Thư viện tri thức trực tuyến
Kho tài liệu với 50,000+ tài liệu học thuật
© 2023 Siêu thị PDF - Kho tài liệu học thuật hàng đầu Việt Nam

Tài liệu đang bị lỗi
File tài liệu này hiện đang bị hỏng, chúng tôi đang cố gắng khắc phục.
Sinh thái vật nuôi 2
Nội dung xem thử
Mô tả chi tiết
NguyÔn §¨ng Vang - Ph¹m Sü TiÖp
------------------------@----------------------
sinh th¸i vËt nu«i vµ øng dông trong
ch¨n nu«i gia sóc, gia cÇm
Hµ néi - 2005
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
2
lêi nãi ®Çu
Ch¬ng I: PhÇn më ®Çu - C¸c kh¸i niÖm
I. Sinh th¸i häc lµ g×?
1.1. §Þnh nghÜa sinh th¸i häc: Sinh th¸i häc lµ
m«n häc nghiªn cøu vÒ mèi quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a sinh
vËt víi sinh vËt vµ sinh vËt víi m«i trêng tån t¹i cña nã
ë nh÷ng møc ®é tæ chøc kh¸c nhau, tõ c¸ thÓ, quÇn thÓ
®Õn quÇn x· sinh vËt vµ hÖ sinh th¸i.
Sinh th¸i häc chØ ra ph¬ng híng vµ biÖn ph¸p sö
dông hîp lý c¸c nguån dù tr÷ cña sinh quyÓn, nh»m
kh«ng ngõng b¶o vÖ, c¶i thiÖn sù ph¸t triÓn tµi nguyªn
thiªn nhiªn vµ ®a l¹i n¨ng suÊt cao, chÊt lîng vµ hiÖu
qu¶ tèt cña c¸ thÓ, quÇn thÓ, quÇn x·, hÖ sinh th¸i vµ sinh
quyÓn.
Nh÷ng hiÓu biÕt vÒ sinh th¸i häc xuÊt hiÖn tõ rÊt
sím, ngay tõ khi con ngêi ra ®êi, song sinh th¸i häc trë
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
3
thµnh khoa häc thùc sù chØ trong kho¶ng h¬n 100 n¨m
qua.
N¨m 1866 nhµ sinh häc ngêi §øc tªn lµ Haerkel
E. ®· nªu lªn kh¸i niÖm vÒ sinh th¸i chØ mèi quan hÖ c¬
thÓ cña chóng ta víi m«i trêng. N¨m 1877, Mobius ®Ò
xuÊt thuËt ng÷ sinh quÇn l¹c häc víi ý nghÜa sinh th¸i
häc cô thÓ.
Danh tõ sinh th¸i cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau.
Theo tiÕng Hy l¹p, sinh th¸i gåm 2 tõ: tõ thø nhÊt lµ
oikos = n¬i ë vµ tõ thø 2 gäi lµ logos = m«n häc nªn tõ
chÝnh thèng cña nã lµ ecologia (sinh th¸i). Nh÷ng ngµy
®Çu khi míi ra ®êi, sinh th¸i häc tËp trung sù chó ý vµo
lÞch sö ®êi sèng cña c¸c loµi ®éng, thùc vËtvµ vi sinh vËt.
Nh÷ng híng nghiªn cøu nh vËy ®îc gäi lµ Sinh th¸i
häc c¸ thÓ (autoecology). Song, vµo nh÷ng n¨m sau, nhÊt
lµ tõ cuèi thÕ kû XIX, sinh th¸i häc nhanh chãng tiÕp cËn
víi híng nghiªn cøu vÒ cÊu tróc vµ ho¹t ®éng chøc n¨ng
cña c¸c bËc tæ chøc cao h¬n nh quÇn x· sinh vËt vµ hÖ
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
4
sinh th¸i. Ngêi ta gäi híng nghiªn cøu ®ã lµ Tæng sing
th¸i (synecology). ChÝmh v× vËy, sinh th¸i häc trë thµnh
mét " khoa häc vÒ ®êi sèng cña tù nhiªn, vÒ cÊu tróc cña
tù nhiªn, khoa häc vÒ sù sèng bao phñ trªn hµnh tinh
®ang ho¹t ®éng trong sù toµn vÑn cña m×nh" (Chvartch,
1975).
Vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ lû XX, sinh th¸i häc
hiÖn ®¹i ®· ®i s©u vµo nghiªn cøu sinh th¸i häc øng dông
trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau nh: sinh th¸i häc
n«ng nghiÖp, sinh th¸i häc l©m nghiÖp, sinh th¸i häc thuû
vùc níc ngät, sinh th¸i häc biÓn, sinh th¸i häc ngêi vµ
x· héi cña hä.v.v..
Trong sinh th¸i häc n«ng nghiÖp, c¸c nhµ thùc vËt häc ®i
s©u vµ nghiªn cøu sinh th¸i thùc vËt, c¸c nhµ ®éng vËt
häc th× ®i s©u vµo nghiªn cøu sinh th¸i ®éng vËt, cßn c¸c
nhµ khoa häc vËt nu«i th× nghiªn cøu s©u vÒ sinh th¸i vËt
nu«i...
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
5
Sinh th¸i ®éng vËt lµ mén häc nghiªn cøu vÒ mèi
quan hÖ gi÷a c¬ thÓ ®éng vËt vµ ngo¹i c¶nh, vÒ ®iÒu kiÖn
cÇn thiÕt cho sù tån t¹i cña chóng.
Sinh th¸i vËt nu«i lµ m«n häc nghiªn cøu ®iÒu
kiÖn sèng tèi u ®èi víi c¬ thÓ vÒ sinh trëng, sinh s¶n
còng nh ph¸t triÓn cña gia sóc, gia cÇm vµ c¸c lo¹i vËt
nu«i kh¸c nh c¸c lo¹i c«n trïng (ong, t»m, dÕ mÌn...)
hoÆc c¸c lo¹i bß s¸t nh c¸ sÊu, tr¨n..., c¸c lo¹i thó nhnhÝm, gÊu.v.v.
Nh vËy, ngµy nay, sinh th¸i häc ®· trë thµnh mét
khoa häc phôc vô trùc tiÕp cho s¶n xuÊt, b¶o vÖ tµi
nguyªn thiªn nhiªn, m«i trêng vµ chèng « nhiÔm sinh
quyÓn cña tr¸i ®Êt. So víi c¸c lÜnh vùc khoa häc kh¸c,
sinh th¸i häc cßn rÊt non trÎ, nhng do thõa kÕ nh÷ng
thµnh tùu cña c¸c lÜnh vùc khoa häc trong sinh häc, ho¸
häc, vËt lý häc, khoa häc vÒ tr¸i ®Êt, to¸n häc, tin häc nªn
®· ®Ò suÊt ®îc nh÷ng kh¸i niÖm, nh÷ng nguyªn lý vµ
ph¬ng ph¸p luËn khoa häc, ®ñ n¨ng lùc ®Ó qu¶n lý mäi
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
6
tµi nguyªn, thiªn nhiªn vµ qu¶n lý c¶ hµnh vi cña con
ngêi ®èi víi thiªn nhiªn. Sinh th¸i häc, do ®ã, ®· vµ
®ang cã nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc cho sù bÒn v÷ng cña
v¨n minh nh©n lo¹i, nhÊt lµ khi loµi ngêi ®ang bíc vµo
thêi ®¹i cña nÒn v¨n minh trÝ tuÖ, trong ®iÒu kiÖn d©n sè
ngµy mét gia t¨ng, tµi nguyªn thiªn nhiªn bÞ khai th¸c
qu¸ m¹nh, m«i trêng bÞ x¸o ®éng ngµy cµng trë nªn «
nhiÔm.
1.2. M«i trêng sinh th¸i: Trong sinh th¸i häc,
m«i trêng ®îc hiÓu lµ mét phÇn cña thÕ giíi bªn ngoµi,
bao gåm c¸c hiÖn tîng vµ c¸c thùc thÓ cña tù nhiªn mµ
ë ®ã c¸ thÓ, quÇn thÓ, loµi cã quan hÖ trùc tiÕp hoÆc gi¸n
tiÕp b»ng nh÷ng ph¶n øng thÝch nghi cña m×nh.
Mçi lo¹i sinh vËt, kÓ c¶ con ngêi, ®Òu sèng dùa
vµo m«i trêng ®Æc trng cña m×nh, ngoµi m«i trêng ®ã
ra, sinh vËt kh«ng tån t¹i ®îc. VÝ dô: C¸ sèng díc
níc, chim thó sèng trong rõng, ngùa, bß, s¬n d¬ng
sèng trªn c¸c th¶o nguyªn ®ång cá, tr©u sèng ë vïng ®Çm
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
7
lÇy, rõng Èm nhiÖt ®íi,v.v... NÕu m«i trêng sèng bÞ suy
tho¸i th× sinh vËt còng bÞ suy gi¶m c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt
lîng: khi rõng nguyªn sinh bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ th× sè
lîng voi ë T©y Nguyªn còng bÞ gi¶m ®¸ng kÓ, ®¹i ®a sè
bÞ s¨n b¾n, sè cßn l¹i còng trë nªn hung d÷ h¬n vµ kh¶
n¨ng sinh s¶n cña chóng còng bÞ suy tho¸i dÇn.
Nh vËy, tõ ®Þnh nghÜa trªn ta cã thÓ ph©n biÖt
®îc lµ m«i trêng cña loµi nµy mµ kh«ng ph¶i lµ m«i
trêng cña loµi kh¸c. Ch¼ng h¹n, mÆt níc hå lµ m«i
trêng cña nh÷ng con bä gËy (sinh vËt mµng níc),
nhng kh«ng ph¶i lµ m«i trêng cña nh÷ng lo¹i giun,
èc,... sèng díi ®¸y hå, ngîc l¹i, ®¸y hå dï ®îc cÊu t¹o
b»ng c¸t hay bïn, giµu hay nghÌo chÊt h÷u c¬, ®ñ hay
thiÕu «xy... kh«ng ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng cña bä gËy
hay sinh vËt mµng níc, hay nãi mét c¸ch kh¸c, nÒn ®¸y
kh«ng ph¶i lµ m«i trêng cña sinh vËt mµng níc.
Trong ch¨n nu«i còng vËy, viÖc x¸c ®Þnh m«i
trêng cho tõng loµi gia sóc, gia cÇm cã ý nghÜa quyÕt
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
8
®Þnh cho n¨ng suÊt, chÊt lîng cña con gièng. VÝ dô: bß
s÷a thÝch hîp víi m«i trêng ®ång cá vïng khÝ hËu «n
®íi nªn cã thÓ cho n¨ng suÊt cao (trªn 5000 lÝt s÷a/chu
kú) ë nh÷ng n¬i nh Méc Ch©u, L©m §ång vµ mét sè
vïng cã khÝ hËu t¬ng ®èi m¸t vµ kh« kh¸c, nhng nÕu
®a bß vÒ nu«i t¹i c¸c vïng ®µm lÇy hoÆc nh÷ng vïng cã
khÝ hËu qu¸ nãng vµ kh¾c nghiÖt nh Nam Trung Bé th×
n¨ng suÊt vµ chÊt lîng s÷a gi¶m h¼n v× ®ã kh«ng ph¶i lµ
m«i trêng thÝch hîp ®èi víi bß s÷a.
Trªn hµnh tinh, m«i trêng lµ mét d¶i liªn tôc, tuy
nhiªn, m«i trêng thêng ®îc ph©n chia thµnh m«i
trêng h÷u sinh (m«i trêng sinh vËt) vµ m«i trêng v«
sinh (m«i trêng kh«ng sèng). Tuú thuéc vµo kÝch thíc
vµ mËt ®é cña c¸c ph©n tö vËt chÊt cÊu t¹o nªn m«i
trêng mµ m«i trêng cßn ®îc chia thµnh m«i trêng
®Êt, m«i trêng níc vµ m«i trêng kh«ng khÝ. Mçi lo¹i
m«i trêng nh vËy ®Òu cã nh÷ng ®Æc tÝnh riªng, khi c¸c
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
9
yÕu tè cña nã t¸c ®éng lªn sinh vËt, sinh vËt buéc ph¶i tr¶
lêi l¹i b»ng nh÷ng ph¶n øng ®Æc trng.
M«i trêng, hay nãi ®óng h¬n lµ c¸c thµnh phÇn
cÊu tróc cña nã thêng xuyªn biÕn ®éng, lu«n lµm cho
sinh vËt bÞ lÖch khái ngìng tèi u cña m×nh. DÜ nhiªn,
sinh vËt ph¶i lu«n ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng chøc n¨ng
cña c¬ thÓ ®Ó trë l¹i tr¹ng th¸i æn ®Þnh, g¾n víi ngìng
tèi u vèn cã cña nã. NÕu sù biÕn ®éng qu¸ m¹nh, sinh
vËt kh«ng cã kh¶ n¨ng tù ®iÒu chØnh tr¹ng th¸i c¬ thÓ cña
m×nh thÝ nã sÏ l©m vµo c¶nh diÖt vong. Trong qu¸ tr×nh
tiÕn ho¸, biÕt bao biÕn cè lín cña vá tr¸i ®Êt ®· tõng x¶y
ra, nhiÒu nhãm, loµi ®éng thùc vËt ®· tõng bÞ tiªu diÖt,
nhiÒu nhãm, loµi ®· cã c¬ may tho¸t n¹n do t×m ®îc n¬i
"Èn nÊp" nh hang hèc hay díi c¸c tÇng níc s©u vµ ®·
trë thµnh nh÷ng loµi sãt l¹i, rÊt chuyªn ho¸. Mét sè loµi
®· kÞp biÕn ®æi c¶ vÒ h×nh thøc, kiÓu gen, sinh lý vµ tËp
tÝnh ®Ó thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn míi, ®· trë thµnh nh÷ng
loµi cã møc tiÕn ho¸ cao h¬n vµ ph¸t triÓn phong phó
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
10
h¬n. LÞch sö sinh giíi chÝnh lµ qu¸ tr×nh ph©n ho¸ vµ tiÕn
ho¸ liªn tôc cña c¸c lo¹i díi sù kiÓm so¸t ngÆt nghÌo
cña quy luËt chän läc tù nhiªn.
Nh vËy, sinh th¸i häc hiÖn ®¹i ®· chØ ra nh÷ng
kh¸i niÖm vÒ sù thèng nhÊt mét c¸ch biÖn chøng gi÷a c¬
thÓ vµ m«i trêng. §¬ng nhiªn, sinh vËt kh«ng chØ chÞu
t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè m«i trêng mét c¸ch bÞ ®éng vµ
chóng cßn chñ ®éng tr¶ lêi l¹i c¸c t¸c ®éng ®ã b»ng
nh÷ng ph¶n øng thÝch nghi vÒ h×nh th¸i, tr¹ng th¸i sinh lý
vµ c¸c tËp tÝnh sinh th¸i, nh»m gi¶m nhÑ hËu qu¶ c¸c t¸c
®éng, ®ång thêi cßn c¶i t¹o m«i trêng theo híng cã lîi
cho c¸c ho¹t ®éng sèng cña m×nh. Cã thÓ dÉn chøng ra
nhiÒu vÝ dô trong ®êi sèng sinh vËt. Ch¼ng h¹n, sèng díi
níc, c¸c lo¹i thó ®Òu cã d¹ng h×nh thoi; cæ ®îc rót
ng¨n nªn ®Çu vµ th©n trë thµnh mét khèi; vµnh tai ngoµi
mÊt ®i; da trÇn tr¬n l¸ng, díi da lµ líp mì dµy võa cã
t¸c dông lµm gi¶m träng lîng c¬ thÓ võa chèng rÐt; c¸c
chi biÕn thµnh b¸nh l¸i hay v©y b¬i. C¸c lo¹i ®éng vËt ¨n
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
11
cá sèng trªn th¶o nguyªn nh ngùa, tr©u, bß, h¬u, nai,...
cã tû lÖ ch©n dµi so víi chiÒu dµi c¬ thÓ vµ cã thÓ ®i lai,
ch¹y nh¶y sau khi sinh ra kho¶ng mét giê. C¸c lo¹i ®éng
vËt cã vó sèng trong hang hèc nh lîn rõng l¹i cã tû lÖ
ch©n ng¾n h¬n, cßn c¸c ®éng vËt ¨n thÞt, sau khi sinh ra
vµi tuÇn míi më m¾t vµ ®i l¹i ®îc.
Ii. mét sè ®Þnh luËt c¬ b¶n trong Sinh th¸i häc
vËt nu«i
2.1. §Þnh luËt 1: §Þnh luËt "Giíi h¹n sinh th¸i" ®îc
Shelford lÇn ®Çu tiªn ®a ra vµo n¨m1911.
Sù phån vinh cña sinh vËt sèng trong hÖ sinh th¸i
phô thuéc vµo tæ hîp c¸c ®iÒu kiÖn cña m«i trêng, m«i
sinh. Mçi yÕu tè m«i trêng lµ mét d¶i biÕn thiªn liªn
tôc, viÖc gi¶m hay t¨ng cêng ®é t¸c ®éng cña 1 nh©n tè
nµo ®ã ra ngoµi giíi h¹n thÝch hîp cña c¬ thÓ sÏ lµm gi¶m
kh¶ n¨ng sèng cña c¬ thÓ ®ã cßn khi cêng ®é t¸c ®éng
lªn tíi ngìng cao nhÊt hoÆc xuèng ngìng thÊp nhÊt ®èi
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
12
víi kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña c¬ thÓ th× sinh vËt ®ã sÏ
kh«ng tån t¹i.
VÝ dô: + YÕu tè nhiÖt ®é thÝch hîp ®Ó c¸ r« phi cã
thÓ tån t¹i lµ tõ 5,6-41,50C . NÕu nhiÖt ®é thÊp h¬n 5,60C
hoÆc cao h¬n 41,50C th× c¸ r« phi sÏ chÕt.
Hîp lý
+ Bß s÷a: Cã h¹i ¨ 50C /------------------\ 270C Æ Cã h¹i
+ Gµ con: Cã h¹i ¨ 310C/------------------\330C Æ Cã h¹i
+ Lîn con s¬ sinh: Cã h¹i ¨ 300C/------------------\350C Æ Cã h¹i
Kho¶ng vïng chÞu ®ùng ®îc cña c¸ thÓ cña 1 loµi
víi 1 nh©n tè nµo ®ã (nhÊt ®Þnh) gäi lµ giíi h¹n sinh th¸i
hay cßn gäi lµ sinh th¸i trÞ.
VËy, giíi h¹n sinh th¸i hay giíi h¹n chÞu ®ùng cña
c¸ thÓ loµi, lµ mét kho¶ng x¸c ®Þnh ®èi víi mét yÕu tè
x¸c ®Þnh mµ ë ®ã c¸ thÓ loµi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn
mét c¸ch æn ®Þnh theo thêi gian vµ trong kh«ng gian.
Kho¶ng x¸c ®Þnh ®ã cã ngìng trªn (maximum) vµ
ngìng díi (minimum). §Êy lµ nh÷ng ®iÓm h¹i
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
13
(pessium), khi vît ra khái ngìng ®ã, c¬ thÓ kh«ng thÓ
tån t¹i ®îc. Tuy nhiªn, trong giíi h¹n sinh th¸i bao giê
còng cã mét kho¶ng x¸c ®Þnh, mµ ë ®ã, ®éng vËt cã thÓ
sèng b×nh thêng víi møc n¨ng lîng cho c¸c ho¹t ®éng
lµ thÊp nhÊt. §ã lµ ®iÓm cùc thuËn (®iÓm tèi u) nhÊt
“optimum”.
VÝ dô: + ë nhiÖt ®é 300C c¸ r« phi ph¸t triÓn nhanh
nhÊt th× nhiÖt ®é = 300 C lµ ®iÓm cùc thuËn.
Kh¶ n¨ng sèng
Vïng chèng Vïng chèng
chÞu thÊp chÞu cao
Min Optimum Max t0
H×nh 1: M« t¶ giíi h¹n sinh th¸i cña ®éng vËt ®èi
víi mét yÕu tè sinh th¸i.
RUMENASIA.ORG/VIETNAM
14
Ngoµi kho¶ng ®ã ra, ®éng vËt muèn sèng b×nh
thêng buéc ph¶i chi phÝ mét n¨ng lîng nhiÒu h¬n. §ã
lµ nh÷ng kho¶ng chèng chÞu (h×nh 1).
Trªn ®©y lµ giíi h¹n sinh th¸i ®èi víi mét sè yÕu
tè bÊt kú, song nÕu c¬ thÓ vËt nu«i chÞu t¸c ®éng tæ hîp
cña 2 yÕu tè nh võa nhiÖt ®é, võa Èm ®é th× s¬ ®å giíi
h¹n chÞu t¸c ®éng cña nã sÏ lµ mét mÆt ph¼ng khi ta dùng
chóng trªn cïng 1 hÖ to¹ ®é thêng (h×nh 2).
Kh¶ n¨ng sèng cña vËt nu«i
Yªó tè thø nhÊt
Optimum
Optimum
YÕu tè thø hai
H×nh 2: M« t¶ giíi h¹n sinh th¸i cña ®éng vËt ®èi víi
hai yÕu tè sinh th¸i.
RUMENASIA.ORG/VIETNAM