Sự già hóa dân số và những thành tựu ảnh hưởng tới sự phát triển kinh tế xã hội ở Việt Nam

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 2(46) Tập 1/N¨m 2008

59

SỰ GIÀ HOÁ DÂN SỐ VÀ NHỮNG ẢNH HƯỞNG TỚI SỰ PHÁT TRIỂN

KINH TẾ - XÃ HỘI Ở VIỆT NAM

Lê Tiến Dũng (ĐH Thái Nguyên)

1. Đặt vấn đề

Con người là chủ thể của xã hội, là động lực sản xuất ra của cải vật chất và tinh thần, đồng

thời con người lại là đối tượng tiêu thụ những sản phNm của mình làm ra. Chính những hoạt động

đó đã quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người. Nói cách khác, con người vừa là

lực lượng sản xuất vừa là lực lượng tiêu dùng. Trong bất kỳ một ngành kinh tế, một mô hình sản

xuất nào cũng cần phải có một lực lượng lao động nhất định. Thông qua lao động và sự hưởng thụ

các thành quả lao động, con người tiếp tục phát triển ở trình độ cao hơn về thể trạng, sức khoẻ,

nhận thức về tự nhiên, về xã hội, tư tưởng, tình cảm, những mối quan hệ, về khả năng tác động

vào tự nhiên và cả trình độ hưởng thụ sản phNm lao động của con người. Đó chính là sự phát triển

của xã hội. Do đó, trong xã hội hiện đại và phát triển, việc xây dựng mọi kế hoạch hàng năm, từng

thời kỳ hoặc hoạch định những chính sách chiến lược về phát triển kinh tế - xã hội, về sản xuất,

dịch vụ, mở rộng thị trường, chăm sóc đời sống vật chất, văn hoá, tinh thần, sức khoẻ..., kể cả việc

xây dựng và thực thi chính sách dân số phù hợp cho một cộng đồng người không thể không căn cứ

vào những thông tin xác thực về quy mô, cơ cấu, đặc biệt là yếu tố về giới và tuổi của dân số hiện

tại cũng như những thông tin dự báo “bức tranh” dân số trong tương lai.

Trong dân số học, cơ cấu dân số của quốc gia hay lãnh thổ là một trong những đối tượng

nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng cả về lý luận cũng như thực tiễn. Cơ cấu dân số là sự xác định

thành các bộ phận dân số khác nhau của một dân số theo những đặc trưng nhất định. Ví dụ phân

chia thành các bộ phận dân số theo giới ta sẽ có cơ cấu giới tính của dân số, hoặc phân chia theo

tiêu chí độ tuổi sẽ có cơ cấu dân số theo độ tuổi, tương tự như vậy còn có cơ cấu dân tộc, tôn

giáo, nghề nghiệp, trình độ văn hoá, mức sống hay cơ cấu dân số phân theo ngành kinh tế...

Trong tất cả các cơ cấu thì cơ cấu dân số theo giới tính và cơ cấu dân số theo độ tuổi (còn gọi là

cơ cấu tự nhiên hoặc cơ cấu sinh học) có ý nghĩa nền tảng, được quan tâm nghiên cứu, được sử

dụng trong phân tích dân số và những vấn đề liên quan. Bởi vì cơ cấu dân số theo giới tính và

độ tuổi phản ánh bức tranh tổng quát về mức sinh, mức chết và tốc độ gia tăng dân số của nhiều

thế hệ, trong đó có các thế hệ mới sinh trong vòng 5-10 năm gần đây.

Những kết quả nghiên cứu cơ cấu dân số theo giới tính sẽ là cơ sở quan trọng cho việc

hoạch định chính sách kinh tế - xã hội cho mỗi quốc gia, như phân công lao động xã hội, nghiên

cứu về khối lượng, cơ cấu vật phNm tiêu dùng và các loại dịch vụ. Vì thực tế có sự khác nhau rất

lớn về thiên hướng, năng lực và sự phù hợp theo giới đối với các nghề nghiệp trong nền kinh tế,

cũng như có những sự khác nhau rõ rệt, như về mặt hàng, giá trị, chi phí, loại dịch vụ... trong

nhu cầu tiêu thụ giữa trẻ em và phụ nữ với người già và nam giới...

2. Sự biến động mức sinh của dân số Việt Nam những năm gần đây

Với dân số năm 2007 đạt 85,2 triệu người, Việt Nam là một trong những quốc gia có

quy mô dân số lớn, đứng thứ 3 ở khu vực Đông Nam Á, thứ 13 trên thế giới. So với diện tích

lãnh thổ, tiềm năng và đặc biệt là trình độ phát triển kinh tế như hiện nay thì với một quy mô

dân số lớn, tốc độ gia tăng nhanh đã làm cho Việt Nam trở thành một quốc gia "hiếm đất", gây

nên rất nhiều khó khăn cho việc cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân, cho

việc thực hiện những mục tiêu kinh tế - xã hội của đất nước. Nhìn thấy trước những vấn đề