Rèn luyện các kĩ năng tương tự hóa và đặc biệt hóa cho học sinh trong dạy học Hình học ở trường trung học cơ sở Nước CHDCND Lào

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

––––––––––––––––––––––

SONEPASIT SIVONGSAY

RÈN LUYỆN CÁC KĨ NĂNG TƯƠNG TỰ HÓA

VÀ ĐẶC BIỆT HÓA CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC

HÌNH HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

NƯỚC CHDCND LÀO

Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Toán

Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Cao Thị Hà

THÁI NGUYÊN - 2017

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu

và kết quả nghiên cứu trong luận văn là hoàn toàn trung thực, chưa từng được

công bố trong bất kì một công trình của tác giả nào khác.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2017

Tác giả luận văn

SONEPASIT SIVONGSAY

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo hướng dẫn khoa học

PGS. TS Cao Thị Hà, đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện

luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, khoa sau đại học, khoa Toán,

các thầy cô giáo giảng dạy và toàn thể các bạn học viên lớp cao học Lí luận và

phương pháp dạy học bộ môn Toán K23 - Trường Đại học Sư Phạm Thái

Nguyên đã tận tình giảng dạy, góp nhiều ý kiến quý báu cho tôi trong suốt quá

trình học tập, nghiên cứu khoa học và làm luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo, các em học

sinh của Trường Năng Khiếu và Dự Bị đại học dân tộc Viêng Chăn, thủ đô

Viêng Chăn đã giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu.

Mặc dù có nhiều cố gắng, nhưng do thời gian có hạn và năng lực của bản

thân còn nhiều hạn chế trong kinh nghiên cứu, nên luận văn không tránh khỏi

những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp, chỉ bảo của các thầy,

cô giáo và các bạn đồng nghiệp.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2017

Tác giả luận văn

SONEPASIT SIVONGSAY

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan ........................................................................................................ i

Lời cảm ơn...........................................................................................................ii

Mục lục ...............................................................................................................iii

Danh mục các bảng............................................................................................. iv

Danh mục các hình .............................................................................................. v

MỞ ĐẦU............................................................................................................. 1

1. Lí do chọn đề tài........................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu.................................................................................... 2

3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................... 3

4. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................. 3

5. Giả thuyết khoa học ..................................................................................... 3

6. Dự kiến cấu trúc luận văn ............................................................................ 3

Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN.............................................. 4

1.1. Tương tự hóa ............................................................................................. 4

1.1.1.Tương tự là gì?.................................................................................................4

1.1.2. Tương tự hóa trong toán học .........................................................................6

1.2. Đặc biệt hóa............................................................................................... 8

1.3. Các thao tác tư duy liên quan đến hoạt động tương tự hóa và đặc biệt hóa.. 11

1.3.1. Phân tích - tổng hợp......................................................................................11

1.3.2. Dự đoán thông qua so sánh..........................................................................15

1.3.3. Khái quát hóa ................................................................................................17

1.4. Tầm quan trọng của việc rèn luyện các kĩ năng tương tự hóa và đặc biệt

hóa cho học sinh trong quá trình DH............................................................. 18

1.5. Dạy học giải toán hình học ..................................................................... 23

1.5.1. Vai trò của bài tập toán trong quá trình dạy học........................................23

1.5.2. Vai trò của bài tập hình học với việc rèn luyện các kĩ năng tương tự hóa

và đặc biệt hóa của học sinh...................................................................................25

iv

1.6. Thực trạng việc tổ chức dạy học hình học cho học sinh ở trường trung

học cơ sở nước cộng hòa dân chủ nhân dân Lào ........................................... 30

1.6.1. Thuận lợi trong dạy học hình học cho học sinh ở trường trung học cơ sở

nước cộng hòa dân chủ nhân dân Lào...................................................................30

1.6.2. Khó khăn trong dạy học hình học cho học sinh khá giỏi ở trường trung

học cơ sở nước cộng hòa dân chủ nhân dân Lào .................................................31

1.7. Kết luận chương 1 ................................................................................... 32

Chương 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG TƯƠNG TỰ

HÓA VÀ ĐẶC BIỆT HÓA CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC HÌNH

HỌC Ở TRƯỜNG THCS ............................................................................... 33

2.1. Sơ lược về nội dung Hình học trong chương trình môn Toán ở trường

THCS nước CHDCND Lào ........................................................................... 33

2.2. Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng tương tự hóa và đặc biệt hóa trong

DH Hình học cho HS trường THCS nước CHDCND Lào............................ 34

2.2.1.Biện pháp 1: Rèn luyện kĩ năng tương tự hóa và đặc biệt hóa cho học

sinh trong hoạt động tìm kiếm lời giải bài toán....................................................34

2.2.2. Biện pháp 3: Rèn luyện kĩ năng tương tự hóa và đặc biệt hóa cho HS

trong việc đề xuất bài toán mới..............................................................................45

2.3. Kết luận chương 2 ................................................................................... 57

Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 58

3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................ 58

3.2. Nội dung thực nghiệm............................................................................. 58

3.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm............................................................. 59

3.4. Triển khai thực nghiệm ........................................................................... 59

3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm ................................................................ 75

3.6. Kết luận chung về thực nghiệm .............................................................. 83

KẾT LUẬN....................................................................................................... 84

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 85

iv

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1: Nội dung thực nghiệm sư phạm........................................................ 58

Bảng 3.2: Chất lượng học tập học kì I năm học 2016 - 2017 của hai lớp 8A

và 8B trường năng khiếu và dự bị đại học dân tộc viêng chăn,

huyện Saithany, thủ đô Viêng Chăn.................................................. 59

Bảng 3.3: Thời gian thực nghiệm sư phạm ....................................................... 60

Bảng 3.4: Kết quả điểm kiểm tra lớp 8A và lớp 8B........................................... 82

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Phát huy nguồn lực con người được coi là yếu tố cơ bản để phát triển xã

hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững. Sự nghiệp phát triển đất nước ta

trong giai đoạn hiện nay đòi hỏi chúng ta phải có một nguồn nhân lực tương

xứng, đó là những con người có lòng yêu nước, có ý chí, có sức khỏe và giỏi về

chuyên môn nghiệp vụ. Vì vậy, phát triển giáo dục và đào tạo được coi là một

trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại

hóa. Chính vì vậy, để có thể đào tạo được những con người phát triển toàn diện,

một yếu tố quan trọng là đổi mới phương pháp dạy học, làm sao cho thông qua

quá trình học tập người học không chỉ học được kiến thức đã học vào cuộc sống.

Nghị quyết hội nghị lần thứ VIII ban chấp hành trung ương Đảng nhân

dân cách mạng Lào (năm 2006) và chiến lược giáo dục từ năm 2006 đến 2020,

kế hoạch giáo dục khóa VII (2010 – 2015 ) nêu rõ: Để giải phóng đất nước

vượt qua đất nước nghèo trong năm 2020 nên đào tạo cho con người có kiến

thức cao, có tay nghề cao, tự chủ sáng tạo, có khả năng vân d ̣ ung, th ̣ ưc h ̣ ành

của người hoc̣ , qua đó mà góp phần tích cực thực hiện mục tiêu lớn của đất

nước.... Một trong những yêu cầu quan trọng mà chương trình nhấn mạnh đến

đó là “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy được tính tích cực, tự

giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc trưng môn học, đặc

điểm đối tượng học sinh, điều kiện của từng lớp học; bồi dưỡng cho học sinh

phương pháp tự học, khả năng hợp tác” đồng thời cũng yêu cầu các hình thức

tổ chức giáo dục cần “ đảm bảo chất lượng giáo dục chung cho mọi đối tượng

và tạo điều kiện phát triển năng lực cá nhân học sinh”. “Giáo viên chủ động

lựa chọn vận dụng các phương pháp và hình thức tổ chức giáo dục cho phù hợp

với nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể”.

Mục tiêu giáo dục trung học cơ sở của Nước CHDC nhân dân lào là giúp

HS phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kĩ năng cơ

2

bản nhằm hình thành nhân cách con người xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách

và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho HS tiếp tục học lên cao hoặc đi vào cuộc

sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ tổ quốc.

Tương tự hóa và đặc biệt hóa là những thao tác tư duy có vai trò rất quan

trọng trong quá trình dạy học toán ở trường trung học cơ sở. Tương tự và đặc

biệt hóa là phương pháp giúp chúng ta mò mẫm, dự đoán để tìm lời giải của bài

toán, mở rộng, đào sâu, hệ thống hóa kiến thức và góp phần quan trọng trong

việc hình thành những phẩm chất trí tuệ cho học sinh.

Trong trường phổ thông, môn Toán được xác định là môn học có vai trò

to lớn trong việc hình thành và phát triển những phẩm chất trí tuệ cho HS. Tuy

nhiên trong thực tiễn DH, việc phát triển những phẩm chất trí tuệ cho HS vẫn

chưa được nhiều giáo viên quan tâm và đối với nhiều GV Toán của Nước

CHDCND Lào đây cũng là một công việc khó khăn. Vậy làm thế nào để có thể

giúp GV Toán nhận thức được vai trò quan trọng của việc hình thành các phẩm

chất trí tuệ cho HS trong quá trình DH? Làm thế nào để GV có thể hình thành

được tốt nhất các phẩm chất đó cho HS? Để trả lời câu hỏi đó đã có một số công

trình nghiên cứu của các tác giả nghiên cứu về cơ chế và đề xuất các biện pháp sư

phạm để phát triển những phẩm chất trí tuệ cho HS trong quá trình DH nói chung

và DH Toán nói riêng. Tuy nhiên vấn đề nghiên cứu để phát triển các phẩm chất

trí tuệ cho HS khá giỏi cấp Trung học cơ sở của Nước CHDCND Lào thông qua

DH Hình học vẫn còn là vấn đề mở. Với các lí do trên tôi lựa chọn đề tài “Rèn

luyện các kĩ năng tương tự hóa và đặc biệt hóa cho học sinh trong dạy học

Hình học ở trường trung học cơ sở Nước CHDCND Lào”.

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu để xuất một số biện pháp sư phạm rèn luyện các kĩ năng

tương tự hóa và đặc biệt hóa cho học sinh trong dạy học Hình học ở trường

Trung học cơ sở Nước CHDCND Lào.

3

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

Luận văn sẽ trả lời các câu hỏi sau:

- Kĩ năng tương tự hóa và đặc biệt hóa của HS là gì? Vai trò của kĩ năng

tương tự hóa và đặc biệt hóa trong quá trình học tập?

- Dạy học hình học có những ưu, nhược điểm gì trong việc rèn luyện các

kĩ năng tương tự hóa và đặc biệt hóa cho học sinh?

- Những tác động sư phạm nào có thể rèn luyện được các kĩ năng tương tự

hóa và đặc biệt hóa cho học sinh trong DH Hình học?

4. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu tài liệu về lý luận và

phương pháp dạy học môn Toán, các tài liệu nghiên cứu có liên quan đến đề tài.

- Phương pháp điều tra, quan sát: Dự giờ thăm lớp, tìm hiểu, trao đổi ý

kiến với một số giáo viên giàu kinh nghiệm, dạy giỏi Toán trung học cơ sở về

những vấn đề liên quan đến đề tài.

- Phương pháp thử nghiệm sư phạm: Để kiểm nghiệm một số kết quả

nghiên cứu trong thực tiễn dạy học ở trường trung học cơ sở.

5. Giả thuyết khoa học

Nếu đề xuất được một số biện pháp sư phạm phù hợp để rèn cho HS các

kĩ năng tương tự hóa và đặc biệt hóa và vận dụng được chúng vào trong quá

trình DH Hình học thì không những học sinh đạt kết quả cao trong học tập mà

còn đáp ứng mục tiêu phát triển tư duy của học sinh trường THCS của nước

CHDCND Lào.

6. Dự kiến cấu trúc luận văn

Chương I. Cơ sở lí luận và thực tiễn

Chương II. Các biện pháp rèn luyện kĩ năng tương tự hóa và đặc biệt hóa

cho học sinh trong dạy học hình học ở trường THCS

Chương III. Thực nghiệm sư phạm