Quyền của bị đơn trong tố tụng dân sự

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

PHẠM THỊ THÚY

QUYỀN CỦA BỊ ĐƠN

TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

QUYỀN CỦA BỊ ĐƠN

TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ

Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự

Mã số: 60380103

Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. MAI HỒNG QUỲ

Học viên: PHẠM THỊ THÚY

Lớp: Cao học luật khóa 21

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2017

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu khoa học của cá nhân tôi,

được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của GS. TS. Mai Hồng Quỳ. Các kết

luận nghiên cứu trong Luận văn là trung thực và chưa từng được cơ quan, tổ chức,

cá nhân khác công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên

cứu của mình.

Tác giả

Phạm Thị Thúy

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU............................................................................................................1

CHƯƠNG 1. QUYỀN PHẢN TỐ............................................................................8

1.1. Khái niệm và ý nghĩa của quyền phản tố.......................................................8

1.1.1. Khái niệm ................................................................................................................ 8

1.1.2. Ý nghĩa .................................................................................................................. 12

1.2. Nội dung quyền phản tố ................................................................................13

1.2.1. Chủ thể thực hiện quyền phản tố và chủ thể bị phản tố........................................ 13

1.2.2. Điều kiện của yêu cầu phản tố .............................................................................. 16

1.2.3. Thời điểm bị đơn có quyền đưa ra yêu cầu phản tố.............................................. 30

1.2.4. Thẩm quyền thụ lý yêu cầu phản tố....................................................................... 34

1.2.5. Trình tự, thủ tục đưa ra yêu cầu phản tố .............................................................. 38

CHƯƠNG 2. QUYỀN YÊU CẦU ĐỘC LẬP.......................................................50

2.1. Khái niệm và ý nghĩa quyền yêu cầu độc lập ..............................................50

2.1.1. Khái niệm .............................................................................................................. 50

2.1.2. Ý nghĩa .................................................................................................................. 52

2.2. Nội dung quyền yêu cầu độc lập ..................................................................52

2.2.1. Chủ thể có quyền yêu cầu độc lập và chủ thể bị yêu cầu độc lập......................... 53

2.2.2. Điều kiện của yêu cầu độc lập .............................................................................. 55

2.2.3. Thời điểm bị đơn có quyền đưa ra yêu cầu độc lập.............................................. 58

2.2.4. Thẩm quyền thụ lý yêu cầu độc lập....................................................................... 61

2.2.5. Trình tự, thủ tục đưa ra yêu cầu độc lập............................................................... 62

KẾT LUẬN..............................................................................................................63

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

LỜI MỞ ĐẦU

Lý do chọn đề tài

Con người luôn là chủ thể trọng tâm trong các mối quan hệ xã hội. Pháp luật

điều chỉnh các mối quan hệ xã hội trước tiên và quan trọng nhất để đảm bảo quyền

lợi cho các chủ thể trong các mối quan hệ đó. Pháp luật tố tụng dân sự ra đời nhằm

điều chỉnh mối quan hệ giữa các chủ thể tiến hành tố tụng với các chủ thể tham gia

tố tụng, mối quan hệ giữa các chủ thể tiến hành tố tụng với nhau, mối quan hệ giữa

các chủ thể tham gia tố tụng với nhau; trên cơ sở đó thực hiện nhiệm vụ “góp phần

bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ

nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ

chức, cá nhân; giáo dục mọi người nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật” (Điều 1 Bộ

luật Tố tụng dân sự 2015).

Để bảo vệ quyền con người, quyền công dân, pháp luật quy định cho các

đương sự tham gia quan hệ pháp luật tố tụng dân sự có các quyền nhất định, trong

đó, bên cạnh các quyền chung, đương sự cũng có các quyền riêng biệt. Việc quy

định quyền riêng biệt cho từng đương sự dù họ tham gia tố tụng với các vai trò khác

nhau, hay xuất phát từ các nhóm chủ thể có lợi ích trái ngược nhau trong xã hội vừa

cho thấy tính cá biệt, vừa cho thấy tính bình đẳng, công bằng của pháp luật.

Bộ luật Tố tụng dân sự được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 25/11/2015

đã có một số sửa đổi, bổ sung về quyền của bị đơn, nhưng việc thực hiện các quy

định này chưa được hướng dẫn cụ thể. Chẳng hạn, pháp luật quy định cho bị đơn có

quyền đưa ra yêu cầu độc lập đối với người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan nhưng

lại không quy định việc đưa ra yêu cầu độc lập này được thực hiện như thế nào...

Do đó, thiết nghĩ, nghiên cứu quy định về quyền của bị đơn trong tố tụng dân sự là

thực sự cần thiết.

Mặc dù Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 được ban hành, các quy định về quyền

của bị đơn trong tố tụng dân sự đã được hoàn thiện ở mức độ nhất định trong mối

tương quan với các quan hệ xã hội điều chỉnh, nhưng ở chừng mực nào đó, dưới góc

độ lý luận cũng như thực tiễn, các quy định này vẫn còn tồn tại một số bất cập cần

phải khắc phục, chẳng hạn như quy định về điều kiện, thời điểm đưa ra yêu cầu

phản tố của bị đơn...

2

Bên cạnh đó, theo tìm hiểu của tác giả, cho đến thời điểm hiện nay, ngoài quyền

phản tố thì chưa có công trình nào nghiên cứu về nội dung quyền yêu cầu độc lập của

bị đơn trong tố tụng dân sự.

Trên cơ sở những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Quyền của bị đơn trong

tố tụng dân sự” với đối tượng nghiên cứu là quyền phản tố và quyền yêu cầu độc lập

của bị đơn trong tố tụng dân sự làm đề tài Luận văn Thạc sĩ Luật học của mình.

Tình hình nghiên cứu

Quyền của bị đơn trong tố tụng dân sự đã được nhắc đến trong một số công

trình nghiên cứu dưới khía cạnh là một vấn đề của công trình nghiên cứu đó hoặc có

một số công trình lựa chọn một hoặc một số quyền của bị đơn làm đối tượng nghiên

cứu (phổ biến là quyền phản tố). Cụ thể:

Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh (2012), Giáo trình Luật Tố tụng

dân sự Việt Nam: Với mục đích cung cấp những kiến thức nền tảng, cơ bản, gợi mở

những nội dung cần nghiên cứu cho sinh viên, cuốn giáo trình mặc dù có đề cập đến

các quyền của bị đơn trong xét xử vụ án dân sự nhưng những nội dung này chỉ dừng

lại ở việc nêu tên các quyền của bị đơn; nêu các điều kiện để xác định yêu cầu phản

tố của bị đơn.

Trường Đại học Luật Hà Nội (2006), Giáo trình Luật Tố tụng dân sự Việt

Nam: Các quyền của bị đơn không được tách ra trình bày riêng mà đan xen trong

thủ tục tố tụng, chẳng hạn trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm, sau khi thụ lý vụ

án, Tòa án thông báo cho bị đơn về việc thụ lý vụ án, bị đơn có trách nhiệm nộp văn

bản ghi ý kiến của mình về yêu cầu của nguyên đơn cùng tài liệu, chứng cứ kèm

theo, đồng thời gửi yêu cầu phản tố (nếu có). Tuy nhiên, giáo trình cũng chỉ dừng

lại ở việc nêu một số quyền của bị đơn, chưa đi sâu phân tích, làm rõ quy định pháp

luật hay nêu những bất cập, đưa ra kiến nghị.

Trường Đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh

(2017), Giáo trình Luật Tố tụng dân sự: Giáo trình đã kể tên các quyền của bị đơn

trong tố tụng dân sự. Do cuốn giáo trình được phát hành sau thời điểm có hiệu lực

của Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 nên một số điểm mới về quyền của bị đơn trong tố

tụng dân sự đã được đề cập đến, chẳng hạn như quyền đưa ra yêu cầu độc lập với

người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan.

Nguyễn Thị Hoài Phương (chủ biên) (2016), Bình luận những điểm mới trong

Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015: Cuốn sách đã làm rõ và bình luận những điểm

mới trong Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 so với Bộ luật Tố tụng dân sự 2004, sửa đổi,

3

bổ sung 2011; trong đó bao gồm các quyền của bị đơn, chẳng hạn như quyền đưa ra

yêu cầu độc lập với người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Tuy nhiên, giống như

tên gọi, cuốn Bình luận chỉ tập trung làm rõ những điểm mới của Bộ luật Tố tụng

dân sự nói chung, cũng như những điểm mới trong quy định về quyền của bị đơn

nói riêng.

Bùi Thị Huyền (chủ biên) (2016), Bình luận khoa học Bộ luật Tố tụng dân sự

năm 2015: Chủ yếu phân tích, bình luận đối với quyền đưa ra yêu cầu phản tố của

bị đơn. Hơn nữa, quyền của bị đơn chỉ là một nội dung trong Bộ luật Tố tụng dân sự

2015 nên cuốn Bình luận khoa học cũng không thể đi sâu phân tích, bình luận tất cả

những khía cạnh về quyền của bị đơn trong tố tụng dân sự.

Nguyễn Văn Cường, Trần Anh Tuấn, Đặng Thanh Hoa (chủ biên) (2012),

Bình luận khoa học Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi: Nêu các quyền của bị đơn trong

tố tụng dân sự, đặc biệt, tác giả đã đưa ra một số lý giải nguyên nhân tại sao pháp

luật quy định cho bị đơn các quyền riêng bên cạnh các quyền chung như các đương

sự khác.

Tác giả khẳng định Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng dân

sự năm 2011 đã bổ sung được một số thiếu sót về quyền phản tố trong Bộ luật Tố

tụng dân sự 2004. Tuy nhiên, quy định về quyền phản tố theo Luật sửa đổi, bổ sung

một số điều của Bộ luật Tố tụng dân sự 2011 vẫn còn tồn tại một số vướng mắc

như: chủ thể có quyền phản tố, chủ thể bị phản tố, tư cách tố tụng của bị đơn đưa ra

yêu cầu phản tố và hậu quả pháp lý của việc xác định tư cách tố tụng đó.

Viện Nhà nước và Pháp luật (2012), Bình luận khoa học Bộ luật Tố tụng dân

sự của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã sửa đổi, bổ sung 2011: Dưới

góc độ là một tài liệu bình luận khoa học, công trình đã phân tích, giải thích, bình

luận các quyền của bị đơn trong quá trình giải quyết vụ án dân sự, đã xây dựng

được cơ sở lý luận nền tảng khi nghiên cứu về quy định này trong tố tụng dân sự.

Tống Công Cường (2007), Luật Tố tụng dân sự Việt Nam – Nghiên cứu so

sánh: Bên cạnh việc nêu tên các quyền của bị đơn, tác giả cũng đưa ra một số vấn

đề cơ bản về phản tố như khái niệm phản tố, đơn phản tố, việc thay đổi, bổ sung, rút

đơn phản tố. Do thời điểm tác giả thực hiện công trình là năm 2007 nên so với hiện

tại, các quy định pháp luật Việt Nam liên quan đến quyền của bị đơn trong tố tụng

dân sự đã có sự thay đổi, bổ sung đáng kể.

Nguyễn Phương Hạnh (2012), Tìm hiểu về quyền tự định đoạt của đương sự

theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự Việt Nam: Tác giả nghiên cứu về nguyên

4

tắc quyền quyết định và tự định đoạt của đương sự theo quy định của Bộ luật Tố

tụng dân sự Việt Nam, trong đó, quyền phản tố, quyền thay đổi, bổ sung, rút yêu

cầu phản tố của bị đơn là một nội dung thể hiện nguyên tắc này. Tác giả đã đưa ra

một số nội dung cơ bản về quyền phản tố của bị đơn như: phạm vi thực hiện quyền

phản tố, thời điểm thực hiện quyền phản tố, tác giả cũng nêu ra điểm khác biệt trong

quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự 2004, sửa đổi, bổ sung 2011 với các quy định

trước đây về quyền phản tố.

Tác giả Lê Thị Bích Phượng nghiên cứu về quyền phản tố của bị đơn với đề

tài Quyền phản tố của bị đơn trong tố tụng dân sự, Khóa luận tốt nghiệp cử nhân

luật, Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, năm 2015: Như tên đề tài, Khóa

luận tập trung nghiên cứu về quyền phản tố của bị đơn, qua đó, khái quát một số

vấn đề lý luận về quyền phản tố, hệ thống các quy định pháp luật về quyền phản tố,

tìm hiểu thực tiễn áp dụng quy định pháp luật về quyền phản tố, trên cơ sở đó đưa

ra một số ý kiến hoàn thiện quy định pháp luật về quyền phản tố của bị đơn.

Nguyễn Thị Thu Dung (2017), “Một số nội dung cơ bản về yêu cầu phản tố,

yêu cầu độc lập trong Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015”, Tạp chí Kiểm sát, số 07,

tr. 43-45, 52: Nội dung bài viết nêu một số điểm mới của Bộ luật Tố tụng dân sự

2015 liên quan đến yêu cầu phản tố của bị đơn, yêu cầu độc lập của các đương sự.

Chẳng hạn như: yêu cầu phản tố, yêu cầu độc lập của các đương sự là cơ sở để Tòa

án căn cứ, lựa chọn, áp dụng thủ tục giải quyết vụ án dân sự; thời điểm bị đơn có

quyền đưa ra yêu cầu phản tố; việc đương sự đưa ra yêu cầu phản tố, yêu cầu độc

lập có ý nghĩa quyết định thời hạn giải quyết vụ án dân sự.

Nguyễn Minh Hằng, Hà Văn Nâu (2010), “Yêu cầu phản tố và thời điểm thực

hiện quyền phản tố từ quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự”, Tạp chí Nghề luật, số

1, tr. 41-46: Bài viết đã nêu một số bất cập, thiếu sót trong quy định về yêu cầu

phản tố theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự 2004: xác định yêu cầu phản tố,

xác định chủ thể có quyền yêu cầu phản tố và hình thức thực hiện quyền phản tố,

thời điểm thực hiện quyền phản tố.

Nguyễn Thị Hạnh (2011), “Vấn đề yêu cầu phản tố trong giải quyết một vụ án

thừa kế”, Tạp chí Nghề luật, số 4, tr. 54-58: Thông qua bình luận một bản án, tác

giả đã nêu ra một số bất cập trong thực tiễn liên quan đến quyền yêu cầu phản tố

của bị đơn như: xác định yêu cầu phản tố, thời điểm bị đơn đưa ra yêu cầu phản tố.

Duy Kiên (2012), “Những vấn đề cơ bản cần lưu ý khi thụ lý đơn khởi kiện,

đơn phản tố, đơn yêu cầu độc lập trong giải quyết án dân sự”, Tạp chí Kiểm sát, số

5

7, tr. 32-36: Bài viết phân tích các điều kiện để được coi là một yêu cầu phản tố của

bị đơn; chỉ ra bất cập trong quy định về thời hạn thực hiện quyền phản tố theo quy

định tại Điều 176 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng dân sự

2011. Ngoài ra, Bài viết cũng nêu trình tự, thủ tục thụ lý yêu cầu phản tố theo quy

định của pháp luật hiện hành, trên cơ sở đó đưa ra đề xuất cần phải thụ lý lại vụ án ở

thời điểm Tòa án chấp nhận việc xem xét đơn phản tố và đề nghị cần phải có văn

bản hướng dẫn về vấn đề này.

Nguyễn Thị Hạnh, Đinh Thị Thu Hường (2014), “Xác định yêu cầu phản tố

trong giải quyết vụ án dân sự”, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 19, tr. 30-35: Trên cơ

sở bình luận về cách xác định yêu cầu phản tố, ý kiến phản bác của Tòa án trong

một số vụ án, tác giả đã chỉ ra những bất cập của thực tiễn trong việc xác định yêu

cầu phản tố, ý kiến phản bác; hậu quả pháp lý của việc xác định sai yêu cầu phản tố,

ý kiến phản bác; chỉ ra nguyên nhân của việc xác định sai, trong đó có những hạn

chế của pháp luật trong quy định về cách xác định yêu cầu phản tố. Từ đó, tác giả

đưa ra kiến nghị những điều kiện cần và đủ để nhận diện yêu cầu phản tố của bị

đơn.

Như vậy, có thể nói, quyền của bị đơn trong tố tụng dân sự không phải là một

vấn đề mới, tuy nhiên, ngoại trừ quyền phản tố được nhiều tác giả lựa chọn nghiên

cứu dưới nhiều khía cạnh khác nhau thì cho đến thời điểm hiện nay các quyền khác

của bị đơn, bao gồm cả quyền yêu cầu độc lập hầu như chỉ được nhắc đến trong các

công trình nghiên cứu về pháp luật tố tụng dân sự nói chung.

Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

Lựa chọn đề tài “Quyền của bị đơn trong tố tụng dân sự” với đối tượng

nghiên cứu là quyền phản tố, quyền yêu cầu độc lập của bị đơn, tác giả mong muốn

làm sáng tỏ những quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 về các quyền này.

Trên cơ sở so sánh với các quy định pháp luật tố tụng dân sự trước đây, quy định

pháp luật nước ngoài để thấy những điểm tiến bộ, những điểm còn hạn chế. Từ đó

đề xuất giải pháp nhằm triển khai và hiện thực hóa những quy định của Bộ luật Tố

tụng dân sự 2015.

Để đạt được mục đích đã nêu trên, nội dung Luận văn sẽ thực hiện những

nhiệm vụ cụ thể sau:

Về mặt lý luận: Phân tích và tổng hợp một số vấn đề lý luận về quyền phản tố,

quyền yêu cầu độc lập của bị đơn trong tố tụng dân sự.

6

Về mặt pháp luật thực định: Trên cơ sở nghiên cứu, phân tích quyền phản tố,

quyền yêu cầu độc lập của bị đơn trong tố tụng dân sự, so sánh với pháp luật nước

ngoài, đồng thời chiếu những quy định pháp luật này dưới lăng kính thực tiễn, tác

giả mong muốn góp phần đưa ra kiến nghị hiệu quả để khắc phục những thiếu sót,

vướng mắc của các quy định pháp luật về quyền phản tố, quyền yêu cầu độc lập của

bị đơn trong tố tụng dân sự.

Về mặt thực tiễn: Trên cơ sở xem xét thực tiễn giải quyết vụ án dân sự tại Tòa

án, chủ yếu là phân tích, bình luận những bản án, quyết định của Tòa án, tác giả

mong muốn đóng góp một số kiến nghị về việc thực hiện quyền phản tố, quyền yêu

cầu độc lập của bị đơn trong thực tiễn nhằm góp phần giúp cho thực tiễn áp dụng

pháp luật đúng pháp luật, hiệu quả, vì suy cho cùng, đặt ra quy định pháp luật cũng

là để điều chỉnh các quan hệ xã hội trong thực tế cuộc sống.

Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

Luận văn tập trung nghiên cứu về quyền phản tố và quyền yêu cầu độc lập của

bị đơn trong tố tụng dân sự.

Trong Luận văn, tác giả cũng sẽ tìm hiểu quy định pháp luật tương ứng của

một số quốc gia trên thế giới về vấn đề quyền phản tố, quyền yêu cầu độc lập của bị

đơn, so sánh và rút ra bài học kinh nghiệm cho pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện Luận văn, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể

như sau:

Trong từng chương, tác giả sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp để làm

rõ những khái niệm, ý nghĩa và một số vấn đề lý luận khác liên quan đến quyền

phản tố, quyền yêu cầu độc lập của bị đơn trong tố tụng dân sự.

Bên cạnh đó, tác giả sử dụng phương pháp phân tích, bình luận quy định pháp

luật về quyền phản tố, quyền yêu cầu độc lập của bị đơn trong tố tụng dân sự. Tác

giả sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, phương pháp luật học so sánh để trên

cơ sở phân tích các quyền này của bị đơn trong pháp luật tố tụng dân sự của một số

nước trên thế giới, so sánh đối chiếu với quy định của pháp luật Việt Nam nhằm rút

ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Tác giả cũng sử dụng phương pháp phân

tích, bình luận những vấn đề pháp lý phát sinh trong thực tiễn áp dụng các quy định

pháp luật về quyền phản tố, quyền yêu cầu độc lập của bị đơn, trên cơ sở đó, sử

dụng phương pháp tổng hợp để rút ra được những bất cập, vướng mắc và đưa ra

kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật.