Sáng kiến kinh nghiệm, SKKN Một số minh hoạ Sử dụng sơ đồ trong dạy học môn Toán THPT

SKKN: Một số ví dụ minh hoạ sử dụng sơ đồ dạy học trong môn toán THPT

I. Đặt vấn đề

Thực tế giảng dạy cho thấy môn Toán học trong trường phổ thông là

một trong những môn học khó, phần lớn các em học môn Toán rất yếu đặc

biệt là hình học không gian, nếu không có những bài giảng và phương pháp

dạy phù hợp đối với thế hệ học sinh thì dễ làm cho học sinh thụ động trong

việc tiếp thu, cảm nhận. Nhiều học sinh vẫn còn thói quen học thuộc lòng, học

vẹt, thuộc một cách máy móc, thuộc nhưng nhanh quên. Nhiều học sinh còn

chưa xác định kiến thức trọng tâm, không nắm được sự nổi bật của bài học

hoặc không biết liên tưởng, liên kết các kiến thức có liên quan với nhau.

Nhiều giáo viên chưa quan tâm đúng mức đối tượng giáo dục, chưa đặt ra cho

mình nhiệm vụ và trách nhiệm nghiên cứu, hiện tượng dùng đồng loạt cùng

một cách dạy, một bài giảng cho nhiều lớp, nhiều thế hệ học trò vẫn còn

nhiều. Do đó phương pháp ít có tiến bộ mà người giáo viên đã trở thành người

cảm nhận, truyền thụ tri thức một chiều, còn học sinh không chủ động trong

quá trình lĩnh hội tri thức-kiến thức.

Xuất phát từ mục đích dạy - học phát huy tính tích cực chủ động sáng

tạo của học sinh nhằm giúp các em xây dựng các kiến thức, kỹ năng, thái độ

học tập cần thiết, kỹ năng tư duy, tổng kết, hệ thống lại những kiến thức, vấn

đề cơ bản vừa mới lĩnh hội giúp các em củng cố bước đầu, khắc sâu trọng tâm

bài học, thì sơ đồ tư duy, sơ đồ khối là một biểu đồ được sử dụng để thể hiện

từ ngữ, ý tưởng, nhiệm vụ hay các mục được liên kết và sắp xếp tỏa tròn

quanh từ khóa hay ý trung tâm.

Một trong các biện pháp khắc phục có hiệu quả cao là việc sử dụng các mô

hình, các sơ đồ minh họa một cách trực quan. Từ đó, tôi đã mạnh dạn nghiên

cứu đề tài “Một số minh hoạ Sử dụng sơ đồ trong dạy học môn Toán

THPT” và đã ứng dụng thực tế đề tài này tại trường THPT Vũ Duy Thanh.

Với mong muốn thay đổi cách giảng dạy truyền thụ tri thức một chiều sang

cách tiếp cận kiến tạo kiến thức và suy nghĩ. Ý tưởng là “sơ đồ” được xây

dựng theo quá trình từng bước khi người dạy và người học tương tác với

Giáo viên: Trần Văn Huy 1 Trường THPT Vũ Duy Thanh

SKKN: Một số ví dụ minh hoạ sử dụng sơ đồ dạy học trong môn toán THPT

nhau. Vì đây là một hoạt động vừa mang tính phân tích vừa mang tính nghệ

thuật nó làm cho học sinh gợi nhớ các kiến thức vừa mới học hoặc đã được

học từ trước. Để thực hiện được điều như trên, bản thân tôi xác định phải luôn

bám sát các nguồn tư liệu như: chuẩn kiến thức, kĩ năng; sách giáo khoa; sách

giáo viên và các sách tham khảo khác. Ngoài ra còn luôn chuẩn bị một hệ

thống câu hỏi và bài tập dựa trên mục tiêu của từng bài, từng chương cụ thể,

giúp học sinh định hướng và nắm được kiến thức trọng tâm bài học. Thông

qua đó học sinh nắm vững kiến thức cũ, lĩnh hội kiến thức mới nhanh hơn.

Mục đích nghiên cứu

Đề tài tập trung vào việc nghiên cứu việc vận dụng sơ đồ trong việc

giảng dạy nói chung và cụ thể trong bộ môn Toán chương trình THPT. Mục

tiêu nhằm giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách đơn giản trực quan nhất,

giúp học sinh biết khắc sâu kiến thức trọng tâm, biết liên tưởng kiến thức và

giúp học sinh ghi nhớ kiến thức một cách tốt nhất.

Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu là các bài dạy môn Toán cho học sinh THPT.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu, tìm hiểu và sưu tầm các cơ sở lí luận về hiệu quả của việc

sử dụng sơ đồ kiến thức.

Tìm các phần kiến thức nào, các hoạt động dạy học nào có thể áp dụng

sơ đồ trong giảng dạy. Áp dụng thực tế trong tiết học. Điều tra phân tích hiệu

quả.

Giáo viên: Trần Văn Huy 2 Trường THPT Vũ Duy Thanh

SKKN: Một số ví dụ minh hoạ sử dụng sơ đồ dạy học trong môn toán THPT

II. Giải quyết vấn đề

1. Cơ sở lí luận

Sơ đồ khối, sơ đồ tư duy còn gọi là bản đồ tư duy, lược đồ tư duy,… là

hình thức ghi chép nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, hệ thống hóa

một chủ đề hay một mạch kiến thức,… bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng

thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết với sự tư duy tích cực. Đặc biệt

đây là một sơ đồ mở, không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết chặt chẽ như bản đồ địa lí,

có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi người vẽ một kiểu khác nhau, dùng

màu sắc, các cụm từ diễn đạt khác nhau, cùng một chủ đề nhưng mỗi người

có thể “thể hiện” nó dưới dạng sơ đồ theo một cách riêng, do đó việc lập sơ

đồ phát huy được tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người.

Sơ đồ dạy học chú trọng tới hình ảnh, màu sắc, với các mạng lưới liên

tưởng, các hướng phân tích. Có thể vận dụng sơ đồ vào hỗ trợ dạy học kiến

thức mới, củng cố kiến thức sau mỗi tiết học, ôn tập hệ thống hóa kiến thức

sau mỗi chương, mỗi học kì...

Sơ đồ dạy học giúp học sinh học có được phương pháp học tập chủ động, tích

cực, huy động tối đa tiềm năng của bộ não. Việc học sinh vẽ sơ đồ có ưu điểm

là phát huy tối đa tính sáng tạo của học sinh, phát huy khả năng phân tích giả

thiết tìm lời giải, các em tự “ sáng tác” nên trên mỗi sơ đồ thể hiện rõ cách

hiểu, cách trình bày kiến thức của từng học sinh.

Sơ đồ dạy học đặc biệt là sơ đồ tư duy giúp học sinh ghi chép rất hiệu quả. Do

đặc điểm của sơ đồ tư duy nên người thiết kế sơ đồ tư duy phải chọn lọc

thông tin, từ ngữ, sắp xếp bố cục để ghi thông tin cần thiết nhất và lôgic. Vì

vậy, sử dụng sơ đồ tư duy sẽ giúp học sinh dần dần hình thành cách ghi chép

hiệu quả.

Giáo viên: Trần Văn Huy 3 Trường THPT Vũ Duy Thanh