skkn xây dựng công thức xác định tỉ lệ kiểu hình đồng hợp lặn ở thế hệ con trong các phép lai hai

A – ĐẶT VẤN ĐỀ

Một thực tế đã và đang tồn tại trong việc dạy, học, thi đối với

bộ môn Sinh học là thời lượng chính dành cho việc dạy và học bộ

môn ở trên lớp đang còn quá ít, trong khi đó quá trình thi, kiểm tra,

đánh giá thì thường đòi hỏi rất cao, yêu cầu học sinh không chỉ nhớ,

hiểu, mà còn phải biết vận dụng kiến thức để giải quyết nhiều tình

huống đặt ra, đặc biệt là những tình huống liên quan đến di truyền.

Trong các dạng bài tập di truyền thì bài tập di truyền dạng hoán vị

gen thường được sử dụng đưa vào trong các đề thi như đề thi tuyển

sinh đại học, cao đẳng qua các năm, đề thi học sinh giỏi qua các

năm. Trên thực tế, việc hướng dẫn học sinh giải các bài tập di

truyền dạng hoán vị gen thường gặp rất nhiều khó khăn, nhất là

những bài tập dữ kiện đề bài cho rất ít, đề bài chưa cho biết tỷ lệ

kiểu hình đồng hợp lặn ở thế hệ sau. Những bài tập dạng như thế

này thường gây không ít khó khăn cho cả người dạy và người học,

giáo viên thì lúng túng trong việc tìm cách giải cho học sinh dễ

hiểu, học sinh thì lúng túng, khó hiểu nên thường không giải được,

hoặc giải được nhưng phải mất rất nhiều thời gian. Để khắc phục

hiện trạng này, trong quá trình giảng dạy bộ môn tôi đã luôn để tâm

tìm kiếm những phương pháp giải đơn giản, dễ hiểu, dễ áp dụng mà

hiệu quả lại nhanh và chính xác nhằm giúp học sinh có thể giải các

bài tập di truyền hoán vị gen một cách hứng thú, nhanh gọn, chính

xác. Vì vậy tôi đã quyết định lựa chọn đề tài Xây dựng công thức

xác định tỷ lệ kiểu hình đồng hợp lặn ở thế hệ con trong các

phép lai hai cặp tính trạng trội lặn hoàn toàn có hoán vị gen.

B – GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

1. Cơ sở lý luận của vấn đề.

Khái niệm hoán vị gen: Các gen trên cùng nhiễm sắc thể

(NST) có thể đổi chỗ cho nhau do sự trao đổi chéo giữa các cromatit

trong quá trình giảm phân tạo nên hiện tượng di truyền hoán vị gen.

Tần số hoán vị gen (f) được tính bằng tỷ lệ phần trăm các giao

tử mang gen hoán vị trên tổng số giao tử được sinh ra.

Tần số hoán vị gen thể hiện lực liên kết giữa các gen không

alen trên cùng NST. Tần số hoán vị gen càng cao thì lực liên kết

1

càng nhỏ, tần số hoán vị gen càng nhỏ thì lực liên kết càng lớn. Xu

hướng chủ yếu của các gen là liên kết, vì vậy f ≤ 50% (dấu bằng chỉ

xảy ra khi tất cả các tế bào đều xảy ra hoán vị gen).

Tần số hoán vị gen thể hiện khoảng cách tương đối giữa các

gen, vì vậy nó được ứng dụng để lập bản đồ di truyền (bản đồ gen)

là một bản đồ chỉ ra vị trí xắp xếp tương đối giữa các gen dựa trên

tần số hoán vị gen.

Hoán vị gen là hiện tượng di truyền lần đầu tiên được

Moocgan phát hiện trên đối tượng ruồi giấm, sau đó người ta nhận

thấy hiện tượng di truyền này gặp ở hầu hết các loài sinh vật. Trên

đối tượng ruồi giấm, hoán vị gen chỉ xảy ra ở ruồi giấm cái. Ở các

đối tượng khác, hoán vị gen có thể xảy ra ở giới đực hoặc cả hai

giới.

Hoán vị gen chủ yếu xảy ra tại kỳ đầu giảm phân lần 1, nhưng

đôi khi nó cũng diễn ra trong quá trình nguyên phân.

2. Thực trạng của vấn đề

Giải các bài tập hoán vị gen trong trường hợp chưa cho biết tỷ

lệ của thể đồng hợp lặn là một trong những dạng bài tập khó đối với

học sinh.

Ví dụ: Khi cho ruồi giấm thân xám, cánh dài dị hợp tử về hai

cặp gen giao phối với nhau, kết quả ở thế hệ lai thu được 60% ruồi

thân xám, cánh dài. Hãy xác định tần số hoán vị gen?

Để giải loại bài tập dạng như thế này, hiện nay giáo viên

thường hướng dẫn học sinh giải theo phương pháp đặt ẩn phụ, cách

giải này tốn rất nhiều thời gian và công sức mà học sinh lại khó

hiểu. Trong khi đó những năm gần đây trong các đề thi cấp quốc

gia (thi tốt nghiệp, thi đại học, cao đẳng và trung học chuyên

nghiệp), thi chọn học sinh giỏi cấp tỉnh hầu như đều có những bài

toán về di truyền hoán vị gen. Vì vậy, trong quá trình giảng dạy bộ

môn Sinh học, tôi đã luôn luôn tìm tòi những phương pháp giải

nhanh, đơn giản, dễ hiểu, hiệu quả cao, chính xác để giúp các em

học sinh có thể giải nhanh, chính xác các bài tập di truyền hoán vị

gen. Những bài tập khó như trên có thể trở nên rất đơn giản nếu như

chúng ta tìm được cách để tìm ra được tỷ lệ của kiểu hình đồng hợp

lặn và giải theo tỷ lệ kiểu hình đồng hợp lặn.

2