Rối nhiễu tâm lý của điều dưỡng viên ở một số bệnh viện tại Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Trần Thư Hà

RỐI NHIỄU TÂM LÝ CỦA ĐIỀU DƯỠNG

VIÊN Ở MỘT SỐ BỆNH VIỆN TẠI

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh – 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Trần Thư Hà

RỐI NHIỄU TÂM LÝ CỦA ĐIỀU DƯỠNG

VIÊN Ở MỘT SỐ BỆNH VIỆN TẠI

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành : Tâm lý học

Mã số : 60 31 04 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

TS. TRƯƠNG CÔNG THANH

Thành phố Hồ Chí Minh – 2013

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những số liệu,

kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa được công bố trong các công trình

khác.

Tác giả luận văn

TRẦN THƯ HÀ

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn Quý Thầy/Cô Trường Đại học sư phạm Thành

phố Hồ Chí Minh, đặc biệt là những Thầy/Cô Khoa Tâm lý giáo dục và những

Thầy/Cô khác đã giảng dạy cho tôi trong suốt thời gian học tập tại Trường. Tôi xin

gửi lời tri ân sâu sắc tới Tiến sĩ Trương Công Thanh, người hướng dẫn khoa học đã

tận tình chỉ bảo, nhận xét, góp ý, hỗ trợ cũng như động viên tôi trong quá trình thực

hiện luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn các Điều dưỡng viên của bốn bệnh viện tại Thành

phố Hồ Chí Minh: bệnh viện Thống Nhất, bệnh viện Nhân dân Gia Định, bệnh viện

Nhi đồng 2, bệnh viện Phạm Ngọc Thạch đã tạo điều kiện tối ưu, nhiệt tình hỗ trợ

và tích cực tham gia cùng tôi trong quá trình thực hiện luận văn.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các anh/chị, các bạn lớp

Tâm lý K22; đến những người thân trong gia đình đã động viên, giúp đỡ tôi trong

khi học cũng như trong quá trình thực hiện luận văn.

Trần Thư Hà

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

1TLời cam đoan1T

1TLời cảm ơn1T

1TMục lục1T

1TDanh mục các chữ viết tắt1T

1TDanh mục các bảng1T

1TDanh mục các biểu đồ1T

1TMỞ ĐẦU1T ....................................................................................................................1

1TChương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ RỐI NHIỄU TÂM LÝ CỦA ĐIỀU

DƯỠNG VIÊN1T...........................................................................................................5

1T1.1. Lược sử nghiên cứu vấn đề1T...............................................................................5

1T.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài1T ................................................................5

1T.1.2. Những nghiên cứu trong nước1T....................................................................6

1T.2. Khái niệm rối nhiễu tâm lý1T .............................................................................10

1T.3. Rối nhiễu lo âu, căng thẳng nghề nghiệp, rối nhiễu nhân cách1T ......................15

1T.3.1. Rối nhiễu lo âu1T .........................................................................................15

1T.3.2. Căng thẳng nghề nghiệp1T ...........................................................................24

1T.3.3. Rối nhiễu nhân cách1T .................................................................................29

1T.4. Rối nhiễu tâm lý của điều dưỡng viên1T ............................................................33

1T.4.1. Nghề điều dưỡng1T ......................................................................................33

1T.4.2. Vai trò và đặc điểm tâm lý của điều dưỡng viên1T......................................36

1T.4.3. Biểu hiện rối nhiễu tâm lý của điều dưỡng viên1T ......................................40

1TTIỂU KẾT CHƯƠNG 11T .........................................................................................43

1TChương 2. THỰC TRẠNG RỐI NHIỄU TÂM LÝ CỦA ĐIỀU DƯỠNG

VIÊN Ở MỘT SỐ BỆNH VIỆN TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH1T...............44

1T2.1. Tổ chức nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu1T...........................................44

1T2.1.1. Mẫu nghiên cứu1T ........................................................................................44

1T2.1.2. Phương pháp nghiên cứu1T ..........................................................................46

1T2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng1T........................................................................54

1T2.2.1. Rối nhiễu lo âu của điều dưỡng viên1T .......................................................54

1T2.2.2. Căng thẳng nghề nghiệp của điều dưỡng viên1T.........................................66

1T2.2.3. Rối nhiễu nhân cách của điều dưỡng viên1T ...............................................82

1T2.2.4. Quan điểm của điều dưỡng viên với những đánh giá hiện nay của

xã hội về nghề điều dưỡng1T.......................................................................87

1T2.3. Một số biện pháp nhằm giảm thiểu tối đa những biểu hiện RNTL của

điều dưỡng viên1T ..............................................................................................89

1T2.3.1. Cơ sở đề xuất biện pháp1T ...........................................................................89

1T2.3.2. Một số biện pháp cụ thể1T ...........................................................................94

1TTIỂU KẾT CHƯƠNG 21T .........................................................................................98

1TKẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ1T ................................................................................99

1TTÀI LIỆU THAM KHẢO1T ....................................................................................102

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CTNN : căng thẳng nghề nghiệp

RNLA : rối nhiễu lo âu

RNNC : rối nhiễu nhân cách

RNTL : rối nhiễu tâm lý

DANH MỤC CÁC BẢNG

1TBảng 1.1. Biểu hiện RNNC theo DSM1T ................................................................31

1TBảng 2.1. Phân bố khách thể nghiên cứu1T.............................................................44

1TBảng 2.2. Biểu hiện RNLA về mặt sinh lý – thể chất1T .........................................55

1TBảng 2.3. Tỷ lệ mức độ RNLA về mặt sinh lý – thể chất1T ..................................57

1TBảng 2.4. Biểu hiện của RNLA về mặt tâm lý1T ....................................................59

1TBảng 2.5. Tỷ lệ mức độ RNLA về mặt tâm lý1T.....................................................60

1TBảng 2.6. Sự khác biệt RNLA theo lứa tuổi và khoa làm việc1T............................61

1TBảng 2.7. Những nguyên nhân chủ quan của RNLA1T ..........................................64

1TBảng 2.8. Biểu hiện CTNN về mặt sinh lý – thể chất1T ........................................66

1TBảng 2.9. Tỷ lệ mức độ CTNN về mặt sinh lý – thể chất1T ..................................69

1TBảng 2.10. Biểu hiện CTNN về mặt tâm lý1T..........................................................70

1TBảng 2.11. Tỷ lệ mức độ CTNN về mặt tâm lý1T....................................................73

1TBảng 2.12. Sự khác biệt CTNN theo lứa tuổi và khoa làm việc1T............................74

1TBảng 2.13. Những nguyên nhân khách quan của CTNN1T ......................................77

1TBảng 2.14. Biểu hiện RNNC1T .................................................................................82

1TBảng 2.15. Tỷ lệ mức độ RNNC1T ...........................................................................84

1TBảng 2.16. Sự khác biệt RNNC theo lứa tuổi và khoa làm việc1T ...........................85

1TBảng 2.17. Nguyên nhân RNNC1T ..........................................................................86

1TBảng 2.18. Quan điểm của điều dưỡng viên với những đánh giá hiện nay

của xã hội về nghề điều dưỡng.1T...........................................................87

1TBảng 2.19. Đánh giá của điều dưỡng viên về mức độ cần thiết của nhóm

biện pháp điều dưỡng thực hiện1T ..........................................................90

1TBảng 2.20. Đánh giá của điều dưỡng viên về mức độ cần thiết của nhóm

biện pháp bệnh viện thực hiện1T.............................................................92

1TBảng 2.21. Đánh giá của điều dưỡng viên về mức độ cần thiết của nhóm

biện pháp từ phía xã hội ......................................................................93

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

1TBiểu đồ 1.1. Các mức độ rối nhiễu tâm lý theo APA1T ............................................11

1TBiểu đồ 2.1. Biểu hiện RNLA về mặt sinh lý – thể chất1T .......................................56

1TBiểu đồ 2.2. Tỷ lệ mức độ RNLA về mặt sinh lý – thể chất1T .................................58

1TBiểu đồ 2.3. Tỷ lệ mức độ RNLA về mặt tâm lý1T ..................................................61

1TBiểu đồ 2.4. Biểu hiện CTNN về mặt sinh lý – thể chất1T .......................................68

1TBiểu đồ 2.5. Tỷ lệ mức độ CTNN về mặt sinh lý – thể chất1T .................................69

1TBiểu đồ 2.6. Tỷ lệ mức độ CTNN về mặt tâm lý1T .................................................74

1TBiểu đồ 2.7. Biểu hiện RNNC1T ...............................................................................83

1TBiểu đồ 2.8. Tỷ lệ mức độ RNNC1T .........................................................................84

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đề tài “Nghiên cứu đặc điểm nguyên nhân tử vong của bệnh nhân rối loạn tâm

thần” được đăng trên “Tạp chí thông tin Y dược” năm 2002 của Trần Văn Cường về

mối quan hệ giữa rối nhiễu tâm lý và bệnh tật đưa ra kết luận của Tổ chức y tế Thế

giới (WHO): “Trong số các bệnh không truyền nhiễm, ước lượng rằng nhóm bệnh

do rối nhiễu tâm lý gây ra gánh nặng bệnh tật và tử vong nhiều hơn các nhóm khác,

nhiều hơn cả nhóm bệnh ung thư và nhóm bệnh tim mạch. Rối nhiễu tâm lý là yếu

tố nguy cơ quan trọng làm tăng thêm những bệnh lý về tim mạch, tiểu đường, tiêu

hóa… Trong nhiều bệnh thực thể, những người có sẵn rối nhiễu tâm lý từ trước sẽ

chậm trễ trong việc điều trị, tìm kiếm sự giúp đỡ khiến cho bệnh nặng hơn. Ngược

lại, những người mắc bệnh mãn tính, bệnh nan y dễ bị rối nhiễu tâm lý” [4]. Ngoài

ra, theo WHO, những người sống trong các tình trạng rối nhiễu tâm lý, như: rối loạn

trầm cảm, lo lắng, căng thẳng thần kinh, rối loạn hành vi sẽ dễ sa sút trong học tập,

làm việc và có thể bị thất học, thất nghiệp, nặng hơn có thể tự tử…

Nguyên nhân dẫn đến rối nhiễu tâm lý không chỉ là yếu tố bệnh lý mà còn do

rất nhiều yếu tố khác. Điều kiện xã hội, hoàn cảnh sống, áp lực học tập - công

việc… cũng làm cho con người rơi vào tình trạng rối nhiễu tâm lý.

Rối nhiễu tâm lý có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, mọi đối tượng, trong đó có điều

dưỡng viên. Rối nhiễu tâm lý của điều dưỡng biểu hiện chủ yếu là: lo âu; căng

thẳng, mệt mỏi; rối nhiễu hành vi và nhân cách khiến họ mất tập trung trong công

việc, sinh hoạt cuộc sống hàng ngày gặp nhiều trở ngại, sức khỏe giảm sút…

Điều dưỡng viên được coi là một trong những đối tượng dễ bị rối nhiễu tâm lý

vì ba nguyên nhân chính sau đây:

• Thứ nhất, do môi trường làm việc có nhiều yếu tố bất lợi, như: vi sinh vật gây

bệnh làm cho người điều dưỡng có nguy cơ mắc bệnh lây nhiễm cao; đối

tượng tiếp xúc thường xuyên của điều dưỡng viên là người bệnh, nhiều khi

bệnh nhân “giận” bệnh, sẽ “giận” lây sang cả điều dưỡng; yêu cầu của bệnh

2

viện với điều dưỡng viên khá cao, thường xuyên kiểm tra định kỳ hoặc đột

xuất kỹ năng lâm sàng và kiến thức nghề nghiệp của điều dưỡng…

• Thứ hai, do đặc trưng nghề nghiệp, thời gian làm việc thất thường (phải trực

đêm, trực trong các ngày nghỉ lễ, làm theo ca kíp). Điều dưỡng viên cũng chịu

áp lực khi không được quyền tự quyết trong công việc của mình, luôn phải

thực hiện theo y lệnh của bác sĩ. Đối tượng công việc là người bệnh, chỉ một

sơ xuất nhỏ của điều dưỡng viên rất có thể gây ảnh hưởng xấu đến tính mạng

bệnh nhân.

• Thứ ba, do bản thân điều dưỡng viên, rất nhiều người ở vào tình thế “nghề

chọn mình chứ không phải mình chọn nghề”. Họ trở thành điều dưỡng vì “bất

đắc dĩ” nên không toàn tâm toàn ý trong công việc, dễ có tâm trạng chán nản

khi làm việc.

Điều dưỡng viên là lực lượng chiếm số lượng tương đối đông trong hoạt động

nghề Y. Tuy nhiên, những đề tài cũng như những bài viết về đối tượng này chưa

nhiều, chưa sâu và chưa hệ thống, thường chỉ là viết về một nhóm điều dưỡng của

một bệnh viện hay một địa phương nào đó. Đặc biệt, nghiên cứu về đặc điểm rối

nhiễu tâm lý của điều dưỡng viên càng hạn chế. Năm 2009, nhóm tác giả Trương

Đình Chính, Cao Ngọc Nga, Nguyễn Đỗ Nguyên, Ngô Tích LinhP Pcó đề tài nghiên cứu:

“Rối loạn tâm thần ở điều dưỡng và nữ hộ sinh Bà Rịa – Vũng Tàu”. Một nghiên cứu

khác cho ra kết quả: rối loạn tâm thần ở điều dưỡng trực tiếp phục vụ bệnh nhân tâm

thần là 48,32%, và ở nhân viên y tế trực tiếp phục vụ bệnh nhân lao phổi là 15,5% [3].

Các đề tài đó mới chỉ dừng ở việc nghiên cứu mối liên quan của căng thẳng với công

việc của điều dưỡng. Cũng chưa có đề tài nào đi sâu vào nghiên cứu RNTL của điều

dưỡng viên đang làm việc tại các bệnh viện lớn của thành phố Hồ Chí Minh.

Xuất phát từ những nội dung trình bày trên, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài

“Rối nhiễu tâm lý của điều dưỡng viên ở một số bệnh viện tại thành phố Hồ

Chí Minh”.

3

2. Mục đích nghiên cứu

Khảo sát thực trạng rối nhiễu tâm lý của điều dưỡng viên ở một số bệnh viện

tại thành phố Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp giúp điều

dưỡng viên phòng tránh, giảm thiểu rối nhiễu tâm lý.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Rối nhiễu tâm lý của điều dưỡng viên bệnh viện.

3.2. Khách thể nghiên cứu

Điều dưỡng viên đang làm việc ở một số bệnh viện tại thành phố Hồ Chí Minh.

4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu

4.1. Về đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu rối nhiễu tâm lý của điều dưỡng viên trong công việc và cuộc

sống hàng ngày biểu hiện qua 3 nhóm: nhóm rối nhiễu lo âu, nhóm căng thẳng nghề

nghiệp và nhóm rối nhiễu nhân cách.

4.2. Về khách thể nghiên cứu

Khách thể nghiên cứu là 200 điều dưỡng viên đang làm việc ở một số khoa

của 4 bệnh viện tại thành phố Hồ Chí Minh: bệnh viện Phạm Ngọc Thạch, bệnh

viện Thống Nhất, bệnh viện Nhân dân Gia Định, bệnh viện Nhi Đồng 2.

Mỗi bệnh viện nghiên cứu 50 điều dưỡng viên.

5. Giả thuyết nghiên cứu

Điều dưỡng viên bệnh viện có những biểu hiện của rối nhiễu tâm lý, như: rối

nhiễu lo âu, căng thẳng nghề nghiệp và rối nhiễu nhân cách. Xét trên tổng thể mức

độ xuất hiện các biểu hiện thì có những điều dưỡng đã bị rối nhiễu tâm lý.

Nếu tìm hiểu được thực trạng và nguyên nhân rối nhiễu tâm lý của điều dưỡng

viên sẽ đề xuất được một số biện pháp phù hợp giúp điều dưỡng viên bệnh viện

phòng tránh, giảm thiểu rối nhiễu tâm lý.

4

6. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Phân tích, tổng hợp các vấn đề lý luận cơ bản liên quan đến rối nhiễu tâm

lý, rối nhiễu tâm lý trong hoạt động nghề nghiệp, từ đó hình thành cơ sở lý luận cho

đề tài.

- Khảo sát thực trạng rối nhiễu tâm lý của điều dưỡng viên bệnh viện.

- Đề xuất một số biện pháp giúp điều dưỡng viên bệnh viện phòng tránh,

giảm thiểu rối nhiễu tâm lý.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận

Thu thập các tài liệu có liên quan đến vấn đề để nghiên cứu, phân tích, tổng

hợp các tài liệu, như: rối nhiễu tâm lý, đặc điểm tâm lý người điều dưỡng, đặc điểm

nghề điều dưỡng, rối nhiễu tâm lý của điều dưỡng viên,... phục vụ cho việc nghiên

cứu nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài.

7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn

Đề tài sử dụng một số phương pháp nghiên cứu phối hợp với nhau, trong đó

điều tra bằng phiếu hỏi là phương pháp nghiên cứu quan trọng nhất, các phương

pháp còn lại là phương pháp bổ trợ.

7.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi.

7.2.2. Phương pháp phỏng vấn.

7.2.3. Phương pháp quan sát.

7.3.Phương pháp xử lý số liệu thống kê toán học

Sử dụng phương pháp xử lý thống kê bằng phần mềm SPSS 16.0 for

window để xử lý và phân tích số liệu của luận văn.