Quan niệm nghệ thuật của thạch lam.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------

NGUYỄN THỊ THANH

Quan niệm nghệ thuật của Thạch Lam

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

1

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU................................................................................................... 2

1. Lí do chọn đề tài..................................................................................... 2

2. Lịch sử vấn đề ........................................................................................ 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................ 8

4. Phương pháp nghiên cứu......................................................................... 8

5. Bố cục khóa luận .................................................................................... 8

CHƯƠNG 1. CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP VĂN CHƯƠNG CỦA THẠCH

LAM........................................................................................................ 10

1.1. Vài nét về cuộc đời Thạch Lam......................................................... 10

1.2. Sự nghiệp văn chương Thạch Lam...................................................... 15

1.3. Vị trí Thạch Lam trong lịch sử văn học Việt Nam................................ 21

CHƯƠNG 2. NÉT ĐỘC ĐÁO TRONG QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT

CỦA THẠCH LAM ................................................................................. 27

2.1. “ Văn chương phải gắn với hiện thực cuộc sống”................................. 30

2.2. “Sự thành thực chính là cái gốc của văn chương” ............................... 38

CHƯƠNG 3. TRUYỆN NGẮN THẠCH LAM – TỪ QUAN NIỆM NGHỆ

THUẬT ĐẾN TÁC PHẨM....................................................................... 43

3.1. Cốt truyện trong truyện ngắn Thạch Lam ............................................ 43

3.2. Thế giới nghệ thuật trong truyện ngắn của Thạch Lam......................... 48

3.3. Ngôn ngữ và giọng điệu truyện ngắn Thạch Lam................................. 56

KẾT LUẬN.............................................................................................. 61

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................... 64

2

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Là một cây bút truyện ngắn xuất sắc - Thạch Lam có một vị trí hết sức

quan trọng trong Tự Lực Văn Đoàn và trong văn chương Việt Nam. Mặc dù

ông ra đi khi tuổi đời còn trẻ song để lại một sự nghiệp văn chương rất có giá

trị. Sự nghiệp văn chương của Thạch Lam bao gồm các thể loại : Tiểu thuyết,

tùy bút, bình luận văn học. Song đặc sắc nhất là thể loại truyện ngắn. Ông

được xem là một cây bút truyện ngắn đặc sắc, có đóng góp lớn trong văn

chương Việt Nam những năm đầu thế kỉ XX.

Trong thể loại truyện ngắn, ông đã chứng tỏ tài năng độc đáo của mình.

Ông có một lối văn giản dị, tinh tế mà đằm thắm tình người. Ngôn ngữ trong

những sáng tác của ông giàu tính dân tộc và trong sáng, đầy chất thơ. Vì vậy,

Thạch Lam đã đưa thể loại truyện ngắn đạt đươc những bước tiến lớn trong

văn học Việt Nam. Trong gần một thế kỷ qua, đã có không ít công trình

nghiên cứu về cuộc đời, sự nghiệp, cũng như đặc sắc văn chương Thạch Lam

và nhất là quan niệm nghệ thuật của ông. Quan điểm nghệ thuật còn được

hiểu chung là cách nhìn nhận, thể hiện vấn đề qua các tác phẩm.Với Thạch

Lam, quan niệm đó mang những nét độc đáo và đặc sắc, tạo nên phong cách

Thạch Lam.

Việc nghiên cứu tìm hiểu về Quan niệm nghệ thuật của Thạch Lam qua

truyện ngắn đem lại nhiều điểu bổ ích lí thú cả về lí luận lẫn thực tiễn. Nghiên

cứu đề tài này chúng tôi mong rằng đề tài sẽ giải mã được những lí do thành

công và tạo nên nét độc đáo trong sự nghiệp văn chương Thạch Lam.

2. Lịch sử vấn đề

Thạch Lam là một cây bút truyện ngắn tiêu biểu trong giai đoạn 1930 –

3

1945. Tuy là một ngôi sao sớm vụt tắt, số lượng tác phẩm của Thạch Lam

không nhiều. Song các tác phẩm của ông rất có giá trị và được đánh giá cao.

Cuộc đời, sự nghiệp, phong cách viết truyện và quan niệm nghệ thuật

của Thạch Lam luôn là đề tài vô tận cho các nghiên cứu khai thác. Viết về

Thạch Lam có khá nhiều tác giả tiêu biểu như Trần Trọng Đức, Thế Uyên,

Văn Giá, Thế Lữ, Nguyễn Tuân, Nguyễn Hoành Khung, Phong Lê, Trần

Trọng Đức, Khái Hưng, Nguyễn Thành Thi, …Điều này càng khẳng định vị

trí của Thạch Lam trên văn đàn. Không chỉ vậy, cho đến nay văn Thạch Lam

vẫn chiếm một vị trí quan trọng trong lòng độc giả, được nhiều bạn đọc yêu

thích. Những trang văn của Thạch Lam thấm đẫm tình người còn in dấu trong

tâm trí bao thế hệ bạn đọc. Nó đem đến cho người đọc dư vị thơm tho, nhẹ

nhõm và mát dịu.

Thạch Lam có vai trò quan trọng trong Tự Lực Văn Đoàn. Trong cuốn

Thạch Lam về tác gia và tác phẩm của Vũ Anh Tuấn hay cuốn Tự Lực Văn

Đoàn con người và văn chương của Phan Cự Đệ nhận định với lối viết nhẹ

nhàng, sâu lắng văn chương Thạch Lam có một giá trị hết sức đặc sắc và hấp

dẫn người đọc “Có thể khẳng định rằng mỗi truyện ngắn Thạch Lam đều

mang một vẻ đẹp có ý nghĩa văn hóa dài lâu” [2, tr.36].

Với Nguyễn Tuân trong cuốn Tuyển tập Nguyễn Tuân, ông nghiên cứu

chân dung Thạch Lam và có những nhận định về con người, cuộc đời văn

chương của Thạch Lam. Trong đó, ông đánh giá cao vị trí Thạch Lam trong

lòng bạn đọc. Trong văn chương Thạch Lam điều này thể hiện rất rõ. Những

hình ảnh bình dị, thân quen của chợ huyện, của đêm tối, của những kiếp

người nghèo khổ cứ ẩn hiện trong tâm trí người đọc khi nhắc về Thạch Lam.

Trong cuốn Nhà văn hiện đại nhà phê bình Vũ Ngọc Phan đã đánh giá

rất cao văn Thạch Lam. Ông khẳng định để viết nên những truyện ngắn đặc

sắc như vậy, thì không chỉ với ngòi bút tài hoa mà phải xuất phát từ chính tấm

4

lòng giàu tình cảm chân thành của Thạch Lam.

Nhà phê bình Phong Lê trong cuốn “ Người trong văn – chân dung và

tiểu luận”, nhận thấy trong văn Thạch Lam thấm đượm những tình cảm đằm

thắm, tinh tế của tình người. Đặc biệt khi ông viết về số phận con người, lòng

thương cảm của Thạch Lam với số phận bất hạnh của người phụ nữ thể hiện

rõ nhất như trong truyện : Hai lần chết, Ba mươi tết,...Đặc sắc nghệ thuật

truyện ngắn Thạch Lam là truyện không có cốt truyện, những gợi sâu xa,

những điểm chiếu nghệ thuật bằng “khoảng tối”. Thạch Lam nhìn cuộc đời ở

điểm khuất bằng lời văn nhuần nhụy, tinh tế, gọn và gợi những trạng thái của

sinh hoạt, xúc cảm, tâm hồn. Ông không dùng những câu văn to tát, cấu trúc

gấp gáp, phô diễn, cầu kì mà khơi sâu vào nội tâm tâm hồn, cảm giác trong

người đọc.

Trong cuốn Ba phong cách truyện ngắn trong văn học Việt Nam những

năm 1930 – 1945 Nguyễn Công Hoan – Thạch Lam – Nam Cao, Trần Ngọc

Dung đã có những nghiên cứu về phong cách truyện ngắn Thạch Lam. Tác

giả đi vào nghiên cứu Thạch Lam trên những phương diện sau: Thạch Lam –

một tâm hồn việt, Thạch Lam – tình huống trữ tình, các dạng kết cấu truyện,

nhân vật tâm trạng, một giọng điệu trần thuật nhỏ nhẹ, dịu dàng, chậm dãi,

ngôn ngữ truyện ngắn Thạch Lam. Từ những nghiên cứu tác giả khẳng định

những giá trị riêng biệt phong cách Thạch Lam.

Nghiên cứu về Đặc trưng truyện ngắn Thạch Lam của Nguyễn Thành

Thi tìm hiểu khá hoàn thiện. Tác giả tìm hiểu trên phương diện: một số quan

niệm nghệ thuật, nghệ thuật miêu tả biểu hiện trong truyện ngắn Thạch Lam,

nghệ thuật dựng và kể truyện, ngôn ngữ và giọng điệu. Cuối cùng ông đi đến

nhận xét, đưa ra lời bình về truyện ngắn Thạch Lam.

Với nhận xét của nhà nghiên cứu Phong Lê, văn Thạch Lam có tình

cảm đằm thắm, thiết tha. Nguyễn Thành Thi khẳng định truyện ngắn Thạch

5

Lam mang những nét đặc trưng. Song với Vũ Bằng trong cuốn Vũ Bằng – 14

nhà văn đồng nghiệp do Nguyễn Ánh Ngân biên soạn thì thấy truyện ngắn

Thạch Lam có những đặc sắc riêng biệt tạo nên phong cách Thạch Lam. Nó

nhẹ nhàng, bàng bạc mà mang đầy hy vọng tươi sáng: “Đặc trưng của Thạch

Lam là viết những cảnh đời đen tối, u sầu, nhân thế mà văn không đen tối u

buồn như Gorki của Nga hay như Nguyên hồng của ta” [15, tr.285].

Văn Thạch Lam là những trang văn trữ tình. Trong đó, toát lên vẻ đẹp

ngay trong từng câu chữ, hình ảnh, nhân vật. Trong cuốn Thạch Lam - văn

chương và cái đẹp hội tụ những bài viết nghiên cứu về Thạch Lam. Những tác

giả như Vương Trí Nhàn, Lê Dục Tú, Văn Giá, Nguyễn Hoành Khung, Thế

Lữ, Nguyễn Thành Thi, Phong Lê,…. Đều hướng tới khẳng định giá trị văn

chương Thạch Lam là những trang văn đẹp, đậm chất dân tộc, chan chứa tình

người.

Qua những nghiên cứu về con người, cuộc đời, vị trí và phong cách văn

chương của Thạch Lam, chúng ta có thể thấy ông có một vai trò rất lớn trong

văn chương Việt Nam. Văn chương ông trải qua thử thách thời gian nhưng

giá trị vẫn còn mãi với mọi thế hệ bạn đọc hôm nay và mai sau. “Thời gian sẽ

còn tiếp tục phán xét các giá trị. Nhưng có một điều không còn nghi ngờ gì

nữa: phong cách nghệ thuật truyện ngắn Thạch Lam là một giá trị thật, bền

vững và độc đáo.”[21, tr.146].

Đã có nhiều nghiên cứu, cũng như tranh luận về quan niệm văn chương

Thạch Lam từ trước tới nay. Tìm hiểu về phương diện quan niệm con người

trong sáng tác của Thạch Lam qua bài nghiên cứu của Lê Dục Tú. Chúng ta

có thể thấy, quan niệm con người của Thạch Lam có thể đúc kết trong nhận

xét: “ Với Thạch Lam dường như cuộc sống nghèo khổ vẫn không làm mất đi

ở con người niềm vui sống và hướng về những gì tốt đẹp”[2, tr.124]. Con

người trong sáng tác của Thạch Lam luôn có cái nhìn hướng về phía trước, hi