Quan hệ tăng trưởng giữa hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến Việt Nam

BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ

VIỆN NGHIÊN CỨU QUẢN LÍ KINH TẾ TRUNG ƯƠNG

HOÀNG HƯƠNG GIANG

QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG GIỮA HAI KHU VỰC

NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP

CHẾ BIẾN VIỆT NAM

CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ PHÁT TRIỂN

MÃ SỐ: 62.31.05.01

Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. NGUYỄN XUÂN TRÌNH

2. TS. VÕ TRÍ THÀNH

HÀ NỘI, NĂM 2010

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi,

những kết quả này chưa được công bố ở nơi nào

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................ii

DANH MỤC BẢNG........................................................................................ix

DANH MỤC HÌNH VẼ..................................................................................xii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.........................................................................xiii

PHẦN MỞ ĐẦU............................................................................................... 1

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG HAI

KHU VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN.................... 13

1.1. KHÁI NIỆM TĂNG TRƯỞNG VÀ ĐO LƯỜNG TĂNG TRƯỞNG KHU VỰC

NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN.....................................................13

1.1.1. Khái niệm tăng trưởng trong khu vực nông nghiệp và công nghiệp

chế biến, quan hệ tăng trưởng giữa hai khu vực nông nghiệp và công

nghiệp chế biến ......................................................................................... 13

1.1.1.1. Khái niệm tăng trưởng kinh tế................................................. 13

1.1.1.2. Tăng trưởng trong khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến

............................................................................................................... 14

1.1.1.3. Quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp

chế biến ................................................................................................. 15

1.1.2. Đo lường tăng trưởng khu vực nông nghiệp và khu vực công

nghiệp chế biến........................................................................................ 16

1.1.2.1. Đo lường tăng trưởng tuyệt đối............................................... 16

1.1.2.2. Đo lường tăng trưởng tương đối ............................................. 17

1.1.2.3. Đo lường quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và

công nghiệp chế biến ............................................................................ 18

1.2. VAI TRÒ, CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG TỚI TĂNG TRƯỞNG VÀ MỐI

QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG HAI KHU VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG

NGHIỆP CHẾ BIẾN.............................................................................................20

iv

1.2.1. Vai trò của tăng trưởng khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế

biến đối với nền kinh tế.......................................................................... 20

1.2.1.1. Vai trò của tăng trưởng nông nghiệp đối với nền kinh tế ....... 20

1.2.1.2. Vai trò của tăng trưởng khu vực công nghiệp chế biến đối với

nền kinh tế ............................................................................................. 22

1.2.2. Vai trò của mối quan hệ tăng trưởng giữa khu vực nông nghiệp

và công nghiệp chế biến đối với nền kinh tế.......................................... 25

1.2.3. Các nhân tố tác động tới tăng trưởng khu vực nông nghiệp và công

nghiệp chế biến......................................................................................... 27

1.2.3.1. Các nhân tố tác động tới tăng trưởng khu vực nông nghiệp... 28

1.2.3.2. Các nhân tố tác động tới tăng trưởng khu vực công nghiệp chế biến30

1.2.4. Các nhân tố tác động tới quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông

nghiệp và công nghiệp chế biến ............................................................. 33

1.2.4.1. Định hướng và phân bổ nguồn lực đầu tư cho các khu vực

trong nền kinh tế ................................................................................... 33

1.2.4.2. Chính sách tài chính và tín dụng............................................. 34

1.2.4.3. Chính sách thương mại............................................................ 35

1.2.4.4. Chính sách phát triển nguồn nhân lực .................................... 35

1.2.4.5. Chính sách trợ giá nông nghiệp .............................................. 35

1.2.6.6. Chính sách phát triển công nghệ quốc gia.............................. 36

1.3. MỘT SỐ MÔ HÌNH CƠ BẢN VỀ QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG HAI KHU

VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN....................................37

1.3.1. Mô hình Ricacdo: nông nghiệp là yếu tố giới hạn tăng trưởng......... 38

1.3.2. Mô hình của Arthur Lewis: công nghiệp hoá gắn với sự dịch

chuyển lao động....................................................................................... 40

1.3.3. Mô hình của Ranis và Fei: công nghiệp hoá gắn với đầu tư tổng

thể............................................................................................................. 42

v

1.3.4. Mô hình của Oshima Harry về quá trình công nghiệp hoá ở các

nước châu Á............................................................................................. 44

1.3.5. Mô hình công nghiệp hoá của Liên Bang Xô Viết...................... 47

1.3.6. Mô hình của Mundle: tác động của cầu trong nông nghiệp tới

công nghiệp hoá ...................................................................................... 49

1.4. CÁC MÔ HÌNH ĐO LƯỜNG QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG HAI KHU

VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN....................................51

1.4.1. Mô hình cân đối liên ngành I-O và vận dụng đánh giá mối quan

hệ hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến .......................... 51

1.4.1.1. Mô hình cân đối liên ngành I-O .............................................. 51

1.4.1.2. Vận dụng mô hình I-O đánh giá mối quan hệ hai khu vực nông

nghiệp và công nghiệp chế biến............................................................ 52

1.4.2. Mô hình Ranis - Fei đo lường quan hệ tăng trưởng hai khu vực

nông nghiệp và công nghiệp................................................................... 55

1.4.2.1. Các yếu tố cấu thành mô hình Ranis - Fei .............................. 55

1.4.2.2. Ý nghĩa và tính ứng dụng của mô hình đo lường quan hệ tăng

trưởng hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp Ranis - Fei .............. 57

1.4.2.3. Nhược điểm của mô hình Ranis - Fei đánh giá mối quan hệ

tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến........... 58

1.4.3. Những mô hình sẽ được ứng dụng phân tích quan hệ tăng trưởng hai

khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến Việt Nam........................... 59

CHƯƠNG 2 CẢI CÁCH KINH TẾ VÀ TĂNG TRƯỞNG HAI KHU VỰC

NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN VIỆT NAM GIAI ĐOẠN

1986-2007........................................................................................................ 61

2.1. CẢI CÁCH VÀ MỘT SỐ THÀNH TỰU KINH TẾ VIỆT NAM GIAI

ĐOẠN 1986-2007 .................................................................................................61

2.1.1. Giai đoạn 1986-1990: chuyển đổi từ nền kinh tế tập trung, bao cấp

sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước ........................... 62

vi

2.1.2. Giai đoạn 1991-1995: vượt qua khó khăn, ổn định và phát triển

kinh tế, đưa đất nước cơ bản thoát khỏi khủng hoảng[6] .................... 64

2.1.3. Giai đoạn 1996-2000: tăng trưởng cao, bền vững, ổn định kinh tế vĩ mô,

tạo tiền đề vững chắc cho bước phát triển cao sau năm 2000 [9]................... 65

2.1.4. Giai đoạn 2001-2005: tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững,

nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế [10].................. 68

2.1.5. Giai đoạn 2006-2007: đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế, giải

phóng và phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất, tạo bước đột phá về

chuyển dịch cơ cấu kinh tế [11].............................................................. 70

2.2. TĂNG TRƯỞNG HAI KHU VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP

CHẾ BIẾN VIỆT NAM ........................................................................................73

2.2.1. Tăng trưởng và cơ cấu kinh tế khu vực nông nghiệp Việt Nam......... 74

2.2.1.1. Tăng trưởng khu vực nông nghiệp........................................... 74

2.3.1.2. Cơ cấu kinh tế khu vực nông nghiệp ....................................... 79

2.2.1.3. Một số đánh giá về tăng trưởng và thay đổi cơ cấu kinh tế của

khu vực nông nghiệp Việt Nam............................................................. 83

2.2.2. Tăng trưởng và cơ cấu kinh tế khu vực công nghiệp chế biến Việt

Nam .......................................................................................................... 86

2.2.2.1. Tăng trưởng khu vực công nghiệp chế biến ............................ 86

2.2.2.2. Cơ cấu kinh tế khu vực công nghiệp chế biến ......................... 91

2.2.2.3. Một số đánh giá về tăng trưởng và cơ cấu kinh tế khu vực công

nghiệp chế biến ..................................................................................... 95

CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG MỐI QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG HAI KHU

VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN VIỆT NAM .............. 99

3.1. ĐÁNH GIÁ MỐI QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG KHU VỰC NÔNG

NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN VIỆT NAM......................................99

3.1.1. Đóng góp của khu vực nông nghiệp đối với tăng trưởng khu vực

công nghiệp chế biến............................................................................. 100

vii

3.1.2. Đóng góp của khu vực công nghiệp chế biến đối với khu vực nông

nghiệp..................................................................................................... 102

3.2. ĐÁNH GIÁ THỰC NGHIỆM QUAN HỆ TĂNG TRƯỞNG HAI KHU VỰC

NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1990-

2007 .....................................................................................................................106

3.2.1. Đánh giá mối quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và

công nghiệp chế biến dựa trên mô hình I-O Việt Nam năm 2000 và

năm 2005................................................................................................ 106

3.2.2. Đánh giá mối quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và

công nghiệp chế biến Việt Nam giai đoạn 1990 - 2007 dựa trên mô

hình quan hệ tăng trưởng hai khu vực của Ranis - Fei ..................... 121

3.2.2.1. Số liệu và tính toán số liệu sử dụng trong mô hình tăng trưởng

hai khu vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến Việt Nam giai đoạn

1990-2007 ........................................................................................... 122

3.2.2.2. Tính toán quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và

công nghiệp chế biến Việt Nam giai đoạn 1990-2007 ....................... 125

3.2.2.3. Kết quả thực nghiệm mô hình quan hệ tăng trưởng hai khu

vực nông nghiệp và công nghiệp chế biến Việt Nam giai đoạn 1990-

2007 .................................................................................................... 132

3.2.2.4. Kết luận về quan hệ tăng trưởng hai khu vực nông nghiệp và

công nghiệp chế biến Việt Nam giai đoạn 1990-2007 dựa trên kết quả

mô hình Ranis - Fei............................................................................. 135

CHƯƠNG 4 MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG MỐI QUAN HỆ TĂNG

TRƯỞNG KHU VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN

VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI ...................................................... 143

4.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2011-

2020 .....................................................................................................................144

viii

4.2. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN KHU VỰC NÔNG NGHIỆP VÀ CÔNG

NGHIỆP CHẾ BIẾN VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2011-2020 ..............................145

4.2.1. Định hướng phát triển khu vực nông nghiệp giai đoạn 2011-2020....... 146

4.2.2. Định hướng phát triển khu vực công nghiệp chế biến giai đoạn

2011-2020............................................................................................... 147

4.3. GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY TĂNG TRƯỞNG HAI KHU VỰC NÔNG

NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN

TỚI ......................................................................................................................148

4.3.1. Giải pháp thúc đẩy tăng trưởng khu vực nông nghiệp ............. 149

4.3.1.1. Huy động vốn cho tăng trưởng khu vực nông nghiệp ........... 149

4.3.1.2. Phát triển thị trường cho nông sản Việt Nam trong điều kiện

hội nhập kinh tế quốc tế...................................................................... 151

4.3.1.3. Tạo việc làm cho lao động trong khu vực nông nghiệp ........ 154

4.3.1.4. Khai thác và sử dụng có hiệu quả diện tích đất phục vụ sản

xuất nông nghiệp................................................................................. 157

4.3.1.5. Tăng cường ứng dụng công nghệ vào sản xuất nông nghiệp 159

4.3.2. Giải pháp thúc đẩy tăng trưởng khu vực công nghiệp chế biến .... 160

4.3.2.1. Huy động vốn phục vụ tăng trưởng và phát triển kinh tế nhiều

thành phần .......................................................................................... 161

4.3.2.2. Giải pháp phát triển thị trường nhằm thúc đẩy tăng trưởng khu

vực công nghiệp chế biến.................................................................... 164

4.3.2.3. Phát triển nguồn nhân lực phục vụ tăng trưởng khu vực công

nghiệp chế biến ................................................................................... 166

4.3.2.4. Tăng cường ứng dụng công nghệ mới vào sản xuất.............. 168

4.4. GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG MỐI QUAN HỆ HAI KHU VỰC NÔNG

NGHIỆP VÀ CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN ........................................................170

4.4.1. Tăng cường công tác qui hoạch, phân bổ vốn đầu tư và khuyến

khích phát triển kinh tế nhiều thành phần.......................................... 170