Rối loạn trầm cảm trên người nhiễm HIV-AIDS ở phòng khám ngoại trú huyện Hóc Môn tại TP.HCM

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRƢƠNG THỊ HÒA

RỐI LOẠN TRẦM CẢM Ở NGƢỜI NHIỄM HIV/AIDS

TẠI PHÒNG KHÁM NGOẠI TRÚ HUYỆN HÓC MÔN,

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

HÀ NỘI - 2018

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

TRƢƠNG THỊ HÒA

RỐI LOẠN TRẦM CẢM Ở NGƢỜI NHIỄM HIV/AIDS

TẠI PHÒNG KHÁM NGOẠI TRÚ HUYỆN HÓC MÔN,

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Ngành: Tâm lý học

Mã số: 8310401

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

TS. NGUYỄN HỮU LONG

HÀ NỘI - 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn “Rối loạn trầm cảm ở người nhiễm HIV/AIDS tại

phòng khám ngoại trú huyện Hóc Môn, Thành phố Hồ Chí Minh” là công trình

nghiên cứu do tôi thực hiện và chưa được công bố trong bất cứ một công trình

nghiên cứu nào của người khác.

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về tính trung thực của số liệu và các nội dung

khác trong luận văn của mình.

LỜI CẢM ƠN

Để thực hiện và hoàn thành đề tài nghiên cứu này, tôi đã nhận được sự quan

tâm và giúp đỡ rất lớn của quý Thầy cô, đồng nghiệp, bạn bè và gia đình. Tôi xin

bày tỏ lòng biết ơn chân thành của mình đến:

Qúy Thầy cô trong khoa Tâm lý học của Học viện khoa học xã hội, các

giảng viên đã tận tình giảng dạy, chỉ dẫn tôi trong suốt quá trình học tập tại trường.

TS. Nguyễn Hữu Long – người trực tiếp hướng dẫn về mặt chuyên môn,

Thầy là người khiến tôi thẩm thấu và thấm thía ý nghĩa câu nói dân gian: “không

thầy đố mày làm nên”, tôi xin được cảm ơn Thầy đã luôn nhiệt tình, tận tâm hướng

dẫn, hỗ trợ tài liệu, định hướng và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đến lúc

hoàn thành luận văn này.

Bác sĩ Ngô Hồng Việt Thanh, điều dưỡng Nguyễn Thị Xuân Trang tại phòng

khám ngoại trú Hóc Môn đã tận tình giúp đỡ, tạo điều kiện tốt nhất cho tôi thực

hiện đề tài nghiên cứu.

Các anh chị lớp Cao học khóa VII và khóa VIII đã luôn động viên, chia sẻ,

giúp đỡ tôi trong quá trình học tập cũng như thực hiện đề tài này.

Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn chân thành đến quý đồng nghiệp, bạn bè và

gia đình thân yêu đã luôn ở bên và giúp đỡ tạo mọi điều kiện cho tôi hoàn thành

luận văn này.

Tác giả luận văn

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ RỐI LOẠN TRẦM CẢM Ở NGƢỜI

NHIỄM HIV/AIDS..................................................................................................10

1.1. Những vấn đề lý luận về rối loạn trầm cảm.......................................................10

1.2. Cơ sở lý luận về rối loạn trầm cảm ở người nhiễm HIV/AIDS.........................22

1.3. Nghiên cứu RLTC của người nhiễm HIV/AIDS dựa trên thang đo Beck.........29

1.4. Yếu tố ảnh hưởng đến rối loạn trầm cảm ở người nhiễm HIV/AIDS................34

1.5. Biện pháp hạn chế các rối loạn trầm cảm ở người nhiễm HIV/AIDS ...............37

Chƣơng 2: TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................40

2.1. Vài nét về khách thể và địa bàn nghiên cứu ......................................................40

2.2. Tổ chức nghiên cứu............................................................................................41

2.3. Các phương pháp nghiên cứu.............................................................................42

Chƣơng 3: THỰC TRẠNG RỐI LOẠN TRẦM CẢM Ở NGƢỜI NHIỄM

HIV/AIDS TẠI PHÕNG KHÁM NGOẠI TRÖ HUYỆN HÓC MÔN,

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ..............................................................................49

3.1. Kết quả nghiên cứu thực trạng rối loạn trầm cảm ở người nhiễm HIV/AIDS tại

phòng khám ngoại trú huyện Hóc Môn, Thành phố Hồ Chí Minh ..............................49

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.........................................................................68

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................72

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT Viết tắt Viết đầy đủ

1 ICD 10

Bảng phân loại quốc tế bệnh tật của World Health

Organization

2 BN Bệnh nhân

3 DSM IV Cẩm nang chẩn đoán và thống kê rối loạn tâm thần

4 TC Trầm cảm

5 RLTC Rối loạn trầm cảm

6 TPHCM Thành phố Hồ Chí Minh

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Đặc điểm mẫu nghiên cứu ........................................................................41

Bảng 3.1. Kết quả mức độ rối loạn trầm cảm theo thang đo Beck ...........................49

Bảng 3.2. Kết quả lựa chọn phương án trả lời mặt tâm lý theo thang đo Beck ........51

Bảng 3.3. Kết quả lựa chọn phương án trả lời mặt cơ thể theo thang đo Beck ........56

Bảng 3.4. Yếu tố mối quan hệ trong gia đình ...........................................................58

Bảng 3.5. Yếu tố dịch vụ hỗ trợ ................................................................................59

Bảng 3.6. Mối quan hệ với môi trường xung quanh .................................................60

Bảng 3.7. Nhận thức bản thân...................................................................................62

Bảng 3.8. Thái độ sống của bản thân ........................................................................63

Bảng 3.9. Biện pháp tác động làm giảm rối loạn trầm cảm......................................64

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong thực tế cuộc sống hiện đại, con người phải đối mặt với nhiều nguy cơ

về rối loạn tâm lý trong đó có trầm cảm. Là nhóm người dễ bị tổn thương nên người

nhiễm HIV/AIDS càng dễ bị rơi vào rối loạn trầm cảm.

Việt Nam là một quốc gia nằm trong khu vực Đông Nam Á, dân số hơn 90

triệu người. Theo số liệu thống kê năm 2011, có khoảng 197.335 người sống chung

với HIV/AIDS. Con số này tiếp tục tăng lên 263.317 người trong năm 2015 [21].

Giống như những người sống chung với HIV/AIDS trên thế giới, người nhiễm

HIV/AIDS tại Việt Nam cũng các gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần, đặc biệt là

trầm cảm. Do những đặc trưng về căn bệnh này, nguồn lây bệnh, đối tượng mang

bệnh nên sự kỳ thị và phân biệt đối xử với người có HIV còn khá nặng nề và kéo

theo những hỗ trợ về dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần cho người nhiễm

HIV/AIDS chưa đáp ứng như mong đợi.

Bao nhiêu thế kỷ qua, nhân loại vẫn đang cố gắng dùng mọi nguồn lực để khắc

phục hậu quả của HIV/AIDS. Cả thế giới đang chung tay cùng nhau đẩy lùi tác hại của

HIV/AIDS. Có thể nói HIV/AIDS mang đến hậu quả là bệnh tật, đói nghèo và đau khổ

cho con người. Ngoài sự tàn phá về sức khỏe thể chất, căn bệnh thế kỷ này còn tàn phá

sức khỏe tâm trí của con người một cách khủng khiếp.

Chính điều đó ngày càng làm gia tăng tỷ lệ người nhiễm HIV/AIDS bị trầm

cảm. Thực tế, họ là đối tượng cần được hỗ trợ, giúp đỡ và chăm sóc đặc biệt về mặt

sinh học, xã hội và tâm lý. Trầm cảm ở người nhiễm HIV/AIDS làm giảm khả năng

lao động, thu rút xã hội, suy giảm thể chất, là một trong nhiều nguyên nhân dẫn đến

thất nghiệp đồng thời khiến người ta gặp khó khăn trong việc giải quyết mọi vấn đề,

xuất hiện nguy cơ gãy đổ về mặt tình cảm như ly hôn, bệnh tật, chết chóc.

Vì vậy rất cần có những dự án vì cộng đồng, những nghiên cứu về người

nhiễm HIV/AIDS để tìm hiểu những rối loạn trầm cảm của người nhiễm

HIV/AIDS. Theo số liệu trong một cuộc khảo sát quốc gia ở Pháp (2016), tỷ lệ trầm

cảm của người sống chung với HIV/AIDS là 21%, ở Nam Phi con số này lên tới

42,4% [28]. Tại Việt Nam, cuộc khảo sát cắt ngang trên 1.503 bệnh nhân nhiễm

HIV được điều trị ARV ở hai phòng khám HIV tại Hà Nội năm 2016, kết quả tỷ lệ

trầm cảm trên người nhiễm HIV/AIDS là 26,2%, điểm số cao hơn ở hỗ trợ xã hội,

2

đặc biệt là hỗ trợ tình cảm/thông tin và tương tác xã hội tích cực sẽ cho thấy mối

liên hệ đáng kể với trầm cảm thấp hơn [22].

Nhận thấy đây là một đối tượng nghiên cứu đặc biệt, các nghiên cứu về lĩnh

vực này ở Việt Nam chưa nhiều, một số nghiên cứu như trên chỉ dừng lại ở tỷ lệ

trầm cảm ở người nhiễm HIV/AIDS và bước đầu tiếp cận ở các khoa học khác như :

Y học, Dịch tễ học, Xã hội học, Nhân chủng học. Trầm cảm nhìn từ góc độ tâm lý

học sẽ khác so với các khoa học khác. Khi mà trầm cảm trở thành vấn đề sức khỏe

tâm thần phổ biến nhất trong các vấn đề liên quan tới sức khỏe của người nhiễm

HIV/AIDS.

Đối với tôi, trong khoảng thời gian từ năm 2009 đến năm 2013, tôi có cơ hội

được tham gia mạng lưới phi chính phủ về truyền thông và chăm sóc điều trị cho người

nhiễm HIV/AIDS tại phòng khám ngoại trú, huyện Hóc Môn, Thành phố Hồ Chí

Minh. Tại đây, tôi đã có cơ hội được tiếp cận, được làm việc, được lắng nghe, chia sẻ

về những vấn đề khó khăn trong cuộc sống của những người nhiễm HIV/AIDS. Quá

trình công tác khiến tôi nhận ra được tầm quan trọng của việc nâng đỡ, hỗ trợ tâm lý

mang lại cho người nhiễm HIV/AIDS trong việc xoa dịu đau buồn, lo lắng, sợ hãi và

trấn an tinh thần cho họ, tạo ra những tác động tích cực đối với quá trình điều trị của

người nhiễm HIV/AIDS.

Từ những lý do trên, tôi chọn đề tài: “Rối loạn trầm cảm trên ngƣời nhiễm

HIV/AIDS ở phòng khám ngoại trú huyện Hóc Môn tại Thành phố Hồ Chí

Minh” làm luận văn tốt nghiệp. Tôi hy vọng nghiên cứu này có đóng góp nhỏ vào

việc nhận diện chứng RLTC của bệnh nhân HIV, góp phần làm tăng hiệu quả điều

trị từ đó cải thiện tình trạng sức khỏe tâm thần nói riêng và sức khỏe của bệnh nhân

HIV nói chung. Xác định mục đích tìm hiểu thực trạng các rối loạn trầm cảm của

người nhiễm HIV/AIDS, các yếu tố ảnh hưởng đến rối loạn trầm cảm của người

nhiểm HIV/AIDS, đưa ra một số biện pháp nhằm hạn chế các rối loạn trầm cảm ở

người nhiễm HIV/AIDS.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

2.1. Một số nghiên cứu trên thế giới

Theo một nghiên cứu của tổ chức y tế thế giới (World Health Organization)

trong năm 2010 có 298 triệu người mắc trầm cảm (chiếm tỷ lệ 4,3% dân số toàn

cầu). Có sự khác nhau về tỷ lệ người mắc trầm cảm giữa các nước, các khu vực trên

thế giới: Nhật Bản là 3%, Mỹ chiếm 17%.