treân moät soá

phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng ôû Vieät Nam laø nghieân cöùu veà moät vaán ñeà

cuï theå, coøn khaù môùi meû trong lyù thuyeát tieáp xuùc ngoân ngöõ noùi rieâng, trong lónh

vöïc ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi noùi chung. Treân cô sôû ngöõ lieäu söu taàm ñöôïc, baèng

vieäc phoái hôïp nhöõng phöông phaùp nghieân cöùu khaùc nhau, luaän vaên goùp phaàn

hoaøn chænh vaø boå sung nhöõng lyù thuyeát coù lieân quan ñeán ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi.

b. Veà phöông dieän thöïc tieãn

Vôùi nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc töø quaù trình nghieân cöùu, luaän vaên mong

muoán ñoùng goùp moät tieáng noùi thieát thöïc vaøo vieäc caûnh baùo veà tình traïng “oâ

nhieãm” cuûa tieáng Anh ñoái vôùi tieáng Vieät töø ñoù giuùp cho ngöôøi Vieät, nhaát laø giôùi

treû, coù ñònh höôùng ñuùng ñaén ñoái vôùi vieäc söû duïng tieáng Anh trong giao tieáp

haøng ngaøy. Ñoàng thôøi, veà moät khía caïnh naøo ñoù, luaän vaên cuõng coù nhöõng ñoùng

goùp tích cöïc cho coâng taùc giaûng daïy tieáng nöôùc ngoaøi, tieâu bieåu laø daïy tieáng

Anh ôû Vieät Nam.

4

4. Phöông phaùp nghieân cöùu

Luaän vaên baøn veà söï thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät treân moät soá

phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng ôû Vieät Nam. Ñaây laø moät vaán ñeà thuoäc lónh

vöïc ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi vì theá phöông phaùp chuû yeáu maø chuùng toâi söû duïng laø

phöông phaùp nghieân cöùu ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi, trong ñoù taát caû nhöõng vaán ñeà

coù lieân quan ñeán tieáng Vieät vaø tieáng Anh ñeàu ñöôïc chuùng toâi tieáp caän vaø xöû lí

khoâng chæ töø laêng kính cuûa ngoân ngöõ maø caû cuûa xaõ hoäi, tieâu bieåu laø xaõ hoäi Vieät

Nam trong giai ñoaïn hieän nay. Ngoaøi ra, trong quaù trình nghieân cöùu, chuùng toâi

ñaõ phoái hôïp söû duïng caùc phöông phaùp khaùc nhö ñieàn daõ, thoáng keâ vaø phaân loaïi

ngöõ lieäu, so saùnh, ñoái chieáu. Nhöõng phöông phaùp naøy cho pheùp chuùng toâi coù

theå khaûo saùt moät caùch cuï theå ñoái vôùi töøng loaïi ngöõ lieäu söu taàm ñöôïc töø caùc

phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng nhö baùo in, truyeàn hình vaø Internet, treân cô

sôû ñoái chieáu chuùng vôùi thöïc teá söû duïng ngoaïi ngöõ trong ñôøi soáng haøng ngaøy

hieän nay. Cuoái cuøng, ñeå coù theå ruùt ra ñöôïc nhöõng nhaän xeùt coù tính nhaát quaùn vaø

toaøn dieän veà thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät trong caùc lónh

vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi noùi chung, treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi

chuùng noùi rieâng, chuùng toâi ñaõ vaän duïng phöông phaùp nghieân cöùu phaân tích ngöõ

nghóa – ngöõ duïng.

5. Boá cuïc cuûa luaän vaên

Ngoaøi Muïc luïc (2 trang), Quy öôùc trình baøy (1 trang), Taøi lieäu tham

khaûo (6 trang), Nguoàn ngöõ lieäu (4 trang), Phuï luïc (28 trang), phaàn chính vaên

cuûa luaän vaên goàm caùc boä phaän sau:

- Daãn nhaäp: Trình baøy lyù do choïn ñeà taøi vaø muïc ñích nghieân cöùu, lòch söû

nghieân cöùu vaán ñeà, yù nghóa nghieân cöùu vaø phöông phaùp nghieân cöùu.

- Noäi dung chính: Ñöôïc trình baøy tuaàn töï theo höôùng töø roäng ñeán heïp, ñi

töø lyù thuyeát ñeán thöïc teá (duøng ngöõ lieäu söu taàm ñöôïc töø caùc phöông tieän truyeàn

thoâng ñaïi chuùng coù ñoái chieáu vôùi thöïc teá giao tieáp haøng ngaøy ñeå tìm hieåu thöïc

traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät ôû Vieät Nam hieän nay). Phaàn naøy

ñöôïc chia thaønh hai chöông:

ƒ Chöông 1: Trình baøy nhöõng vaán ñeà cô baûn mang tính lyù thuyeát cuûa

ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi nhö lyù thuyeát tieáp xuùc ngoân ngöõ vôùi caùc heä quaû laø hieän

töôïng giao thoa, vay möôïn vaø lai taïp ngoân ngöõ; lyù thuyeát veà truyeàn thoâng vôùi

nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà truyeàn thoâng, truyeàn thoâng ñaïi chuùng vaø caùc

phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng; vai troø cuûa tieáng Anh ñoái vôùi theá giôùi, khu

vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø Vieät Nam; nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán söï thaâm nhaäp cuûa

tieáng Anh vaøo tieáng Vieät cuõng nhö nhöõng bình dieän thaâm nhaäp.

5

ƒ Chöông 2: Ñi vaøo khaûo saùt thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo

tieáng Vieät treân 3 phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng tieâu bieåu laø baùo in, truyeàn

hình vaø Internet. Ñoàng thôøi ñöa ra nhöõng nhaän xeùt, ñaùnh giaù vaø ñeà xuaát nhöõng

giaûi phaùp coù theå coù tröôùc thöïc traïng naøy.

- Keát luaän: Neâu moät caùch toùm taét nhöõng keát quaû böôùc ñaàu ghi nhaän ñöôïc

thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi

chuùng tieâu bieåu cuûa Vieät Nam.

6

Chöông 1

NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG

1.1. Lyù thuyeát tieáp xuùc ngoân ngöõ

1.1.1. Khaùi nieäm tieáp xuùc ngoân ngöõ

Ngöôøi laøm cho töø tieáp xuùc (contact) trôû thaønh thuaät ngöõ aùp duïng roäng raõi,

gaây taùc duïng kích thích moät khuynh höôùng ngaøy caøng coù yù nghóa quan troïng

cuøa ngoân ngöõ hoïc hieän ñaïi, laø Andreù Martinet. Trong baøi “Söï lan truyeàn ngoân

ngöõ vaø ngoân ngöõ hoïc caáu truùc” (Diffusion of Language and Structural

Linguistics) ñöôïc trình baøy nhö moät tham luaän taïi cuoäc hoïp cuûa Hoäi nghò Hieäp

hoäi Ngoân ngöõ hoïc (1950) maø sau naøy ñöôïc coâng boá trong Romance Philosophy

(1952), oâng ñeà caäp ñeán tình huoáng “coù lieân quan ñeán moät ngoân ngöõ lan truyeàn

cuõng nhö caùc ngoân ngöõ tieáp xuùc vôùi noù”. Sau naøy, thuaät ngöõ tieáp xuùc ngoân ngöõ

ñöôïc phoå bieán roäng raõi nhôø söï ra ñôøi cuûa taùc phaåm “Languages in Contact –

Findings and Problems” cuûa U. Weinrich (1953) trong ñoù Martinet laø ngöôøi

vieát Lôøi giôùi thieäu vôùi lôøi nhaán maïnh: “…We shall now have to stress the fact

that a linguistic community is never homogenous and harly ever self￾contained” (Moät coäng ñoàng ngoân ngöõ khoâng heà coù tính ñoàng chaát vaø vò taát coù

moät thôøi kyø naøo ñoù noù ñaõ töøng laø moät coäng ñoàng kheùp kín).

Khi ñònh nghóa veà tieáp xuùc ngoân ngöõ, O.S. Akhmanova cho raèng ñoù laø

“söï tieáp hôïp nhau giöõa caùc ngoân ngöõ do nhöõng ñieàu kieän caän keà nhau veà maët ñòa

lyù, söï töông caän veà maët lòch söû, xaõ hoäi daãn ñeán nhu caàu cuûa caùc coäng ñoàng ngöôøi

voán coù nhöõng thöù tieáng khaùc nhau phaûi giao tieáp vôùi nhau” (1966). Coøn theo

“Töø ñieån baùch khoa veà ngoân ngöõ hoïc” (V.N.Jarceva chuû bieân, 1990) thì tieáp

xuùc ngoân ngöõ laø “söï taùc ñoäng giöõa hai hoaëc nhieàu ngoân ngöõ, taïo neân aûnh höôûng

ñoái vôùi caáu truùc vaø voán töø cuûa moät hay nhieàu ngoân ngöõ. Nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi

cuûa söï tieáp xuùc ngoân ngöõ ñöôïc quy ñònh bôûi yeâu caàu caàn thieát phaûi giao tieáp laãn

nhau giöõa nhöõng thaønh vieân thuoäc caùc nhoùm daân toäc vaø ngoân ngöõ do nhöõng nhu

caàu veà kinh teá, chính trò, vaên hoùa.v.v. thuùc ñaåy”. Söï tieáp xuùc ngoân ngöõ naøy coù

theå laø tröïc tieáp, töùc do tình hình coäng cö cuûa nhöõng taäp theå ngöôøi noùi caùc thöù

tieáng khaùc nhau treân cuøng khu vöïc ñòa lyù (nhö caùc vuøng nhieàu daân toäc ôû nöôùc

ta), cuõng coù theå laø giaùn tieáp, töùc thoâng qua con ñöôøng vaên töï; noù coù theå dieãn ra

giöõa caùc ngoân ngöõ coù quan heä doøng hoï, cuõng nhö giöõa caùc ngoân ngöõ khaùc doøng

hoï.

Ví duï:

Nhìn vaøo tieáng Vieät coù theå thaáy coù ba ñôït tieáp xuùc lôùn giöõa tieáng Vieät

vôùi caùc ngoân ngöõ khaùc ñöa ñeán söï xuaát hieän cuûa caùc ñôn vò töø vöïng ngoaïi lai

trong tieáng Vieät:

7

(1)Qua haøng nghìn naêm Baéc thuoäc, vôùi söï tieáp xuùc giöõa hai neàn vaên hoùa

Haùn vaø Vieät, vaên hoùa Trung Hoa (trong ñoù coù ngoân ngöõ) ñaõ du nhaäp vaøo Vieät

Nam, töø ñoù laøm xuaát hieän oà aït caùc töø möôïn Haùn mang daáu aán cuûa vaên hoùa vaên

minh Trung Hoa. Chöõ Haùn xuaát hieän ñöôïc duøng nhö moät vaên töï ñaõ ñöa tieáng

Vieät trôû thaønh ngoân ngöõ thaønh vaên vaø coù aûnh höôûng toaøn dieän ñoái vôùi tieáng

Vieät ngöõ aâm, ngöõ phaùp ñeán töø vöïng. Ñaëc bieät, vôùi caùch ñoïc Haùn Vieät, caùc töø

möôïn Haùn ñaõ coù vai troø quan troïng ñoái vôùi söï taïo laäp caùc töø môùi.

(2)Ñôït tieáp xuùc ngoân ngöõ thöù hai laø söï tieáp xuùc giöõa tieáng Phaùp vaø tieáng

Vieät trong boái caûnh chính trò 80 naêm ñoâ hoä cuûa thöïc daân Phaùp. Ñôït tieáp xuùc naøy

ñeå laïi trong tieáng Vieät moät soá löôïng lôùn caùc töø ngöõ vay möôïn Phaùp mang taûi

nhöõng khaùi nieäm môùi veà khoa hoïc – kó thuaät vaø vaên hoùa vaên minh phöông Taây.

(3)Trong boái caûnh hoäi nhaäp vaø toaøn caàu hoùa, ñôït tieáp xuùc ngoân ngöõ quan

troïng tieáp theo chính laø söï tieáp xuùc giöõa tieáng Vieät vaø tieáng Anh. Cuoäc tieáp xuùc

naøy khoâng chæ ñeå laïi trong tieáng Vieät raát nhieàu thuaät ngöõ khoa hoïc baèng tieáng

Anh mang tính quoác teá maø coøn ñang laøm lung lay khaùi nieäm goïi laø “ñoàng hoùa”

mang tính truyeàn thoáng khi nghieân cöùu veà töø ngöõ vay möôïn.

Nhö vaäy, tieáp xuùc ngoân ngöõ laø hieän töôïng ngoân ngöõ phoå bieán trong ñôøi

soáng xaõ hoäi giao tieáp cuûa con ngöôøi vaø do ñoù noù laø hieän töôïng phoå bieán ñoái vôùi

moïi ngoân ngöõ treân theá giôùi. Noù xuaát hieän khi con ngöôøi (bao goàm caû caù nhaân

hay coäng ñoàng) söû duïng hai hay nhieàu ngoân ngöõ. Hay noùi caùch khaùc, ôû ñaâu coù

söï hieän dieän cuûa hieän töôïng song ngöõ hoaëc ña ngöõ döôùi taùc ñoäng cuûa caùc nhaân

toá xaõ hoäi thì ôû ñoù tieáp xuùc ngoân ngöõ xaûy ra, gioáng nhö lôøi nhaän xeùt cuûa Einar

Haughen trong taùc phaåm “Caùi môùi trong ngoân ngöõ hoïc” (1973): “ Moãi moät nhaø

ngoân ngöõ hoïc sôùm muoän gì roài cuõng ñeàu phaûi ñuïng chaïm ñeán caùc vaán ñeà coù lieân

quan ñeán söï tieáp xuùc ngoân ngöõ”

1.1.2. Ñaëc ñieåm tieáp xuùc ngoân ngöõ

Theo taùc giaû Nguyeãn Vaên Khang [35, tr. 29-35], tieáp xuùc ngoân ngöõ coù

nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn sau:

(1) Tieáp xuùc ngoân ngöõ baét ñaàu töø hoïc taäp. Con ngöôøi muoán bieát töø hai

ngoân ngöõ trôû leân thì phaûi hoïc. Bôûi ngoân ngöõ toàn taïi trong boä naõo cuûa con ngöôøi,

do ñoù khi hai hay nhieàu ngoân ngöõ cuøng toàn taïi trong boä naõo cuûa moät ngöôøi thì

seõ taïo neân söï tieáp xuùc. Vì theá môùi noùi tieáp xuùc ngoân ngöõ veà baûn chaát laø “hoïc

ngoân ngöõ” theo caùch noùi cuûa ngoân ngöõ hoïc truyeàn thoáng.

Tuy nhieân, cuõng coù theå thaáy, coù ngöôøi khoâng hoïc theâm ngoân ngöõ khaùc,

nhöng hoï laïi coù theå söû duïng caùc yeáu toá cuûa ngoân ngöõ ñoù. Tröôøng hôïp naøy ñöôïc

xem nhö laø keát quaû cuûa quaù trình khueách taùn ngoân ngöõ. Tieáp xuùc ngoân ngöõ

tröôùc heát xaûy ra ôû moät boä phaän thaønh vieân xaõ hoäi, keát quaû tieáp xuùc seõ ñöôïc caùc

8

thaønh vieân xaõ hoäi môû roäng ra toaøn xaõ hoäi. Tieáp xuùc döïa vaøo vieäc hoïc taäp ngoân

ngöõ cuûa moät boä phaän thaønh vieân xaõ hoäi maø khoâng ñoøi hoûi taát caû moïi ngöôøi

tham gia hoïc moät ngoân ngöõ khaùc môùi coi laø tieáp xuùc ngoân ngöõ. Nhö vaäy laø caàn

phaûi taùch söï naûy sinh tieáp xuùc vôùi vieäc söû duïng keát quaû tieáp xuùc.

(2) Khi noùi ñeán tieáp xuùc ngoân ngöõ cuõng laø nhaéc ñeán hai haøm yù:

• Söï tieáp xuùc ôû maët caáu truùc, hay coøn goïi laø söï tieáp xuùc trong noäi boä

ngoân ngöõ. Ñaây chính laø moái quan heä töông taùc, söï taùc ñoäng laãn nhau vaø aûnh

höôûng laãn nhau giöõa hai hoaëc hôn hai ngoân ngöõ trong boä oùc cuûa moät ngöôøi. Söï

tieáp xuùc naøy laøm naûy sinh aûnh höôûng veà maët caáu truùc. Heä quaû cuûa söï tieáp xuùc

naøy laø söï vay möôïn hay thaåm thaáu caùc thaønh phaàn cuõng nhö caùc phöông thöùc,

thaäm chí laøm thay ñoåi caùc quy taéc, thay ñoåi heä thoáng vaø caáu truùc, ñeán möùc coù

theå gaây neân söï pha troän giöõa hai ngoân ngöõ laøm naûy sinh ra moät ngoân ngöõ môùi.

• Söï tieáp xuùc beân ngoaøi cuûa ngoân ngöõ, hay coøn goïi laø söï tieáp xuùc ôû maët

öùng duïng. Ñoù laø vieäc moät ngöôøi söû duïng hai hoaëc hôn hai ngoân ngöõ, laøm neân

hieän töôïng ña ngöõ trong söû duïng (thay theá nhau hoaëc cuøng söû duïng).

(3) Khi noùi ñeán tieáp xuùc ngoân ngöõ cuõng laø noùi ñeán tính ñònh höôùng cuûa

noù, hay noùi caùch khaùc laø “höôùng taùc ñoäng”, “höôùng aûnh höôûng” giöõa caùc ngoân

ngöõ : coù theå ñoù laø söï aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ ñang söû duïng tôùi ngoân ngöõ tieáp

thu hoaëc ngöôïc laïi, coù khi laïi laø söï taùc ñoâïng töông hoå. Tính phöông höôùng naøy

ñöôïc quyeát ñònh ôû haøng loaït caùc nhaân toá nhö tính muïc ñích cuûa vieäc hoïc taäp,

taàn soá öùng duïng, möùc ñoä thuaàn thuïc, boái caûnh vaên hoùa… Ví duï, trong moät vuøng

ña ngöõ, caùc ngoân ngöõ tuy laø bình ñaúng vôùi nhau nhöng coù moät ngoân ngöõ noåi leân

coù quyeàn löïc nhö moät “ngoân ngöõ vuøng” thì höôùng taùc ñoäng trong tieáp xuùc seõ

thieân veà ñôn höôùng: ngoân ngöõ vuøng kia seõ aûnh höôûng tôùi caùc ngoân ngöõ vuøng

khaùc maïnh hôn laø söï aûnh höôûng ngöôïc laïi hoaëc laø söï aûnh höôûng giöõa caùc ngoân

ngöõ coøn laïi.

(4) Trong quaù trình tieáp xuùc ngoân ngöõ, do coù söï taùc ñoäng, moái quan heä

vaø aûnh höôûng laãn nhau giöõa caùc ngoân ngöõ coù theå naûy sinh moät traïng thaùi bieán

theå, ñoù laø hình thöùc interlanguage (ngoân ngöõ trung gian). Thoâng thöôøng, ñaây laø

hình thöùc bieán theå do aûnh höôûng töø ngoân ngöõ cô sôû ñeán ngoân ngöõ ñích laø do

vaäy, neàn taûng cuûa interlanguage laø heä thoáng ngoân ngöõ cuûa ngoân ngöõ ñích. Noùi

caùch khaùc, ñoù laø hình thöùc bieán theå cuûa ngoân ngöõ ñích vaø chòu aûnh höôûng cuûa

ngoân ngöõ cô sôû. Cuõng coù khi hình thöùc bieán theå laø ngoân ngöõ cô sôû vaø chòu aûnh

höôûng cuûa ngoân ngöõ ñích. Tuy nhieân, neáu nhìn nhaän töø goùc ñoä hình thaønh bieán

theå thì giöõa chuùng coù nhöõng khaùc bieät. Bieán theå interlanguage ñöôïc hình thaønh

töø söï aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ cô sôû tôùi ngoân ngöõ ñích. Ñaây laø quaù trình ñoäng

cuûa vieäc hoïc taäp, tieáp thu ngoân ngöõ vaø thöôøng khoâng oån ñònh do phuï thuoäc vaøo

quaù trình hoïc taäp vaø söû duïng ngoân ngöõ ñích. Hình thöùc aûnh höôûng vaø thaåm thaáu

9

coù theå bò trieät tieâu khi maø ngöôøi hoïc ñaït ñeán trình ñoä tieáp caän hoaøn toaøn vôùi

ngoân ngöõ ñích. Veà maët keát quaû, raát coù theå interlanguage ñöôïc “oån ñònh hoùa”

taïo ra bieán theå hoaëc hình thöùc bieán theå cho ngoân ngöõ ñích. Ví duï, tieáng Haùn

(Hoa ngöõ) cuûa ngöôøi Hoa ôû haûi ngoaïi.

(5) Nhö treân ñaõ neâu, coäi nguoàn cuûa tieáp xuùc ngoân ngöõ baét ñaàu töø vieäc

hoïc theâm ngoân ngöõ khaùc. Nhìn töø goùc ñoä tieáp xuùc, neáu coù söï aûnh höôûng töø

ngoân ngöõ cô sôû sang ngoân ngöõ ñích thì caùi goïi laø interlanguage seõ ñöôïc khueách

taùn vaø söï khueách taùn naøy ñöôïc quyeát ñònh ôû caáu truùc ngoân ngöõ, taâm lí ngoân ngöõ

vaø thaùi ñoä ngoân ngöõ. Ví duï, trong quaù trình hoïc taäp vaø söû duïng ngoân ngöõ, ngöôøi

ta thöôøng söû duïng ñan xen caùc yeáu toá cuûa hai ngoân ngöõ ñeå giao tieáp. Neáu caùch

giao tieáp naøy laïi ñöôïc môû roäng ra caû coäng ñoàng noùi naêng thì seõ xaûy ra tình

traïng xuaát hieän caùc yeáu toá cuûa ngoân ngöõ naøy (thöôøng laø ngoân ngöõ cô sôû) ñöôïc

“coá ñònh” trong ngoân ngöõ kia (thöôøng laø ngoân ngöõ ñích). Nhö vaäy, tieáp xuùc

ngoân ngöõ ñaõ laøm naûy sinh hieän töôïng vay möôïn. Tuy nhieân, ñieàu naøy thöôøng

chæ coù theå xaûy ra trong boái caûnh ña ngöõ xaõ hoäi phoå bieán, töùc laø chæ coù theå xaûy ra

khi coù söï aûnh höôûng vaø thaåm thaáu ngoân ngöõ ôû xaõ hoäi ña ngöõ vôùi caùc thaønh vieân

ña ngöõ töông ñoái thuaàn thuïc. Neáu khoâng, phaûi tröôùc heát töø moät löôïng ngöôøi

töông ñoái thuaàn thuïc nhaát ñònh, sau ñoù lan toûa ra ña ngöõ toaøn xaõ hoäi. Cho neân

chuùng toâi muoán nhaán maïnh raèng, ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi nhìn nhaän tieáp xuùc ngoân

ngöõ laø söï tieáp xuùc xaõ hoäi mang tính chænh theå chöù khoâng phaûi laø söï tieáp xuùc

thieåu soá, caøng khoâng theå laø tieáp xuùc mang tính caù theå / caù nhaân. Ñieàu naøy cuõng

laø ñeå nhaán maïnh raèng, keát quaû cuûa söï tieáp xuùc ngoân ngöõ chæ ñöôïc thöïc hieän

nhôø môû roäng / khueách taùn.

Chuyeån töø caùch nhìn “söï nghieân cöùu laàn löôït hai hoaëc hôn hai ngoân ngöõ

qua cuøng moät soá ngöôøi” sang caùch nhìn “söï nghieân cöùu söû duïng ngoân ngöõ cuûa

caû coäng ñoàng noùi naêng”, ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi coi tieáp xuùc ngoân ngöõ laø moät

hieän töôïng xaõ hoäi, töùc laø mang tính xaõ hoäi. Vì theá, khi noùi ñeán tieáp xuùc ngoân

ngöõ khoâng theå khoâng nhaéc ñeán caùc nhaân toá xaõ hoäi – ngoân ngöõ.

Noùi ñeán nhaân toá xaõ hoäi töùc laø noùi ñeán tính coäng ñoàng xaõ hoäi. Chaúng haïn,

khi hai daân toäc noùi hai ngoân ngöõ khaùc nhau maø tieáp xuùc vôùi nhau thì xu höôùng

chung laø:

• Ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù söùc maïnh veà kinh teá, chính trò cao hôn seõ

aûnh höôûng ñeán ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù söùc maïnh veà kinh teá, chính trò thaáp

hôn.

• Ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù trình ñoä vaên hoùa cao hôn seõ aûnh höôûng ñeán

ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù trình ñoä vaên hoùa thaáp hôn (thöôøng thoâng qua caùc keânh

giaùo duïc, vaên hoùa, ngheä thuaät, vaên hoïc,…).

10

• Ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù soá löôïng ngöôøi noùi ñoâng hôn seõ aûnh höôûng

tôùi ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù soá löôïng ngöôøi noùi ít hôn.

• Quan heä daân toäc cuõng coù taùc duïng khoáng cheá, ñieàu tieát ñoái vôùi quaù

trình tieáp xuùc giöõa caùc ngoân ngöõ. Möùc ñoä quan heä vaø tính maät thieát cuûa caùc moái

quan heä naøy seõ coù taùc duïng laøm taêng hay giaûm toác ñoä tieáp xuùc vaø aûnh höôûng

laãn nhau giöõa caùc ngoân ngöõ. Ví duï, moái gaén keát ôû trong moät quoác gia thoáng

nhaát ña daân toäc, ña ngoân ngöõ seõ laøm cho ngoân ngöõ maø vôùi tö caùch laø ngoân ngöõ

quoác gia coù aûnh höôûng maïnh ñeán caùc ngoân ngöõ coøn laïi.

• Quan heä veà toân giaùo giöõa caùc daân toäc cuõng seõ keùo theo söï tieáp xuùc vaø

aûnh höôûng giöõa caùc ngoân ngöõ. Ví duï, trong caùc ngoân ngöõ daân toäc theo ñaïo Hoài

coù raát nhieàu töø ngöõ cuûa tieáng A Raäp.

Noùi ñeán nhaân toá xaõ hoäi cuõng laø noùi ñeán nhaân toá chính trò – xaõ hoäi ñeå taïo

neân hai xu höôùng chính trong tieáp xuùc ngoân ngöõ: tieáp xuùc töï giaùc vaø tieáp xuùc

cöôõng böùc. Noùi ñeán nhaân toá ngoân ngöõ töùc laø noùi ñeán baûn thaân ngoân ngöõ, bao

goàm söùc thaåm thaáu ngoân ngöõ, möùc ñoä quan heä thaân thuoäc giöõa caùc ngoân ngöõ,

giöõa caùc ngoân ngöõ coù chöõ vieát vaø ngoân ngöõ khoâng coù chöõ vieát,… Chaúng haïn, khi

caùc ngoân ngöõ tieáp xuùc vôùi nhau thì :

• Ngoân ngöõ coù söùc thaåm thaáu maïnh thöôøng deã daøng tieáp thu aûnh höôûng

cuûa ngoân ngöõ khaùc.

• Nhöõng ngoân ngöõ coù quan heä thaân thuoäc hoaëc cuøng, gaàn nhau veà loaïi

hình thì deã chòu aûnh höôûng cuûa nhau vaø vay möôïn laãn nhau.

• Ngoân ngöõ khoâng coù chöõ vieát raát deã chòu aûnh höôûng vaø tieáp thu caùc

yeáu toá cuûa ngoân ngöõ coù chöõ vieát.

Tuy nhieân cuõng caàn noùi theâm raèng, söï taùc ñoäng cuûa nhaân toá xaõ hoäi –

ngoân ngöõ thöôøng khoâng chæ laø moät maø laø söï toång hôïp cuûa nhieàu nhaân toá döôùi

hình thöùc “nhaân toá noï keùo theo nhaân toá kia”. Moät soá nhöõng nhaân toá neâu treân

chæ mang tính xu höôùng, mang tính phoå bieán, chöù chöa phaûi laø taát caû hay hoaøn

toaøn nhö vaäy. Chaúng haïn, ñoái vôùi nhaân toá xaõ hoäi veà nhaân khaåu – daân soá nhieàu

khi laïi xaûy ra theo quaù trình ngöôïc laïi: daân toäc coù daân soá ít hôn laïi taùc ñoäng ñeán

ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù daân soá ñoâng hôn. Hay, ñoái vôùi nhaân toá thaân thuoäc,

cuøng loaïi hình giöõa caùc ngoân ngöõ thì nhieàu khi giöõa caùc ngoân ngöõ khoâng coù

quan heä thaân thuoäc, khoâng cuøng loaïi hình laïi coù aûnh höôûng maïnh meõ ñeán nhau

nhö aûnh höôûng cuûa tieáng Haùn (thuoäc loaïi hình ngoân ngöõ ñôn laäp) ñoái vôùi tieáng

Nhaät, tieáng Trieàu Tieân (thuoäc loaïi hình ngoân ngöõ chaép dính) laø moät ñieån hình

cho quan heä naøy.

Veà con ñöôøng tieáp xuùc (bao goàm caû tröïc tieáp vaø giaùn tieáp) daãn tôùi aûnh

höôûng ngoân ngöõ, coù theå chia laøm ba loaïi: