Quyền kháng cáo của bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

------

VÕ NGỌC TRIỀU

QUYỀN KHÁNG CÁO CỦA BỊ CÁO

TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM

UẬN V N THẠC S UẬT HỌC

ự và ố tụ g ự - Mã số: 60380104

TS. ƯƠNG THỊ M QUỲNH

TP. HỒ CHÍ MINH, N M 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi.

Các tài liệu và số liệu nêu trong luận văn là tuyệt đối chính xác và trung thực.

Kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ

công trình nghiên cứu nào khác.

Tác giả luận văn

Võ Ngọc Triều

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Bản án sơ thẩm

Bộ luật Hình sự

Bộ luật Tố tụng hình sự

Hội đồng xét xử

Quyết định phúc thẩm

Quyết định sơ thẩm

Tham gia tố tụng

Tiến hành tố tụng

Tòa án nhân dân

Tòa án nhân dân tối cao

Tố tụng hình sự

Viện kiểm sát

Viện kiểm sát nhân dân tối cao

Xét xử phúc thẩm

Xét xử sơ thẩm

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

BAST

BLHS

BLTTHS

HĐXX

QĐPT

QĐST

TGTT

THTT

TAND

TANDTC

TTHS

VKS

VKSNDTC

XXPT

XXST

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ QUYỀN KHÁNG

CÁO CỦA BỊ CÁO TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM .......................7

1.1. Khái niệm về quyền kháng cáo của bị cáo trong tố tụng hình sự

Việt Nam ............................................................................................................7

1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn của quyền kháng cáo của bị cáo trong

tố tụng hình sự Việt Nam ...............................................................................14

1.3. Đặc điểm của quyền kháng cáo của bị cáo trong tố tụng hình sự

Việt Nam ..........................................................................................................18

1.4. Ý nghĩa của quyền kháng cáo của bị cáo trong tố tụng hình sự

Việt Nam ..........................................................................................................23

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ...............................................................................27

CHƢƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN KHÁNG CÁO CỦA

BỊ CÁO TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM ..........................................29

2.1. Khái quát quy định của pháp luật về quyền kháng cáo của bị cáo

trƣớc khi ban hành Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 ..............................29

2.1.1. Quy định pháp luật về quyền kháng cáo của bị cáo giai đoạn từ

Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến trước năm 1960 ....................................29

2.1.2. Quy định pháp luật về quyền kháng cáo của bị cáo giai đoạn từ năm

1960 đến trước khi ban hành Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988 .....................33

2.1.3. Quy định pháp luật về quyền kháng cáo của bị cáo từ khi ban hành

Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988 đến trước khi ban hành Bộ luật Tố tụng

hình sự năm 2003...............................................................................................37

2.2. Quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 về quyền kháng cáo

của bị cáo .........................................................................................................39

2.2.1. Về đối tượng kháng cáo ...........................................................................39

2.2.2. Về giới hạn của việc kháng cáo...............................................................42

2.2.3. Về thủ tục kháng cáo................................................................................43

2.2.4. Về thời hạn kháng cáo .............................................................................46

2.2.5. Về bổ sung, thay đổi và rút kháng cáo ....................................................49

2.3. Quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 về bảo đảm quyền

kháng cáo của bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam ................................53

2.3.1. Bảo đảm quyền được giải thích về quyền kháng cáo ..............................53

2.3.2. Bảo đảm quyền được nhận bản án, quyết định sơ thẩm của Tòa án.......54

2.3.3. Bảo đảm quyền tham gia phiên tòa phúc thẩm .......................................55

2.3.4. Bảo đảm quyền bổ sung tài liệu, đồ vật tại Tòa án cấp phúc thẩm.........56

2.3.5. Bảo đảm quyền bào chữa tại phiên tòa phúc thẩm .................................57

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ...............................................................................59

CHƢƠNG 3. THỰC TIỄN THI HÀNH VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP HOÀN

THIỆN PHÁP LUẬT VỀ QUYỀN KHÁNG CÁO CỦA BỊ CÁO TRONG TỐ

TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM................................................................................61

3.1. Thực tiễn thi hành pháp luật về quyền kháng cáo của bị cáo trong

tố tụng hình sự Việt Nam ...............................................................................61

3.1.1. Kết quả đạt được qua thực tiễn thi hành pháp luật về quyền kháng cáo

của bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam........................................................61

3.1.2. Những hạn chế, vướng mắc từ thực tiễn thi hành pháp luật về quyền

kháng cáo của bị cáo và nguyên nhân...............................................................64

3.2. Những giải pháp bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo trong tố tụng

hình sự Việt Nam ............................................................................................73

3.2.1. Nội dung bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo trong tố tụng hình sự

Việt Nam ............................................................................................................73

3.2.2. Giải pháp bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo trong tố tụng hình sự

Việt Nam ............................................................................................................75

3.2.2.1. Giải pháp hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự ................................75

3.2.2.2. Giải pháp khác ..................................................................................83

KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ..................................................................................................86

KẾT LUẬN CHUNG ..............................................................................................88

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Quá trình giải quyết vụ án hình sự thường trải qua nhiều giai đoạn tố tụng

khác nhau, song giải quyết vụ án trong giai đoạn xét xử sơ thẩm có ý nghĩa quan

trọng. Đây là lần đầu tiên, trách nhiệm pháp lý cũng như quyền lợi hợp pháp của

những người tham gia tố tụng được xác định. Trong giai đoạn này, Tòa án có trách

nhiệm áp dụng mọi biện pháp hợp pháp để xác định sự thật khách quan của vụ án,

làm rõ những chứng cứ xác định có tội và chứng cứ xác định vô tội, những tình tiết

tăng nặng và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của bị cáo để ra bản án hoặc quyết định

sơ thẩm đúng pháp luật nhằm xử lý đúng người, đúng tội, bảo vệ quyền và lợi ích

hợp pháp của công dân. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, việc giải quyết vụ án ở

giai đoạn xét xử sơ thẩm hình sự vẫn có những sai lầm, vi phạm pháp luật của

những người tiến hành tố tụng làm cho việc giải quyết vụ án thiếu khách quan,

quyền và lợi ích hợp pháp của bị cáo và những người tham gia tố tụng khác chưa

được bảo đảm. Nhằm khắc phục những sai lầm, vi phạm pháp luật có thể xảy ra

trong quá trình giải quyết vụ án hình sự ở giai đoạn xét xử sơ thẩm, pháp luật tố

tụng hình sự của nhà nước ta đã quy định cho bị cáo và những người tham gia tố

tụng khác quyền kháng cáo bản án hoặc quyết định sơ thẩm, để yêu cầu Tòa án cấp

trên trực tiếp xét xử lại vụ án hoặc xét lại quyết định sơ thẩm theo thủ tục phúc

thẩm.

Quyền kháng cáo trong tố tụng hình sự là quyền của nhiều chủ thể nhưng đối

với bị cáo, quyền kháng cáo có tầm quan trọng đặc biệt. So với những người tham

gia tố tụng khác, bị cáo là người mang địa vị pháp lý của người bị buộc tội, có khả

năng bị áp dụng biện pháp cưỡng chế mang tính nghiêm khắc nhất của nhà nước, đó

là hình phạt. Nếu việc xét xử của Tòa án là đúng người, đúng tội sẽ có tác dụng rất

lớn trong việc giáo dục bị cáo và phòng ngừa chung, thông qua đó cũng bảo vệ

được quyền lợi hợp pháp của những người tham gia tố tụng. Ngược lại, việc giải

quyết vụ án của Tòa án có sai lầm, không đúng pháp luật, điều đó sẽ xâm hại trước

hết đến quyền lợi hợp pháp của chính bị cáo, không những về tính mạng, danh dự,

nhân phẩm và tài sản mà còn làm giảm niềm tin của nhân dân vào pháp luật.

2

Thực tiễn giải quyết vụ án hình sự ở nước ta thời gian qua cho thấy, thông

qua kháng cáo của bị cáo, Tòa án cấp phúc thẩm đã phát hiện những thiếu sót, vi

phạm của bản án, quyết định sơ thẩm và kịp thời cải sửa về tội danh, khung hình

phạt áp dụng, mức hình phạt, trách nhiệm bồi thường thiệt hại, thậm chí không ít

trường hợp được minh oan. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, việc thực

thi pháp luật về quyền kháng cáo và cơ chế bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo

trên thực tế vẫn bộc lộ những hạn chế nhất định, làm cho quyền kháng cáo của bị

cáo chưa được bảo đảm trọn vẹn, cả về điều kiện thực hiện lẫn hiệu quả từ việc

kháng cáo đem lại. Hạn chế này do nhiều nguyên nhân, trong đó có sự bất cập của

pháp luật về quyền kháng cáo, về cơ chế bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo cũng

như tinh thần trách nhiệm, năng lực của người tiến hành tố tụng trong việc thi hành

pháp luật về quyền kháng cáo của bị cáo. Vì vậy, việc nghiên cứu làm rõ thêm lý

luận và quy định của pháp luật về quyền kháng cáo của bị cáo, từ đó chỉ ra những

hạn chế trong thực tiễn và nguyên nhân của nó, nhằm xây dựng các giải pháp hoàn

thiện, bảo đảm tốt hơn quyền kháng cáo của bị cáo là cần thiết trong thời điểm hiện

nay.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Nghiên cứu về quyền kháng cáo của một chủ thể trong tố tụng hình sự nói

chung và của bị cáo nói riêng là tương đối mới mẻ. Các nhà luật học, các nhà

nghiên cứu đã thể hiện cách tiếp cận của mình về quyền kháng cáo của bị cáo qua

các công trình liên quan đã được nghiệm thu, đăng tải, có thể kể ra như:

- Các luận án và luận văn chuyên ngành, có các đề tài: “Đảm bảo quyền tự

do dân chủ của công dân trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự” và “Bảo đảm quyền

con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam” của

tác giả Lại Văn Trình; “Bảo đảm quyền của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong

tố tụng hình sự” của tác giả Nguyễn Tiến Đạt; “Giai đoạn xét xử phúc thẩm -

Những vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Huỳnh Lập Thành và “Phạm vi xét

xử phúc thẩm và thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm theo pháp luật tố tụng hình

sự Việt Nam” của tác giả Bùi Ngọc Hòa.

- Các sách chuyên khảo, bài viết có tên gọi: “Quyền kháng cáo của người bị

buộc tội trong tố tụng hình sự Việt Nam - Thực trạng và các giải pháp đảm bảo”

của tác giả Hồ Sỹ Sơn (Tạp chí Tòa án nhân dân, số 6 năm 2010); “Hoàn thiện các

quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về quyền, nghĩa vụ của bị can, bị cáo và các

cơ chế bảo đảm thực hiện” của tác giả Chu Thị Trang Vân (Tạp chí Nghiên cứu lập

3

pháp, số 9 năm 2010); “Tranh luận tại phiên tòa phúc thẩm” của của tác giả Dương

Thanh Biểu (NXB Tư pháp, Hà Nội, năm 2008); “Hoàn thiện quy định pháp luật về

thủ tục phiên tòa xét xử phúc thẩm vụ án hình sự” của tác giả Phan Thị Thanh Mai

(Tạp chí Luật học số 4 năm 2003); “Thủ tục phúc thẩm trong luật tố tụng hình sự

Việt Nam” của tác giả Đinh Văn Quế (NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 1998).

Nhìn chung, quyền kháng cáo của bị cáo trong các công trình kể trên được đề

cập nghiên cứu ở hai góc độ, đó là: quyền con người của bị cáo trong tố tụng hình sự

và quyền tố tụng của bị cáo do pháp luật quy định, mặc dù đây là những vấn đề có liên

quan chặt chẽ nhau.

Ở góc độ quyền con người trong tố tụng hình sự, nhiều tác giả đã làm rõ những

vấn đề mang tính lý luận, để khẳng định quyền kháng cáo của bị cáo là khả năng của

công dân bị truy cứu trách nhiệm hình sự, được bày tỏ sự không đồng tình đối với phán

quyết hoặc quyết định của Tòa án sơ thẩm, yêu cầu tòa án cấp trên trực tiếp giải quyết

lại vụ án theo thủ tục phúc thẩm và trong mối liên hệ với việc bảo đảm quyền kháng

cáo do luật định, là một trong những phương thức có hiệu quả để bảo đảm quyền con

người của bị cáo, cũng như để đạt được mục đích của tố tụng hình sự.

Ở góc độ quyền tố tụng của bị cáo, các tác giả đã làm rõ vai trò của quyền

kháng cáo hợp pháp của bị cáo, với tư cách là một trong những căn cứ pháp lý làm phát

sinh trình tự giải quyết vụ án hình sự theo thủ tục phúc thẩm, gắn với phạm vi và thẩm

quyền của Tòa án cấp phúc thẩm. Từ đó, một vài tác giả đã nghiên cứu, đánh giá thực

trạng và đưa ra các giải pháp bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo ở phạm vi khái

quát, chưa làm rõ mối liên hệ giữa quyền kháng cáo với các quyền tố tụng khác với

tư cách là cơ chế bảo đảm cho quyền kháng cáo của bị cáo và những giải pháp đề

xuất chủ yếu dừng lại ở mức độ hoàn thiện pháp luật để bảo đảm cho bị cáo khả

năng thực hiện quyền kháng cáo, mà chưa nghiên cứu, đề xuất các giải pháp bảo

đảm tính hiệu quả của quyền kháng cáo gắn với việc thực hiện thẩm quyền của Tòa

án cấp phúc thẩm.

Vì vậy, việc nghiên cứu quyền kháng cáo của bị cáo ở góc độ là một quyền

tố tụng trong tổng thể các quy định của pháp luật về chế định quyền kháng cáo, để

làm rõ toàn diện những vấn đề lý luận, thực tiễn và đề xuất các giải pháp bảo đảm

quyền kháng cáo của bị cáo không những về phương diện khả năng thực hiện quyền

do luật định mà còn về phương diện bảo đảm tính hiệu quả của quyền kháng cáo, là

rất cần thiết. Đây là những điểm mới mà tác giả sẽ tiếp tục nghiên cứu, thể hiện

trong luận văn của mình. Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu đã nêu đều có giá

4

trị khoa học và thực tiễn cao, là những tài liệu nghiên cứu rất quan trọng để giúp tác

giả hoàn thành luận văn của mình.

3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

Việc nghiên cứu đề tài nhằm đạt được hai mục đích:

Thứ nhất, tiếp tục tìm hiểu và làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực trạng

áp dụng pháp luật về quyền kháng cáo, cơ chế bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo.

Thứ hai, đề xuất các giải pháp về mặt pháp lý và thực tiễn một cách phù hợp,

khả thi nhằm bảo đảm tốt hơn quyền kháng cáo của bị cáo trong tố tụng hình sự

Việt Nam.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn tập trung giải quyết

những nhiệm vụ sau đây:

- Làm rõ khái niệm, cơ sở lý luận và thực tiễn, đặc điểm và ý nghĩa quyền

kháng cáo của bị cáo.

- Phân tích pháp luật hiện hành về quyền kháng cáo, cơ chế bảo đảm quyền

kháng cáo của bị cáo và đánh giá thực trạng, chỉ ra những bất cập, hạn chế của pháp

luật về quyền kháng cáo, cơ chế bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo trong tố tụng

hình sự và nguyên nhân của những bất cập, hạn chế đó.

- Kiến nghị các giải pháp hoàn thiện pháp luật và các giải pháp mang tính

thực tiễn để bảo đảm cho bị cáo không những về khả năng thực hiện quyền kháng

cáo mà còn về hiệu quả của quyền kháng cáo trên thực tế.

3.3. Phạm vi nghiên cứu

Quyền kháng cáo của bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam là vấn đề vừa có

tính lý luận, vừa có tính thực tiễn. Xuất phát từ mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu đã

đề ra và trong điều kiện cho phép, tác giả tiếp cận, nghiên cứu quyền kháng cáo của

bị cáo chủ yếu ở góc độ quyền tố tụng được quy định theo pháp luật tố tụng hình sự

Việt Nam, các quan điểm khoa học pháp lý về quyền kháng cáo của bị cáo và thực

tiễn hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc bảo đảm quyền kháng

cáo của bị cáo từ năm 2011 đến năm 2013 trong phạm vi toàn quốc. Bên cạnh đó,

các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam ban hành trước ngày Bộ luật

Tố tụng hình sự năm 2003 có hiệu lực, quy định của luật pháp quốc tế và một số

quốc gia về quyền kháng cáo của bị cáo sẽ được tham chiếu để làm rõ cho những

nội dung nghiên cứu.

5

4. Phƣơng pháp nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác –

Lênin để làm rõ tính khách quan, khoa học những nhiệm vụ nghiên cứu đã đặt ra và

sử dụng chủ yếu các phương pháp nghiên cứu sau đây:

- Phương pháp phân tích, tổng hợp: Để phân tích, giải thích và đánh giá nội

dung quy định của pháp luật, những quan điểm khoa học pháp lý, quan điểm áp

dụng pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng và thực trạng của quyền kháng

cáo, cơ chế bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam;

đồng thời hệ thống hóa những vấn đề đã phân tích, đánh giá thành những tiêu chí

nghiên cứu có tính khái quát cao.

- Phương pháp thống kê: Sử dụng để minh họa về số liệu cho những nhận

định, đánh giá vấn đề nghiên cứu theo từng tiêu chí nhất định.

- Phương pháp lịch sử: Nhằm làm rõ những điều kiện, hoàn cảnh khách quan

của việc ban hành và sự kế thừa của những quy định pháp luật, quan điểm lập pháp

về quyền quyền kháng cáo và vấn đề bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo trong tố

tụng hình sự Việt Nam.

Bên cạnh đó, trong quá trình thực hiện đề tài, tác giả khảo sát thực tiễn giải

quyết vụ án ở giai đoạn xét xử, nghiên cứu hồ sơ vụ án và các tài liệu chuyên đề

nghiệp vụ của các cơ quan tiến hành tố tụng của một số địa phương để làm cơ sở

thực tiễn cho việc nghiên cứu đề tài.

5. Ý nghĩa khoa học và giá trị ứng dụng của đề tài

Đề tài nghiên cứu tương đối toàn diện những vấn đề lý luận về quyền kháng

cáo của bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam. So với các quan điểm và công trình

đã được nghiên cứu của nhiều tác giả, đề tài góp phần làm phong phú thêm lý luận

về quyền kháng cáo của bị cáo trong tố tụng hình sự, đó là làm sáng tỏ mối quan hệ

giữa quyền kháng cáo với các quyền tố tụng khác của bị cáo với ý nghĩa là cơ chế

bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo trên thực tế, đồng thời đưa ra quan điểm bảo

đảm quyền kháng cáo của bị cáo không chỉ dừng lại ở khả năng thực hiện quyền mà

còn bảo đảm hiệu quả của nó gắn với trách nhiệm và việc áp dụng đúng pháp luật

khi xem xét nội dung, yêu cầu kháng cáo của bị cáo, nếu không thì việc quy định

của pháp luật về quyền kháng cáo của bị cáo chỉ mang tính hình thức.

Đề tài đã đánh giá khách quan về thực trạng quyền kháng cáo của bị cáo và

chỉ ra những bất cập, hạn chế về pháp luật, áp dụng pháp luật về quyền kháng cáo,

cơ chế bảo đảm quyền kháng cáo của bị cáo, từ đó đề xuất đồng bộ các giải pháp về