Stress của nhân viên y tế tại Bệnh viện Tâm thần Tiền Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Trung Tần

STRESS CỦA NHÂN VIÊN Y TẾ

TẠI BỆNH VIỆN TÂM THẦN

TIỀN GIANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2012

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Nguyễn Trung Tần

STRESS CỦA NHÂN VIÊN Y TẾ

TẠI BỆNH VIỆN TÂM THẦN

TIỀN GIANG

Chuyên ngành : Tâm Lý Học

Mã số : 60 31 80

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. ĐINH PHƯƠNG DUY

Thành phố Hồ Chí Minh - 2012

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và

kết quả nghiên cứu là trung thực.

NGUYỄN TRUNG TẦN

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn các giảng viên Khoa tâm lý – giáo dục,

trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình giảng dạy chúng

tôi. Đặc biệt, tôi muốn bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến Tiến sỹ

Đinh Phương Duy, người đã hướng dẫn, góp ý, hỗ trợ và luôn động viên khích

lệ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.

Đồng thời, tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc, lãnh đạo các

Khoa, Phòng cũng như cán bộ, công nhân viên chức đang làm việc tại Bệnh

viện Tâm thần Tiền Giang đã tạo điều kiện, nhiệt tình hợp tác, cung cấp

những thông tin quý báu giúp cho tôi hoàn thành phiếu khảo sát.

Xin cảm ơn cán bộ, nhân viên công tác tại phòng khoa học công nghê

và sau đại học.

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Lời cảm ơn

Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt

Danh mục các bảng

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI............................................................. 7

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...................................................................................... 7

1.1.1. Những công trình nghiên cứu stress của nhân viên y tế trên thế giới .......... 7

1.1.2. Những công trình nghiên cứu stress của nhân viên y tế tại Việt Nam ....... 12

1.2. Những lý luận chung về stress và stress của nhân viên y tế ................................. 18

1.2.1. Một số khái niệm cơ bản............................................................................. 18

1.2.1.1. Khái niệm stress................................................................................. 18

1.2.1.2. Khái niệm NVYT và stress NVYT.................................................... 23

1.2.2. Đặc điểm tâm lý của nhân viên y tế............................................................ 24

1.2.2.1. Đặc điểm tâm lý của nhân viên y tế................................................... 24

1.2.2.2. Đăc điểm lao động của NVYT trong BVTT..................................... 28

1.2.3. Các mức độ stress....................................................................................... 30

1.2.4. Những biểu hiện stress nói chung và biểu hiện stress của nhân viên y tế ......... 33

1.2.4.1. Những biểu hiện stress nói chung...................................................... 33

1.2.4.2. Những biểu hiện stress của NVYT .................................................... 39

1.2.5. Những nguyên nhân gây stress nói chung và nguyên nhân gây stress đối

với NVYT............................................................................................................. 41

1.2.5.1. Những nguyên nhân gây stress nói chung ......................................... 41

1.2.5.1. Những nguyên nhân gây stress cho NVYT ....................................... 45

1.2.6. Hiện tượng kiệt sức (burn out) của nhân viên y tế ..................................... 47

1.2.7. Những ảnh hưởng của stress đến hoạt động của nhân viên y tế................. 52

1.2.7.1. Những ảnh hưởng của stress lên cơ thể ............................................. 52

1.2.7.2. Những phản ứng của cơ thể trước stress............................................ 55

1.2.8. Những cách ứng phó với stress của NVYT................................................ 58

Chương 2 : THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC GIẢM THIỂU

STRESS CỦA NVYT TẠI BỆNH VIỆN TÂM THẦN TIỀN GIANG................ 65

2.1. Một số đặc điểm của Bệnh viện Tâm thần Tiền Giang......................................... 65

2.2. Khái quát về tổ chức nghiên cứu thực trạng ......................................................... 66

2.2.1. Mục đích, yêu cầu....................................................................................... 66

2.2.2. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 66

2.2.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi ................................................. 67

2.2.2.2. Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình................................. 69

2.2.2.3. Phương pháp thống kê toán học......................................................... 69

2.3. Kết quả nghiên cứu thực trạng .............................................................................. 69

2.3.1. Đặc điểm của khách thể nghiên cứu ........................................................... 69

2.3.2. Thực trạng hiểu biết về stress của NVYT .................................................. 72

2.3.2.1. Kết quả chung toàn mẫu .................................................................... 72

2.3.2.2. Mức độ hiểu biết stress đối với công việc hiện tại của NVYT.......... 73

2.3.2.3. Mức độ hiểu biết về stress giữa nam và nữ của NVYT..................... 74

2.3.3. Thực trạng tự đánh giá mức độ stress của NVYT...................................... 75

2.3.3.1. Kết quả của toàn mẫu......................................................................... 75

2.3.3.2. Mức độ stress so với đặc điểm của mẫu khách thể nghiên cứu......... 76

2.3.4. Thực trạng biểu hiện stress của NVYT ...................................................... 80

2.3.4.1. Thứ bậc điểm trung bình của các mặt biểu hiện ................................ 80

2.3.4.2. Thực trạng biểu hiện stress về mặt cơ thề của NVYT tại BVTTTG . 81

2.3.4.3. Thực trạng biểu hiện stress về mặt cảm xúc của NVYT tại BVTTTG.. 82

2.3.4.4. Thực trạng biểu hiện stress về mặt hành vi của NVYT tại BVTTTG84

2.3.5. Các nguyên nhân gây stress đối với NVYT tại BVTTTG.......................... 85

2.3.5.1. Về thứ bậc của các nhóm nguyên nhân gây stress........................... 86

2.3.5.2. Những nguyên nhân trong công việc gây stress cho NVYT. .......... 87

2.3.5.3. Nhóm nguyên nhân mối quan hệ tại nơi làm việc ........................... 89

2.3.5.4. Nhóm nguyên nhân do mối quan hệ với đồng nghiệp..................... 91

2.3.5.5. Nhóm nguyên nhân do mối quan hệ với bệnh nhân và người nhà

bệnh nhân......................................................................................... 92

2.3.5.6. Nhóm nguyên nhân tứ bên ngoài cơ quan ....................................... 93

2.3.5.7. Nhóm nguyên nhân do môi trường làm việc ................................... 94

2.3.6. Những cách ứng phó với stress của NVYT bệnh viện tâm thần

Tiền Giang ................................................................................................ 95

2.3.8. Nghiên cứu trường hợp điển hình NVYT bị stress .................................. 98

2.3.9. Giải pháp khắc phục giảm thiểu stress đối với NVYT tại bệnh viện tâm

thần Tiền Giang ......................................................................................105

2.3.9.1. Cơ sở đề xuất giải pháp .................................................................105

2.3.9.2. Một số giải pháp nhằm giảm thiểu stress đối với NVYT tại bệnh

viện tâm thần Tiền Giang ..............................................................108

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................111

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................115

PHỤ LỤC..................................................................................................................123

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

BVTTTG Bệnh viện tâm thần Tiền Giang

ĐTB Điểm trung bình

NVYT Nhân viên y tế

RTX Rất thường xuyên

TX Thường xuyên

TT Thỉnh thoảng

HK Hiếm khi

KC Không có

ĐLC Độ lệch chuẩn

SL Số lượng

f Tần số

% Tỉ lệ phần trăm

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Đặc điểm của khách thể nghiên cứu......................................................70

Bảng 2.2. Sự hiểu biết của nhân viên y tế về stress...............................................72

Bảng 2.3. Mức độ hiểu biết stress so với công việc hiện tại của NVYT...............74

Bảng 2.4. Sự hiểu biết về stress giữa nam và nữ NVYT.......................................74

Bảng 2.5. Mức độ stress của NVYT......................................................................75

Bảng 2.6. Mức độ tự đánh giá stress so với công việc hiện tại .............................76

Bảng 2.7. Mức độ tự đánh giá stress so với thời gian công tác .............................77

Bảng 2.8. Mức độ tự đánh giá stress so với tình trạng hôn nhân...........................78

Bảng 2.9. Mức độ tự đánh giá stress so với điều kiện kinh tế ...............................79

Bảng 2.10. Điểm trung bình các mặt biểu hiện stress của NVYT...........................80

Bảng 2.11. Thứ bậc các hiểu hiện stress về mặt cơ thể ...........................................81

Bảng 2.12. Thứ bậc các biểu hiện stress về mặt cảm xúc........................................83

Bảng 2.13. Thứ bậc biểu hiện stress về mặt hành vi................................................84

Bảng 2.14. Thứ bậc của các nhóm nguyên nhân gây stress.....................................86

Bảng 2.15. Thứ bậc nhóm nguyên nhân trong công việc. .......................................87

Bảng 2.16. Thứ bậc nguyên nhân do mối quan hệ tại nơi làm việc.........................89

Bảng 2.17. Thứ bậc nguyên nhân do mối quan hệ với đồng nghiệp .......................91

Bảng 2.18. Thứ bậc nguyên nhân do mối quan hệ với bệnh nhân và người nhà

bệnh nhân...............................................................................................92

Bảng 2.19. Thứ bậc nguyên nhân từ bên ngoài cơ quan..........................................94

Bảng 2.20. Thứ bậc nguyên nhân do môi trường làm việc......................................95

Bảng 2.21. Những cách ứng phó với stress của NVYT...........................................96

Bảng 2.22. Các biểu hiện của trường hợp 1 bị stress...............................................98

Bảng 2.23. Các nguyên nhân ảnh hưởng đến stress của trường hợp 1 ....................99

Bảng 2.24. Các biểu hiện của trường hợp 2 bị stress.............................................102

Bảng 2.25. Các nguyên nhân ảnh hưởng đến stress của trường hợp 2 ..................103

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), loài người đã trải qua “thời đại bệnh

truyền nhiễm”, “thời đại bệnh thể xác” và đang chuyển sang “thời đại bệnh tinh

thần” trong thế kỷ XXI [49]. Việc áp dụng nhiều thành tựu khoa học công nghệ

trong sản xuất đã mang lại hiệu quả kinh tế cao, năng suất và chất lượng của sản

phẩm không ngừng được tăng lên. Nhưng đồng thời với hiệu quả trên, đặc điểm của

nhiều quá trình lao động đang thay đổi nhanh chóng ở khắp mọi nơi trên thế giới,

khiến cho nhiều người lao động, đặc biệt là người lao động ở các nước đang phát

triển không kịp thích nghi và họ đã bị stress dưới nhiều dạng khác nhau. Những

nghiên cứu mới nhất đã cho thấy hậu quả xấu của stress kéo dài liên tục ảnh hưởng

tới tâm lý và sức khoẻ tâm thần, đồng thời ảnh hưởng cả trạng thái thực thể của

người lao động như tăng nguy cơ cao huyết áp, các rối loạn và bệnh tim mạch, các

rối loạn giấc ngủ v.v. Vì vậy vấn đề quan trọng ngày nay là phải nhận diện được

các yếu tố nguy cơ gây stress, đánh giá được mức độ tác động xấu của stress đến

sức khoẻ người lao động và nghiên cứu tìm kiếm chiến lược dự phòng [53]

Stress là cách cơ thể thích nghi với các tình huống mới của môi trường.

Trong quá trình thích nghi với môi trường mới, ở giai đoạn đầu, stress giúp người ta

tăng khả năng cảnh giác, tạo sự tập trung, từ đó tăng năng lực phán đoán, ý chí và

tính chiến đấu. Tuy nhiên, nếu môi trường liên tục thay đổi, hoặc mức độ thay đổi

liên tục tăng, khi phải huy động các nguồn năng lượng dự trữ để đối mặt lâu dài với

các tác nhân tấn công từ môi trường mới thì cơ thể sẽ dần giảm sự thích nghi. Tiếp

tục kéo dài, nguồn năng lượng dự trữ sẽ bị cạn kiệt, việc phòng vệ bị khuất phục, cơ

thể sẽ kiệt sức, sinh ra các bệnh tâm thế. Đó là tình trạng mệt mỏi, lo âu, mất tập

trung, trí nhớ suy giảm, dễ bị kích động, thậm chí đau đầu, đau thắt ngực, tăng hoặc

tụt huyết áp, loét dạ dày, béo phì, rối loạn tiêu hóa, nổi mề day, suyễn,…Tình trạng

ấy không chỉ làm giảm chất lượng sống của chính bản thân người bệnh, mà còn ảnh

hưởng đến những người xung quanh, nhất là những người sống kề cận như

vợ/chồng, cha mẹ, con cái, đồng nghiệp…[49]

2

Theo định nghĩa về sức khỏe của Tổ chức y tế thế giới (WHO), những người

bị stress cũng được xem như không khỏe mạnh, làm việc không có hiệu quả và

nguy cơ bị tai nạn cao. [2, tr. 37] Theo WHO, nguyên nhân của stress trong lao

động có thể do công việc như: nội dung công việc đơn điệu, dưới tải thông tin, gánh

nặng lao động quá mức (quá tải) hoặc công việc quá nhàn rỗi (dưới tải về thể

lực)…Chế độ giờ làm việc nghiêm ngặt, kéo dài, không giao tiếp, làm việc không

theo kế hoạch định trước, chế độ ca kíp không phù hợp…Ngoài ra do công việc

không ổn định, không được thăng tiến, đề bạt, công việc mang tính địa vị xã hội

thấp, công việc đòi hỏi kỹ năng quá cao hoặc quá thấp… Bầu không khí tâm lý

không tốt, quan hệ đồng nghiệp không thiện chí, bạo lực, cách ly, cô đơn. Không

giao tiếp, quan hệ với cấp trên không thân thiện, xung đột nơi làm việc và cả ở nhà,

không được hỗ trợ về các vấn đề gia đình tại nơi làm việc, về nhà không được sự

ủng hộ của gia đình về công việc…cũng là nguyên nhân gây stress. [2, tr. 95]

Những rối loạn lâm sàng được coi là do stress là các rối loạn tâm thần như lo

lắng, trầm cảm, chán công việc, không thích ứng với công việc… Một stress nhẹ có

thể đóng vai trò tích cực vì sẽ giúp cá thể thích nghi với hoàn cảnh mới, nhưng nếu

stress nặng và kéo dài thì sẽ gây nhiều rối loạn phức tạp. Bởi stress luôn ảnh hưởng

đến nhiều hoạt động chức năng của cơ thể (nội tiết, thần kinh thực vật, đời sống mô

và tế bào…), từ đó gây ra những triệu chứng ở các vị trí khác nhau tùy thuộc từng

cá thể, thường gặp nhất là rối loạn tiêu hóa, làm co mạch máu nuôi dưỡng niêm mạc

dạ dày và lâu dài có thể dẫn đến loét dạ dày. Stress nặng và kéo dài sẽ gây thiếu

máu làm thoái hóa rồi hoại tử mô dẫn đến chảy máu, thậm chí rách vỡ tạng trong cơ

thể. Do vậy, rất nhiều bệnh có liên quan đến stress nặng như bệnh tim mạch (cơn

đau thắt tim, nhồi máu cơ tim, cao huyết áp), bệnh da (eczéma, rụng tóc), bệnh nội

tiết (suy tuyến thượng thận mạn), bệnh phụ khoa (rối loạn kinh nguyệt), những cơn

đau hoặc thể trạng khó chịu do rối loạn thần kinh thực vật (hồi hộp, lo âu, ngất xỉu,

mất ngủ, chán ăn, lú lẫn tâm trí) [51]

Trong công việc hằng ngày, nhân viên y tế phải tiếp xúc với rất nhiều yếu tố

có nguy cơ cho sức khỏe. Ðối với nhiều ngành nghề, có thể đặt ra giải pháp loại trừ

3

nguy cơ. Song do bản chất của công việc này là không có bất kỳ biện pháp dự

phòng và cải thiện nào có thể loại trừ được nguồn tác hại trong công việc của các

thầy thuốc và những nhân viên y tế: tiếp xúc với người bệnh. Về mặt này, vấn đề

phòng ngừa bệnh nghề nghiệp cho các nhân viên y tế là khá phức tạp. Những nhân

viên y tế là những người đang làm các nhiệm vụ có ý nghĩa xã hội lớn lao là chăm

sóc sức khỏe cho mọi người, cũng cần tự chăm sóc sức khỏe cho bản thân mình và

mong muốn được sự quan tâm chăm sóc của xã hội.

Thống kê tại Mỹ gần đây cho thấy có hơn 50% trong số 550 triệu ngày nghỉ

việc của người dân nước này mỗi năm là do stress; gần 50% công nhân có triệu

chứng kiệt quệ. Đặc biệt, có tới 60%-80% tai nạn nghề nghiệp là do stress. Còn tại

Canada, khảo sát mới nhất ghi nhận có gần 50% người dân nước này cảm thấy bị

stress do cố tìm cách cân bằng giữa công việc và cuộc sống riêng tư (10 năm trước

tỉ lệ này là 27%) [54].

Tại Việt Nam, sức ép quá lớn của công việc khiến tỷ lệ nhân viên y tế bị stress

rất cao. Theo khảo sát của Viện Y học lao động và Vệ sinh môi trường tại một khoa

hồi sức cấp cứu, gần 23% nhân viên có điểm stress ở mức cao, 42% có điểm stress

ở mức trung bình [72]. Do tính chất đặc thù trong công việc của các nhân viên y tế

trực tiếp liên quan đến tính mạng con người. Nên áp lực đè nặng càng nặng thêm là

điều không thể tránh khỏi.

Nghiên cứu stress của nhân viên y tế, đặc biệt đó là nhân viên y tế đang trực

tiếp làm việc tại bệnh viện tâm thần, nơi mà môi trường làm việc luôn căng thẳng,

đầy rẩy những rủi ro nguy hiểm đang rình rập lại là một lĩnh vực đang còn bỏ ngỏ.

Từ những lý do trên, người nghiên cứu quyết định thực hiện đề tài: “STRESS

CỦA NHÂN VIÊN Y TẾ TẠI BỆNH VIỆN TÂM THẦN TIỀN GIANG”

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu thực trạng stress của nhân viên y tế tại bệnh viện tâm thần Tiền

Giang về mặt lý luận và thực tiễn. Trên cơ sở đó nhằm tìm ra những giải pháp giảm

thiểu stress cho nhân viên y tế tại bệnh viện tâm thần Tiền Giang.

4

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

3.1 Khách thể nghiên cứu

Khách thể nghiên cứu là 150 nhân viên y tế đang làm việc tại Bệnh viện Tâm

thần Tiền Giang (bao gồm: bác sĩ, y sĩ, điều dưỡng, hộ lý và nhân viên làm việc gián

tiếp)

3.2 Đối tượng nghiên cứu

Stress của nhân viên y tế làm việc tại Bệnh viện Tâm thần Tiền Giang.

4. Phạm vi nghiên cứu

Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu những biểu hiện stress, mức độ stress,

nguyên nhân stress, và cách ứng phó stress của nhân viên y tế tại Bệnh viện Tâm thần

Tiền Giang

5. Nhiệm vụ nghiên cứu

5.1 Nghiên cứu cơ sở lý luận của stress nói chung và stress của nhân viên y tế

trực tiếp hoặc gián tiếp làm việc tại bệnh viện tâm thần Tiền Giang nói riêng

5.2 Nghiên cứu thực trạng stress của nhân viên y tế qua biểu hiện, mức độ,

nguyên nhân gây stress và cách ứng phó với stress.

5.3 Đề xuất một số giải pháp nhằm giảm thiểu stress cho nhân viên y tế làm việc

tại bệnh viện tâm thần Tiền Giang

6. Giả thuyết nghiên cứu

Nhân viên y tế trực tiếp hoặc gián tiếp làm việc tại bệnh viện tâm thần Tiền

Giang có biểu hiện bị stress ở các mức độ khác nhau, tập trung chủ yếu ở mức độ

thỉnh thoảng.

Có nhiều nguyên nhân gây ra stress, trong đó những nguyên nhân trong công

việc, mối quan hệ với đồng nghiệp, với bệnh nhân, áp lực công việc, và môi trường

làm việc thiếu trang thiết bị là những yếu tố ảnh hưởng nhiều tới mức độ stress của

NVYT.

Có sự khác biệt của khách thể nghiên cứu về sự tự đánh giá mức độ hiểu biết

stress và mức độ stress.