Sử dụng bền vững tài nguyên nước sông Mê Công trên lãnh thổ của nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

----------------------

Khampheo KHAMCHALUEN

SỬ DỤNG BỀN VỮNG TÀI NGUYÊN

NƯỚC SÔNG MÊ CÔNG TRÊN LÃNH THỔ CỦA

NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC

THÁI NGUYÊN - 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

----------------------

Khampheo KHAMCHALUEN

SỬ DỤNG BỀN VỮNG TÀI NGUYÊN

NƯỚC SÔNG MÊ CÔNG TRÊN LÃNH THỔ CỦA

NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO

Ngành: Địa lý học

Mã số: 8 31 05 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS VŨ NHƯ VÂN

THÁI NGUYÊN - 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu

và kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực, chưa

từng được công bố trong bất kỳ một công trình của các tác giả nào khác.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018

Tác giả luận văn

Khampheo KHAMCHALUEN

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy - TS. Vũ Như Vân, đã tận

tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Sau đại học, Khoa

Địa lí, các thầy cô giáo giảng dạy ở trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái

Nguyên đã tận tình giảng dạy, góp nhiều ý kiến quý báu cho tôi trong quá

trình học tập, nghiên cứu khoa học và làm luận văn.

Chân thành cảm ơn những tình cảm quý báu của những người thân,

đồng nghiệp đã cổ vũ, động viên, góp ý và tiếp thêm động lực để tôi hoàn

thành luận văn này.

Mặc dù có nhiều cố gắng, nhưng do thời gian có hạn và năng lực bản

thân còn nhiều hạn chế trong kinh nghiệm nghiên cứu, nên luận văn không

tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp, chỉ bảo

của các thầy, cô giáo và các bạn đồng nghiệp.

Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018

Tác giả luận văn

Khampheo KHAMCHALUEN

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN.............................................................................................. ii

MỤC LỤC.................................................................................................. iii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT....................................... iv

DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................ v

DANH MỤC CÁC HÌNH ............................................................................. v

MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài.................................................................................... 1

2. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................... 2

3. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................. 2

4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2

5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ................................................. 2

6. Khái lược lịch sử nghiên cứu.................................................................. 4

7. Cấu trúc của luận văn ............................................................................. 6

8. Từ khóa: Sử dụng bền vững nước sông Mê Công trên đất Lào ............... 6

NỘI DUNG................................................................................................. 7

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN SỬ DỤNG BỀN VỮNG

TÀI NGUYÊN NƯỚC ................................................................................ 7

1.1. Nhận thức chung về tài nguyên nước và phát triển bền vững............... 7

1.1.1. Nội hàm khái niệm Tài nguyên nước................................................ 7

1.1.2. Chiến lược sử dụng bền vững tài nguyên nước xuyên biên giới

trong một thế giới biến đổi.............................................................. 13

1.2. Hợp tác quốc tế trong sử dụng tài nguyên nước trên các dòng sông

quốc tế ............................................................................................ 18

1.2.1. Nhận thức chung về nội hàm Hợp tác quốc tế ................................ 18

1.2.2. Hợp tác quốc tế sử dụng nước các lưu vực sông............................. 20

1.3. Các văn bản quan trọng về sử dụng nguồn tài nguyên nước .............. 21

iv

1.3.1. Công ước về Luật sử dụng các nguồn nước liên quốc gia ............... 21

1.3.2. Khuyến nghị của IUCN về nguyên tắc chia sẻ công bằng trong

quản lí nước xuyên biên giới .......................................................... 22

1.4. Sông Mê Công - lợi ích quốc gia - dân tộc Lào, mối quan tâm

chung của các nước trong khu vực.................................................. 25

1.4.1. Tầm quan trọng của sông Mê Công đối với 6 quốc gia trong lưu vực .. 25

1.4.2. Lợi ích quốc - dân tộc của CHDCND Lào ...................................... 27

1.4.3. Sự quan tâm chung của các quốc gia GMS..................................... 28

1.4.4. Mối quan tâm chung giữa của các định chế quốc tế, các tổ chức

quốc tế và các quốc gia ngoài vùng................................................. 31

Tiểu kết chương 1 .................................................................................... 36

Chương 2: ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG SỬ DỤNG BỀN VỮNG TÀI

NGUYÊN NƯỚC SÔNG MÊ KÔNG CỦA CHDCND LÀO ...................... 37

2.1. Đánh giá khái quát về điều kiện tự nhiên - xã hội CHDCND Lào...... 37

2.1.1. Đánh giá về điều kiện tự nhiên và môi trương tự nhiên .................. 37

2.1.2. Cư dân, văn hóa, xã hội .................................................................. 41

2.2. Thực trạng phát triển kinh tế ............................................................. 43

2.2.1. Đánh giá chung .............................................................................. 43

2.2.2. Về hợp tác và hội nhập kinh tế quốc tế........................................... 45

2.3. Tình hình sử dụng tài nguyên nước sông Mê Công............................ 52

2.3.1. Sự dung nguồn nước trong sản xuất nông nghiệp và thủy sản ........ 52

2.3.1. Sự dụng nguồn nước trong hoạt động giao thông, du lịch............... 53

2.4. Sự phát triển phát triển thủy điện của CHDCND Lào - Mô hình

khát vọng Cô-oet xuất khẩu thủy điện............................................. 56

2.4.1. Tiềm năng phát triển thủy điện....................................................... 56

2.3.2. Những dự án thủy điện đang hoạt động .......................................... 57

2.4.3. Những dự án đang hoạt động: Dự án Nậm Ngừm........................... 59

2.4.4. Một số dự án đang triển khai .......................................................... 61

v

Tiểu kết chương 2 .................................................................................... 64

Chương 3: NHỮNG DỰ ÁN SỬ DỤNG NƯỚC MÊ CÔNG TRÊN

LÃNH THỔ CHDCND LÀO VÀ ĐỊNH HƯỚNG SỬ DỤNG CÔNG

BẰNG NGUỒN NƯỚC SÔNG MÊ CÔNG ............................................... 66

3.1. Xây dựng thủy điện ........................................................................... 66

3.1.1. Dự án Xayyabury ........................................................................... 66

3.1.2. Dự án Pak Beng.............................................................................. 68

3.2. Dự án Khai thông giao thông trên sông Mê Công.............................. 70

3.3. Những dư luận trái chiều về các dự án khai thác nước sông Mê

Công trên đất Lào ............................................................................. 72

3.4. Chiến lược sử dụng bền vững nguồn nước sông Mê Công................. 77

3.4.1. Hội nghị sử dụng bền vững nguồn nước GMS nhìn từ thể từ

ĐBSCL Việt Nam............................................................................. 77

3.4.2. Những khuyến nghị của các nhà khoa học thế giới về sử dụng

bền vững nguồn nước sông Mê Công ............................................... 81

3.5. Quan hệ Việt - Lào / Lào Việt trong sử dụng bền vững nguồn

nước sông Mê Kông ......................................................................... 83

3.5.1. Quân hệ đặc biệt Việt - Lào / Lào - Việt......................................... 83

3.5.2. Tăng cường hợp tác kế nối trong sử dụng công bằng và bền

vững tài nguyên nước sông Mê Công ............................................... 85

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................... 90

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................... 93

PHỤ LỤC.....................................................................................................

iv

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

1 ADB Ngân hàng phát triển Châu Á

2 ASEAN Hiệp hội các nước Đông Nam Á

3 CHDCND Lào Cộng Hòa Dân Chủ Nhân Dân Lào

4 ĐBSCL Đồng bằng sông cửu Long

5 ĐNA Đông Nam Á

6 ETA Báo cáo đánh giá tác động môi trường

7 EWEC Hành lang kinh tế Đông- Tây

8 GAP Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp

9 GDP Tổng sản phẩm trong nước

10 GMS Tiểu vùng Mê Công mở rộng

11 LMI Sáng kiến hạ nguồn sông Mê Công

12 MRC Ủy hội Mê Công

13 NSEC Hành lang kinh tế Bắc - Nam

14 Nxb GD Nhà xuất bản Gáo Dục

15 Nxb KHXH Nhà xuất bản Khoa học xã hội

16 ODA Viện trợ phát triển chính thức

17 SDG Các mục tiêu phát triển bền vững

18 SEA Báo cáo đánh giá môi trường của Ủy hội sông Mê Công

19 SEC Hành lang kinh tế phía Nam

20 SEZs Khu kinh tế đặc biệt

21 TCH Toàn cầu hóa

22 USAID Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ

v

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Các bậc thang thuỷ điện trên sông Lan Thương (Trung Quốc) ..... 31

Bảng 1.2. Tỉ lệ diện tích lưu vực và lưu lượng nước sông Mê Công ............. 33

Bảng 2.2. Các DA đập chính trên sông Mê Công trên lãnh thổ Lào .............. 62

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1. Bản đồ lưu vực sông Mê Công ....................................................... 39

Hình 2. 2. Sơ đồ dòng chảy sông Mê Công - Lan Thương............................. 40

Hình 2.3. Sơ đồ các DA thủy điện Mê Công thuộc Lào................................. 59

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Sông Mê Công trong tiếng Thái nghĩa là “Dòng sông mẹ”, bắt nguồn từ

cao nguyên Vân Nam (Trung Quốc), chảy qua Lào, Myanma, Thái Lan,

Campuchia và đổ ra biển Đông. Cũng như bao dòng sông khác mang trong

mình những đặc điểm riêng về điều kiện tự nhiên, sự đa dạng về thuỷ sinh vật,

nguồn thuỷ sản dồi dào, bồi tụ phù sa màu mỡ cho các đồng bằng, đảm bảo an

ninh lương thực cho các quốc gia trong khu vực. Đồng thời đây cũng là tài sản

văn hoá - xã hội - kinh tế vô giá của các quốc gia ven sông cùng chia sẻ.

Trong khuôn khổ hợp tác các quốc gia thuộc Tiểu vùng sông Mê Công

mở rộng (GMS) việc sử dụng hợp lí nguồn tài nguyên nước có tầm quan trọng

chiến lược đối với từng quốc gia và các quốc gia có lợi ích chung, trong đó,

nước CHDCND Lào có vai trò đặc biệt đối với phát triển kinh tế - xã hội

(KTXH) bền vững cũng như tác động trực tiếp tới ĐBSCL của Việt Nam

(ĐBSCL). Tại Hội nghị GMS6 các quốc gia trong khu vực khẳng định tên gọi

“Mê Công”, mang ý nghĩa là “mẹ của nước”, dòng sông Mê Công hùng vĩ đã

gắn kết chặt chẽ và là không gian sinh tồn chung của chúng ta

Tuy nhiên, việc khai thác nguồn nước Mê Công đang đặt ra không ít

thách thức trong phát triển KTXH và môi trường sinh thái đối với các quốc

gia Đông Nam Á (ĐNA) bán đảo, nhất là vấn đề xây dựng đập thuỷ điện trên

dòng sông này. Câu hỏi này đặt ra cho các quốc gia cùng sử dụng chung

nguồn nước sông Mê Công sau khi mà Chính phủ Lào dự kiến sẽ xây dựng

đập thuỷ điện lớn đầu tiên trên dòng chính hạ lưu sông Mê Công - Thuỷ điện

Xayyaburi. Việc xây dựng thuỷ điện trên dòng chính sông Mê Công sẽ tác

động như thế nào đối với hạ lưu các quốc gia trong khu vực ĐNA và các quốc

gia vùng hạ lưu cần hợp tác như thế nào trong việc sử dụng, khai thác hợp lí

các nguồn lợi đặc biệt nguồn nước mà sông Mê Công mang lại.

Nhận thức được tính thời sự và cấp thiết nêu trên, chúng tôi đã lựa chọn đề tài:

"SỬ DỤNG BỀN VỮNG TÀI NGUYÊN NƯỚC SÔNG MÊ CÔNG TRÊN LÃNH

THỔ CỦA NƯỚC CỘNG HÒA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO".