Sự nghiệp phê bình thơ của Xuân Diệu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÁI NGUYÊN

------------&-------------

ĐÀO THỊ THU HIỀN

SỰ NGHIỆP PHÊ BÌNH THƠ

CỦA XUÂN DIỆU

LUẬN VĂN THẠC SỸ NGỮ VĂN

Thái Nguyên – 2007

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

------------&-------------

ĐÀO THỊ THU HIỀN

SỰ NGHIỆP NGHIÊN CỨU PHÊ BÌNH

THƠ CỦA XUÂN DIỆU

Chuyên ngành: VĂN HỌC VIỆT NAM

Mã số: 60.22.34

LUẬN VĂN THẠC SỸ NGỮ VĂN

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

PGS.TS. LƢU KHÁNH THƠ

Thái Nguyên – 2007

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3

MỤC LỤC

Trang

Mở Đầu 1

Chƣơng 1- Phê bình văn học Việt Nam thế kỷ XX và vị trí

của Xuân Diệu trong nền phê bình văn học

8

1.1. Vài nét về phê bình văn học Việt Nam thế kỷ XX 8

1.2. Vị trí của Xuân Diệu trong nền phê bình văn họcViệt

Nam thế kỷ XX

13

1.3. Quan niệm của Xuân Diệu về thơ và phê bình thơ 17

1.3.1. Quan niệm của Xuân Diệu về thơ 17

1.3.2. Quan niệm của Xuân Diệu về phê bình thơ 33

Chƣơng 2- Đóng góp của Xuân Diệu trong việc tôn vinh

các giá trị thơ ca dân tộc

45

2.1. Xuân Diệu với gia tài văn học cổ điển của dân tộc 45

2.1.1. Chân dung tâm hồn Nguyễn Trãi trong thơ Nôm 46

2.1.2. Những phát hiện về chủ nghĩa nhân đạo trong Truyện

Kiều

của Nguyễn Du

51

2.1.3. Giá trị đích thực và vẻ đẹp của thơ Nôm Hồ Xuân

Hương

57

2.1.4. Nguyễn Khuyến- Nhà thơ của làng cảnh Việt Nam 63

2.2. Xuân Diệu với nền thơ Việt Nam hiện đại. 68

2.2.1. Vẻ đẹp tâm hồn Bác trong tập thơ Nhật ký trong tù 69

2.2.2. Tố Hữu- Nhà thơ của tình thương mến 72

2.2.3. Nét đặc sắc của hồn thơ Huy Cận 79

2.2.4. Trần Đăng khoa- Một hồn thơ nhạy cảm, với những

vần thơ “hồn nhiên như một bình minh ríu rít”

83

Chƣơng 3- Một số đặc điểm trong phong cách nghiên cứu

phê bình thơ của Xuân Diệu

90

3.1. Tìm hiểu nội dung tư tưởng tác phẩm bằng cách đi sâu

khám phá hình thức nghệ thuật thơ

91

3.2. Kết hợp bình và giảng 101

3.3. Lối phê bình giàu tính trực cảm 112

3.4. Cách hành văn sôi nổi mãnh liệt 117

4.4. Một số hạn chế 122

Kết luận 125

Tài liệu tham khảo 128

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài.

Xuân Diệu (1916- 1985) là một trong những tác gia lớn, một tài

năng đa dạng của nền văn học Việt Nam hiện đại, với một phong cách

riêng đặc sắc. Hơn nửa thế kỷ cầm bút sáng tác, ông đã để lại cho đời

một khối lượng tác phẩm lớn, và có giá trị lâu dài ở nhiều thể loại:

thơ, văn xuôi, nghiên cứu phê bình, dịch thuật. Với nhà thơ tài năng

này, ở thể loại nào ông cũng đạt được những thành tựu, in đậm dấu ấn

riêng.Trong sự nghiệp sáng tạo của Xuân Diệu, bên cạnh phần sáng

tác thơ mà ông dành phần lớn bút lực của đời mình, còn một mảng

sáng tác không kém phần quan trọng, đó là phê bình tiểu luận. Bằng

vốn hiều biết phong phú cùng với dụng công tìm tòi nghiên cứu và sự

tinh tế nhạy cảm của một nhà thơ tài năng, bằng lối viết tràn đầy nhiệt

tình, tràn đầy cảm xúc, Xuân Diệu đã mang đến cho những trang phê

bình tiểu luận của mình một giọng điệu riêng độc đáo.Ông có nhiều

công trình nghiên cứu phê bình thơ Việt Nam từ cổ điển đến hiện đại,

bên cạnh đó ông còn phê bình giới thiệu thơ của nhiều tác giả nước

ngoài. Gần hai chục tập tiểu luận phê bình và rải rác nhiều bài khác

đăng trên các báo, tạp chí,khối lượng lớn những tác phẩm của ông

trong lĩnh vực này đã phần nào khẳng định công phu lao động miệt

mài của Xuân Diệu với tư cách một nhà nghiên cứu phê bình thơ.

Từ trước đến nay, cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Xuân Diệu

đã thu hút sự quan tâm của các cây bút nghiên cứu phê bình nhiều thế

hệ. Đặc biệt số lượng bài viết về thơ Xuân Diệu rất phong phú. Điều

đó đã nói lên rằng giới nghiên cứu phê bình văn học nước ta ngày

càng nhận thấy giá trị lớn lao của Xuân Diệu trong tiến trình lịch sử

văn học Việt Nam hiện đại. Mặc dầu vậy phần đóng góp rất quan trọng

của Xuân Diệu đối với phê bình văn chương chưa được nghiên cứu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5

đánh giá một cách công phu và đầy đủ. Số lượng bài viết về lĩnh vực

này còn rất ít ỏi.

Vì vậy luận văn chọn đề tài “Sự nghiệp nghiên cứu phê bình

thơ của Xuân Diệu” hy vọng góp một phần nhỏ bé vào việc nghiên

cứu đánh giá vị trí vai trò và ý nghĩa của cây bút nghiên cứu phê bình

thơ Xuân Diệu trong nền nghiên cứu phê bình thơ Việt Nam hiện đại,

ghi nhận những thành tựu to lớn của ông, phát huy những tư tưởng và

phong cách riêng độc đáo của ông.

Xuân Diệu là một trong số các tác gia được chọn đưa vào giảng

dạy ở trường trung học phổ thông. Điều này đã nói lên vị trí của Xuân

Diệu trong nền văn học Việt Nam hiện đại. Tuy nhiên để góp phần

hiểu Xuân Diệu một cách đầy đủ hơn thì không thể không nghiên cứu

mảng phê bình của ông. Bởi ở đây nhà thơ, nhà phê bình Xuân Diệu

bộc lộ những quan niệm, những suy nghĩ của bản thân về sáng tác thơ

ca. Là người trực tiếp giảng dạy ở trường phổ thông chúng tôi thấy

việc tìm hiểu Xuân Diệu ở phương diện nhà phê bình thơ là hết sức

cần thiết. Nó sẽ giúp chúng ta hiểu rõ Xuân Diệu ở phương diện nhà

thơ. Bởi Xuân Diệu viết phê bình với kinh nghiệm của “ người làm

vườn vĩnh cửu”, kinh nghiệm của một nhà thơ lớn có nhiều đóng góp

cho nền thơ ca dân tộc.

2. Lịch sử vấn đề:

Là một gương mặt sáng giá của văn học Việt Nam hiện đại,

thơ và văn của Xuân Diệu đã được sự quan tâm thường xuyên của giới

nghiên cứu phê bình văn học đã có những công trình nghiên cứu công

phu tâm huyết, có nhiều khám phá sáng tạo về tác gia Xuân Diệu trên

các chặng đường sáng tác, nhưng hoạt động nghiên cứu phê bình thơ

của Xuân Diệu chưa được nghiên cứu một cách đúng mức.

2.1 Những đánh giá chung về di sản nghiên cứu phê bình của Xuân

Diệu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6

Đa số các bài nghiên cứu về Xuân Diệu chủ yếu đi sâu vào sự

nghiệp thơ cũng như văn xuôi, chỉ nói qua, nói lướt đến công việc

nghiên cứu phê bình thơ của ông- như bài viết của các tác giả: Nguyễn

Duy Bình, Huy Cận, Nam Chi, Nguyễn Đăng Mạnh, Hoàng Trung

Thông.

Ở bài nghiên cứu Xuân Diệu thuộc quyển “ Nhà thơ Việt Nam

hiện đại”, bên cạnh việc chủ yếu phân tích quá trình Xuân Diệu

trưởng thành trong sáng tác thơ sau cách mạng Mã Giang Lân phát

hiện một số đóng góp của ông trong hoạt động phê bình giới thiệu thơ,

dịch thơ: “Ưu thế về kinh nghiệm sáng tác, năng lực cảm thụ thơ tinh

tế, cách xâu chuỗi, phát hiện, phân tích, liên tưởng độc đáo, khen

nhiều chê ít, làm cho các tác giả thơ như được xuân hoá trẻ thêm”

Trong cuốn Nhà văn Việt Nam tập I, ở bài Xuân Diệu, giáo sư

Hà Minh Đức là người đầu tiên đã nêu lên một số nhận xét khái quát

về mảng nghiên cứu phê bình thơ của Xuân Diệu. Ông khẳng định một

tấm gương cần mẫn đối với thơ cổ điển, thơ hiện đại, suy nghĩ về chất

lượng thơ và công việc phê bình thơ, giới thiệu thơ nước các nước và

dịch; một diễn giả hăng say giao tiếp, giao cảm, có mặt ở tất cả các

hoạt động của thơ, đưa thơ về với cuộc sống. Giáo sư đã có những

nhận xét xác đáng, chẳng hạn “ Xuân Diệu có khả năng tự phân tích

và trình bày sáng tỏ những diễn biến của mạch tư tưởng và cảm xúc

ngay ở những khía cạnh uẩn khúc và khó diễn đạt. Anh thường lấy

thực tế sáng tác thơ ca của mình từ trong quá trình sáng tạo đến thành

quả cụ thể để chứng minh cho những vấn đề lý luận mà anh đề xuất”

Trong Từ điển văn học hoạt động phê bình của ông được

Nguyễn văn Long nêu ngắn gọn “ Bằng một vốn hiểu biết phong phú

và sự tinh nhạy của nhà thơ, với lối viết văn tràn đầy nhiệt tình, cảm

xúc, những tác phẩm phê bình, tiểu luận, bút ký của Xuân Diệu có một

tiếng nói riêng đáng chú ý”. Cũng trong cuốn này Phan Cự Đệ,Trần

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7

Hữu Tá có đánh giá công lao đóng góp của Xuân Diệu cùng Đặng Thai

Mai, Xuân Trường, Hồng Chương.. trong đội ngũ lực lượng phê bình,

đã kịp thời phát huy vai trò của người chiến sỹ trên mặt trận đấu tranh

tư tưởng của Đảng bằng nhiều tiểu luận có giá trị và có tính chiến đấu

cao.Trong quyển sưu tập dày dặn Xuân Diệu Tác phẩm văn chƣơng

và lao động nghệ thuật (1999) tác giả Lưu Khánh Thơ dành khoảng

hai mươi trang giới thiệu khái quát về những đóng góp của Xuân Diệu

trong phê bình văn chương, phần còn lại của cuốn sách chủ yếu tuyển

chọn và giới thiệu những bài nghiên cứu về thơ của Xuân Diệu.

Với bài Xuân Diệu in trong giáo trình Văn học Việt Nam 1945-

1975 tập II, Nguyễn Trác nhìn nhận bên cạnh “ Xuân Diệu- nhà sáng

tác thơ văn” còn có “ Xuân Diệu- nhà bút ký, tiểu luận phê bình văn

học”. Bài viết chỉ ra những hướng chính mà Xuân Diệu gắn bó trong

suốt sự nghiệp văn học của mình: Dìu dắt các nhà thơ lớp sau, giới

thiệu các phong trào thơ quần chúng, phát hiện cái hay cái đẹp ở các

nhà thơ ưu tú, đi sâu vào thế giới tâm tình những nhà thơ nổi tiếng của

dân tộc, dịch và giới thiệu thơ nước ngoài. Bên cạnh đó, Nguyễn Trác

còn chú ý phát hiện một số nét phong cách phê bình của Xuân Diệu

với “ Nghệ thuật diễn đạt mạnh bạo, hồn nhiên từ rất khoẻ, ý rất

mạnh, tạo được những hình ảnh, những câu lý thú không thể quên

trong phê bình văn học”

Nói đến Xuân Diệu là người ta nhớ ngay đó là một nhà thơ nổi

tiếng, ít người quan niệm được đầy đủ rằng ông còn là một nhà

nghiên cứu phê bình thơ lỗi lạc.

2.2 Những bài nghiên cứu trực tiếp bàn về một số tập phê bình

tiểu luận của Xuân Diệu

Trước cách mạng hầu như chưa có ai nghiên cứu về phê bình

thơ Xuân Diệu. Sau hoà bình lập lại, có thể nói người đầu tiên bàn về

tiểu luận phê bình của Xuân Diệu là Chế Lan Viên, với bài “Đọc

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8

những bước đường tư tưởng của tôi”. Chủ yếu Chế Lan Viên đã khen

cái lý sống trong thể động của Xuân Diệu sau cách mạng và khen cái

tình ở nhà tiểu luận có lý này. Chế Lan Viên cũng chỉ ra những nhược

điểm chính của nhà phê bình Xuân Diệu lúc bấy giờ là “ còn thiếu

thực tế, thiếu vốn sống, nói quá ít đến những sự việc của thế giới xung

quanh anh sau cách mạng”.

Sau đó mỗi khi một tập tiểu luận phê bình của Xuân Diệu ra đời

lại có một vài bài viết trên báo đánh giá ưu khuyết về tập đó. Chẳng

hạn: Phê bình giới thiệu thơ(Lê Đình kỵ, Nam Mộc), Dao có mài

mới sắc (Đông Hoài), Và cây đời mãi mãi xanh tƣơi (Nguyễn Xuân

Nam), Mài sắt nên kim (Vũ Quần Phương), lƣợng thông tin và

những kỹ sƣ tâm hồn ấy (Chế Lan Viên, Thiếu Mai), Các nhà thơ cổ

điển Việt Nam (Mai Quốc Liên, Triều Dương, Vương Trí Nhàn),

ngoài ra còn có một số ý kiến điểm sách ngắn… những bài này thường

nêu nhận xét khen chê cụ thể một số đoạn, bài trong từng tập hoặc cả

tập

Phần lớn các bài báo, các tiểu luận đề cập đến những công trình

nghiên cứu phê bình thơ của Xuân Diệu chủ yếu từ sau Cách mạng

tháng Tám, ít nhiều đã khẳng định đóng góp của ông trong thời đại

mới của thi ca dân tộc. Các tác giả thống nhất khi nói đến cách phê

bình phát hiện, tìm tòi, sự nghiên cứu công phu, tài thẩm thơ tinh tế,

khiếu thẩm mỹ sành và nhuyễn, tính trung thực, tính chiến đấu, tính

sáng tạo của Xuân Diệu- một cây bút phê bình có bản sắc….song đó

mới chỉ là những nhận xét chung, những nhận định quá ngắn, hoặc lẻ

tẻ từng phương diện.Cho đến năm 2000,chưa có những công trình

nghiên cứu, đánh giá toàn diện, nhiều mặt một cách có hệ thống các

hoạt động phê bình giới thiệu thơ của Xuân Diệu.

Thời gian gần đây sự nghiệp nghiên cứu phê bình của Xuân Diệu

đã được chú ý một cách thoả đáng hơn. Đã trở thành đối tượng nghiên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9

cứu của một số công trình, bài viết, của một vài luận án và luận văn.

Đặc biệt là hai tác giả Trần Thị Thanh Hà và Phan Ngọc Thu đã đi vào

tìm hiểu những thành tựu trong công việc nghiên cứu phê bình văn học

của Xuân Diệu

Trên cơ sở tiếp thu và kế thừa ý kiến của những người đi trước

chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài “Sự nghiệp nghiên cứu phê

bình thơ của Xuân Diệu”, với suy nghĩ rằng, đối với những tác gia

lớn của một nền văn học cần có nhiều cách tiếp cận khác nhau, trong

những điều kiện lịch sử cụ thể khác nhau. Trong một chừng mực nhất

định, chúng tôi đã cố gắng đưa ra một cách nhìn và những cảm nhận

mới về những đóng góp đáng trân trọng trong sự nghiệp phê bình thơ

của Xuân Diệu.

3.Nhiệm vụ và đối tƣợng nghiên cứu.

Qua việc tìm hiểu những công trình, bài viết nghiên cứu trước

đây về phê bình văn học nói chung và phê bình văn học của Xuân

Diệu nói riêng luận văn sẽ hướng tới các nhiệm vụ sau:

Luận văn sẽ chỉ ra vị trí của nhà phê bình Xuân Diệu trong nền

văn học Việt Nam thế kỷ XX

Tìm hiểu một cách hệ thống và tương đối toàn diện về thành tựu

và bản sắc trong phê bình thơ của Xuân Diệu, bắt đầu từ quan niệm

của ông về thơ và phê bình thơ, đến một số đóng góp cơ bản của ông

trong việc nghiên cứu phê bình các hiện tượng thơ cụ thể, những đặc

điểm nổi bật trong phong cách nghiên cứu phê bình thơ của ông

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là toàn bộ các bài tiểu luận

phê bình của Xuân Diệu mà chúng tôi thu thập được. Tuy nhiên trong

khuôn khổ một luận văn thạc sỹ, không thể nghiên cứu toàn bộ sự

nghiệp phê bình của Xuân Diệu, luận văn chỉ tập trung đi sâu vào hai

mảng cơ bản: nghiên cứu phê bình thơ cổ điển và thơ hiện đại. Không

tiến hành nghiên cứu tất cả mọi hoạt động phê bình thơ, cũng như

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10

không xem xét tất cả các tác giả tác phẩm mà Xuân Diệu đã đề cập,

chúng tôi tập trung đi sâu nghiên cứu những hiện tượng nổi bật, thể

hiện rõ quan niệm nhất quán của nhà thơ về thơ và phê bình thơ, để

bước đầu nhận định về Xuân Diệu với tư cách nhà nghiên cứu phê

bình thơ có nhiều đóng góp đối với nền thơ hiện đại Việt Nam

4.Phƣơng pháp nghiên cứu

Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu trên luận văn kết hợp sử dụng

các phương pháp chủ yếu sau đây:

4.1 Phương pháp hệ thống.

Với quan niệm thế giới nghệ thuật là một chỉnh thể, xuất phát từ

đặc điểm riêng trong thi pháp nghiên cứu phê bình thơ của Xuân Diệu,

luận văn chú trọng tìm ra những thành tố tạo nên diện mạo và qui luật

hoạt động nghiên cứu phê bình thơ của Xuân Diệu. Mọi đối tượng,

mọi vẫn đề khảo sát được chúng tôi đặt trong tương quan, hệ thống,

trong qui luật tác động lẫn nhau giữa quan niệm, tư tưởng, phương

pháp và phong cách cùng thành tựu của nhà phê bình

4.2 Phương pháp thống kê, tổng hợp.

Đối với từng thành tố luận văn thực hiện phương pháp thống kê

tổng hợp, nhằm tập hợp các ý kiến của các nhà nghiên cứu phê bình

văn học trong các bài viết, các sách báo…để có tư liệu phục vụ cho

luận văn.

4.3 Phương pháp so sánh đối chiếu

Luận văn sử dụng phương pháp đối chiếu so sánh để khẳng định

các mặt tiêu biểu và những nét độc đáo cá nhân về một phương diện

trong sáng tác của Xuân Diệu: nghiên cứu phê bình thơ.

4.4 Ngoài ra trong luận văn này chúng tôi còn sử dụng phương pháp

phân tích văn học, phương pháp khái quát hoá và một số phương pháp

khác.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11

5 Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung của luận văn gồm

3 chương

Chƣơng 1: Vị trí và vai trò của Xuân Diệu trong nền phê bình

văn học Việt Nam thế kỷ XX

Chƣơng 2: Đóng góp của Xuân Diệu trong việc tôn vinh các giá

trị thơ ca dân tộc

Chƣơng 3: Một số đặc điểm trong phong cách nghiên cứu phê

bình thơ của Xuân Diệu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 12

Chƣơng 1

VÀI NÉT VỀ PHÊ BÌNH VĂN HỌC VIỆT NAM THẾ KỶ XX VÀ

VỊ TRÍ CỦA XUÂN DIỆU TRONG NỀN PHÊ BÌNH VĂN HỌC

1.1 VÀI NÉT VỀ PHÊ BÌNH VĂN HỌC VIỆT NAM THẾ KỶ XX

Phê bình văn học cùng với lịch sử văn học và lý luận văn học là

ba bộ môn chính của khoa học văn học. Khái niệm phê bình văn học

được các nhà nghiên cứu văn học bàn đến từ rất lâu và được tiếp nhận

dưới nhiều góc độ, tiêu chí khác nhau. ở góc độ lý luận Biêlinski xem

phê bình là “mĩ học đang vận động”. Về bản chất, đối tượng thì phê

bình vừa là khoa học vừa là nghệ thuật. Còn trên ranh giới giữa sáng

tạo và thưởng thức, phê bình văn học là chiếc cầu nối gắn kết hai công

đoạn của một quá trình nghệ thuật và công chúng. Các nhà nghiên cứu

văn học còn mở rộng thêm, phê bình văn học vừa là một hoạt động,

vừa là một bộ môn khoa học về văn học. Phê bình văn học vừa tác

động tới sự phát triển của văn học, vừa tác động đến độc giả góp phần

hình thành thị hiếu thẩm mỹ cho quảng đại quần chúng. Là một môn

khoa học, phê bình văn học “nhận thức các phương hướng vận động

của văn học đương đại, tìm kiếm chỗ làm bàn đạp cho văn học đi tới,

khám phá những nhân tố nghệ thuật có khả năng mở ra một quá trình

văn học mới và chỉ ra những nhược điểm trong sáng tác so với nhu cầu

của thời đại và nhu cầu của bản thân văn học” [18, 206].Theo Trần

Đình Sử thì “phê bình văn học là hoạt động nghiên cứu, phán đoán giá

trị đối với một hiện tượng văn học cụ thể bao gồm tác phẩm, nhà văn,

tiếp nhận và cả lý luận phê bình xuất phát từ một quan niệm lý luận

nhất định trên cơ sở cảm thụ, thưởng thức tác phẩm” [ 15, 665]. Như

vậy văn học gắn liền với phê bình văn học. Có văn học thì có phê bình

văn học. Nếu văn học là phát ngôn về nhân sinh dưới hình thức ngôn

ngữ nghệ thuật, thì phê bình văn học là nghệ thuật khám phá văn hoá

cảm nhận ẩn tàng trong tác phẩm. Mãi mãi, người sáng tác và người

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 13

đọc, người phê bình tiếp sức nhau trong cuộc chạy đua vô tận để tìm

bắt ý nghĩa cuộc đời và ý nghĩa nghệ thuật, ý nghĩa là niềm mê hoặc

lớn, là đầu đề tranh cãi lớn trong mọi quan hệ văn học và phê bình xưa

nay. Văn học tồn tại trong tiếp nhận, cũng tức là tồn tại trong phê bình

bởi phê bình là hình thức tiếp nhận tích cực nhất tự giác nhất. Dù

muốn hay không tác phẩm văn học vẫn được cảm nhận qua lăng kính

phê bình dưới mọi hình thức: Dư luận xã hội, giáo dục ở nhà trường,

những cây bút phê bình, nhà nghiên cứu văn học. Chính vì vậy phê

bình có ý nghĩa rất quan trọng đối với đời sống văn học

Văn học viết Việt Nam ra đời từ thế kỷ X, với sự xuất hiện của

chữ Hán, chữ Nôm, sau này là chữ Quốc ngữ. Có văn học tất yếu có

phê bình văn học, nhưng lúc đầu phê bình văn học chỉ xuất hiện dưới

các dạng thức với các bài bi, ký, tự, bạt, thư, luận, xướng hoạ….Phê

bình lúc này chủ yếu mang tính chất thưởng thức, cảm thụ, hoặc với

tính chất hướng dẫn sáng tác theo các qui luật, nguyên tắc. Trước kia

các nhà thơ trung đại, không ý thức trở thành nhà thơ, nhà văn.

Nguyễn Du, Nguyễn Khuyến…. và những người làm thơ khác họ

thường có quan niệm làm quan mới là con đường lập nghiệp. Làm thơ

văn chỉ là giãy bày cái gì đó bên trong về mặt tình cảm. Ngày xưa có

một ông Nguyễn Khuyến chẳng hạn viết xong một bài thơ đưa đi đâu,

ông gửi cho ai ? Nếu không tìm được tri kỷ trong làng ngoài xóm có ai

đó đủ chữ nghĩa, đáng mặt tri âm tri kỉ, thì ông đành phải bỏ tác phẩm

vào trong một cái tráp khoá lại. Ngày lại ngày, những bài thơ lần lượt

ra đời và lần lượt được xếp lên nhau trong chiếc tráp son đặt ở đầu

giường. Đợi đến một ngày đẹp trời, ông bạn Dương Khuê đi cáng đến

chơi- Đã bấy lâu nay bác tới nhà chủ nhân hấp tấp và mừng rỡ hối

thúc người nhà sửa ngay bữa rượu. Và khi đôi bạn ngà ngà thì là lúc

những cái tráp được mở ra và cuộc ngâm vịnh thù tạc tưởng như

không bao giờ dứt. Văn chương thuở ấy là như thế: Chỉ thu hẹp trong

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 14

một số ít văn nhân tài tử, khó phân biệt ai là tác giả, ai là độc giả , ai là

nhà phê bình. Thường thì mỗi người đều “kiêm nhiệm” tất cả.Ta hiểu

vì sao khi nghe tin Dương Khuê mất- Bác Dương thôi đã thôi rồi…

thì Nguyễn Khuyến đau đớn đến rụng rời, lời thở than của Nguyễn

Khuyến phần nào giúp ta hiểu được văn chương lúc bấy giờ:

Câu thơ nghĩ đắn đo không viết

Viết đưa ai, ai biết mà đưa…

Nhà phê bình, nghề phê bình chưa thể có được vào thời ấy là

như vậy. Phải đến thế kỷ XX do sự vận động nội tại của văn học, dưới

sự tác động của hoàn cảnh lịch sử, cùng với nhu cầu đòi hỏi tất yếu

của sự phát triển văn học, phê bình mới chính thức trở thành một thể

loại. Các hoạt động báo chí, in ấn, xuất bản…ngày càng phát triển tạo

thuận lợi cho phê bình. Vì thế phê bình văn học ngày càng hoạt động

sôi nổi, có nhiều khởi sắc, các vấn đề mang tính thời sự của văn học

được phê bình quan tâm. Hơn một thế kỷ ra đời và phát triển, nền lý

luận phê bình văn học Việt Nam đã nhanh chóng trưởng thành, và

khẳng định được vị thế của mình. Phê bình văn học ngày càng thể hiện

được vai trò là người bạn tin cậy của độc giả và nhà văn, là cầu nối để

hoàn tất quá trình tồn tại một tác phẩm văn học. Phê bình văn học qua

các giai đoạn phát triển đã tạo ra nhiều gương mặt phê bình xuất sắc,

với nhiều tác phẩm có giá trị cho sự phát triển của văn học.Tuy nhiên

sự xuất hiện ấy là không đồng đều ở từng giai đoạn khác nhau.Theo ý

kiến chung của nhiều công trình nghiên cứu văn học Việt Nam, quá

trình phát triển lý luận phê bình có thể chia làm bốn giai đoạn.

Giai đoạn đầu thế kỷ đến năm 1931: Đây là giai đoạn mở đầu, là

bước chuẩn bị cho sự trưởng thành của lý luận, phê bình văn học Việt

Nam giai đoạn sau.

Giai đoạn từ năm 1932 đến năm 1945: Giai đoạn trưởng thành

vượt bậc của lý luận phê bình, có những cuộc tranh luận sâu sắc động