Quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên thị xã Dĩ An, tỉnh Bình Dương

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SỰ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

_______________

Phạm Nguyễn Lan Phương

QUAN HỆ CHA MẸ

VỚI CON TUỔI THIẾU NIÊN

THỊ XÃ DĨ AN TỈNH BÌNH DƯƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh - 2012

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SỰ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

_______________

Phạm Nguyễn Lan Phương

QUAN HỆ CHA MẸ

VỚI CON TUỔI THIẾU NIÊN

THỊ XÃ DĨ AN TỈNH BÌNH DƯƠNG

Chuyên ngành : Tâm Lý Học

Mã số : 60 31 80

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

TS. TRƯƠNG CÔNG THANH

Thành phố Hồ Chí Minh - 2012

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,

kết quả nêu trong Luận văn là trung thực và chưa được công bố trong các

công trình khác.

Tác giả luận văn

Phạm Nguyễn Lan Phương

LỜI CẢM ƠN

Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn quý thầy cô trường Đại học Sư

phạm Tp.HCM và đặc biệt là quý thầy cô khoa Tâm lý – Giáo dục đã nhiệt

tình giảng dạy và tạo điều kiện cho chúng tôi học tập và nghiên cứu.

Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến người hướng dẫn khoa học -

TS. Trương Công Thanh đã đồng hành với tôi trong suốt quá trình thực hiện

nghiên cứu đề tài.

Đồng thời, tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn đến Trưởng phòng Giáo dục

thị xã Dĩ An, Ban giám hiệu, quý thầy cô, cha mẹ của học sinh và học sinh

trường Trung học cơ sở Võ Trường Toản đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi hoàn

thành Luận văn này.

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Lời cảm ơn

Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt

Danh mục các bảng

Danh mục các biểu đồ

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUAN HỆ CHA MẸ VỚI CON TUỔI

THIẾU NIÊN................................................................................................... 5

1.1. Lược sử nghiên cứu vấn đề..................................................................... 5

1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài.................................................................. 5

1.1.2. Nghiên cứu ở trong nước .................................................................. 9

1.2. Quan hệ và quan hệ cha mẹ với con ..................................................... 13

1.2.1. Khái niệm quan hệ .......................................................................... 13

1.2.2. Quan hệ cha mẹ với con.................................................................. 16

1.3. Quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên ............................................... 19

1.3.1. Đặc trưng quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên......................... 19

1.3.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên 23

1.3.2.1. Những yếu tố thuộc về học sinh ............................................... 23

1.3.2.2. Những yếu tố thuộc về cha mẹ ................................................. 30

1.3.3. Các kiểu quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên........................... 33

1.4. Những tình huống biểu hiện quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên.. 49

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ............................................................................... 51

Chương 2 THỰC TRẠNG QUAN HỆ CHA MẸ VỚI CON TUỔI

THIẾU NIÊN................................................................................................. 52

2.1. Mẫu nghiên cứu .................................................................................... 52

2.1.1. Đôi nét về trường Trung học cơ sở Võ Trường Toản .................... 52

2.1.2. Mẫu nghiên cứu .............................................................................. 53

2.2. Tổ chức nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu................................. 54

2.2.1. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn ................................................. 54

2.2.1.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi........................................ 54

2.2.1.2. Phương pháp phỏng vấn ........................................................... 57

2.3. Kết quả nghiên cứu ............................................................................... 58

2.3.1. Nhận thức của học sinh và cha mẹ học sinh về cách ứng xử của cha

mẹ với con tuổi thiếu niên .............................................................. 58

2.3.2. Thực trạng quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên ....................... 65

2.3.2.1. Quan hệ cha mẹ với con qua một số tình huống ứng xử........ 65

2.3.2.2. Quan hệ cha mẹ với con qua đánh giá của học sinh và tự đánh

giá của cha mẹ học sinh.......................................................... 87

2.3.2.3. Quan hệ cha mẹ với con qua ý kiến của học sinh và cha mẹ

học sinh về sự cần thiết thay đổi cách ứng xử của cha mẹ đối

với con .................................................................................... 92

2.3.3. Ý kiến của cha mẹ học sinh về ảnh hưởng của quan hệ cha mẹ với

con đến sự hình thành và phát triển nhân cách trẻ tuổi thiếu niên và

những yếu tố ảnh hưởng đến quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên

......................................................................................................... 96

2.3.3.1. Ý kiến của cha mẹ học sinh về ảnh hưởng của quan hệ cha mẹ

với con đến sự hình thành và phát triển nhân cách trẻ tuổi thiếu

niên.......................................................................................... 96

2.3.3.2. Ý kiến của cha mẹ học sinh về những yếu tố ảnh hưởng đến

quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên .................................. 97

2.3.4. Một số biện pháp biện pháp tác động vào cha mẹ và học sinh .... 100

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ............................................................................. 109

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................... 110

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 117

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

HS : Học sinh

TN : Thiếu niên

QH : Quan hệ

ƯX : Ứng xử

QHCM-C : Quan hệ cha mẹ với con

CMHS : Cha hoặc mẹ của học sinh

ĐTB : Điểm trung bình

ĐLC : Độ lệch chuẩn

Nxb : Nhà xuất bản

PL : Phụ lục

N : Tần số

% : Tỷ lệ phần trăm

HN : Hà Nội

Tp. HCM : Thành phố Hồ Chí Minh

Tr. : Trang

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1 : Quan điểm của HS và CMHS về cách ƯX của cha mẹ với

con tuổi TN ............................................................................... 58

Bảng 2.2 : Quan điểm của HS về cách ƯX của cha mẹ với con tuổi TN

(So sánh theo giới tính)............................................................. 62

Bảng 2.3 : Quan điểm của HS về cách ƯX của cha mẹ với con tuổi TN

(So sánh theo khối lớp)............................................................. 63

Bảng 2.4 : Quan điểm của CMHS về cách ƯX của cha mẹ với con tuổi

TN (So sánh theo quan hệ với con) .......................................... 63

Bảng 2.5 : Quan điểm của CMHS về cách ƯX của cha mẹ với con tuổi

TN (So sánh theo CMHS có con trai hay con gái)................... 64

Bảng 2.6 : Quan điểm của CMHS về cách ƯX của cha mẹ với con tuổi

TN (So sánh theo khối lớp học của con) .................................. 64

Bảng 2.7a : Kiểu QH cha mẹ với con tuổi TN............................................. 65

Bảng 2.7b : Cách ƯX của cha mẹ đối với việc học tập của con................. 67

Bảng 2.7c : Cách ƯX của cha mẹ đối với quan hệ bạn bè của con ............. 69

Bảng 2.7d : Cách ƯX của cha mẹ đối với những vấn đề thuộc tâm tư,

tình cảm của con ....................................................................... 73

Bảng 2.7e : Cách ƯX của cha mẹ đối với những vấn đề thường gặp

của con ...................................................................................... 78

Bảng 2.7f : Cách ƯX của cha mẹ trong các cuộc trò chuyện với con......... 79

Bảng 2.8 : Kiểu quan QH cha mẹ với con (So sánh theo giới tính

của HS)...................................................................................... 82

Bảng 2.9 : Kiểu QH cha mẹ với con (So sánh theo khối lớp của HS)....... 83

Bảng 2.10 : Kiểu QH cha mẹ với con (So sánh theo quan hệ của cha mẹ

với con) ..................................................................................... 84

Bảng 2.11 : Kiểu QH cha mẹ với con (So sánh theo CMHS có con trai

hay con gái) .............................................................................. 85

Bảng 2.12 : Kiểu QH cha mẹ với con (So sánh theo khối lớp học

của con)..................................................................................... 85

Bảng 2.13 : Đánh giá của HS về cha mẹ và tự đánh giá của CMHS về

bản thân..................................................................................... 88

Bảng 2.14 : Ý kiến của HS và CMHS về sự cần thiết phải thay đổi cách

ƯX của cha mẹ đối với con tuổi TN......................................... 93

Bảng 2.15 : Ý kiến của CMHS về ảnh hưởng của QHCM-C đến sự hình

thành và phát triển nhân cách của trẻ........................................ 96

Bảng 2.16 : Ý kiến CMHS về những yếu tố có ảnh hưởng đến

QHCM-C .................................................................................. 98

Bảng 2.17 : Ý kiến của CMHS về việc tham dự những lớp học để trang

bị thêm kiến thức, kinh nghiệm và kỹ năng ƯX trong

QHCM-C dành cho các bậc làm cha, làm mẹ ....................... 102

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1 : Kiểu QH cha mẹ với con tuổi TN...................................................66

Biểu đồ 2.2 : Đánh giá của HS về cha mẹ của mình và tự đánh giá của CMHS

về bản thân ......................................................................................89

Biểu đồ 2.3 : Ý kiến của HS và CMHS về sự cần thiết phải thay đổi cách ƯX

của cha mẹ đối với con tuổi TN......................................................94

Biểu đồ 2.4 : Ý kiến của CMHS về tầm quan trọng của QHCM-C đến sự hình

thành và phát triển nhân cách của trẻ tuổi TN ................................96

Biểu đồ 2.5 : Những yếu tố (thuộc về cha mẹ) có ảnh hưởng QHCM-C.............99

Biểu đồ 2.6 : Ý kiến của CMHS về việc tham dự những lớp học để trang bị

thêm kiến thức, kinh nghiệm và kỹ năng ƯX trong QHCM-C

dành cho các bậc làm cha, làm mẹ................................................102

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Luật Hôn nhân và Gia đình khẳng định “Cha mẹ có nghĩa vụ và quyền

thương yêu, trông nom, nuôi dưỡng, chăm sóc, bảo vệ quyền lợi, lợi ích hợp

pháp của con; tôn trọng ý kiến con; chăm lo việc học tập và giáo dục để con

phát triển lành mạnh về thể chất, trí tuệ và đạo đức, trở thành người con hiếu

thảo của gia đình, công dân có ích cho xã hội…” (Điều 34: Nghĩa vụ và

quyền của cha mẹ). Điều đó cho thấy gia đình có vai trò đặc biệt quan trọng

đối với sự phát triển nhân cách của trẻ. Trong gia đình, cha mẹ có ảnh hưởng

lớn đến con thông qua nhiều yếu tố như lối sống của gia đình do cha mẹ tạo

ra, cách đặc điểm nhân cách của cha mẹ và đặc biệt là cách thức ứng xử của

họ đối với con… Quan hệ cha mẹ với con trong gia đình có thể làm cho trẻ

gần gũi với cha mẹ, tạo ra bầu không khí thuận lợi để trẻ tiếp thu sự dạy dỗ

của cha mẹ và phát triển, hoặc ngược lại, có thể làm cho trẻ xa lánh cha mẹ

mình, thậm chí có những hành động chống đối dẫn đến chỗ sự dạy dỗ của cha

mẹ không mang lại kết quả mong muốn.

Bước vào tuổi thiếu niên, do sự phát triển của cơ thể đã gần như người lớn

cùng với điều kiện sống và hoạt động của các em cũng có sự thay đổi nên

quan hệ của các em với người lớn có nhiều biến đổi cơ bản so với lứa tuổi

nhỏ. Trong gia đình, các em đã có những vai trò nhất định. Ngoài xã hội các

em cũng được đánh giá cao hơn. Ở nhà trường, các em được học với nhiều

thầy, nhiều bạn, chịu ảnh hưởng của nhiều nhân cách, phong cách xử thế khác

nhau, các dạng hoạt động của nhà trường cũng phong phú và nhiều mặt…

Chính những điều kiện sống và hoạt động như trên, với đặc điểm sinh lí cơ

thể có nhiều biến đổi đặc biệt, tâm lý của thiếu niên có nhiều biểu hiện biến

động, phức tạp, đa dạng.

2

Trong những năm gần đây, dưới tác động của cơ chế thị trường, điều kiện

sống ở nhiều gia đình có sự cải thiện đáng kể, con có đầy đủ về vật chất

nhưng lại thiếu tình cảm, sự gần gũi và chia sẻ của cha mẹ. Thêm vào đó, xã

hội ngày càng phát triển, các em có điều kiện tiếp nhận nhiều luồng thông tin

khác nhau đã dẫn đến nhiều biến đổi trong tư tưởng, đặc trưng tâm lý, cá tính

của các em, nhưng nhiều bậc cha mẹ đã không thể thích ứng được với sự phát

triển của thiếu niên đã dẫn đến chỗ không ít cha mẹ đã hoặc kỳ vọng quá cao,

hoặc can thiệp quá sâu, hoặc nuông chiều quá mức đối với trẻ …. Những sai

lầm và thất bại trong quan hệ cha mẹ với con thậm chí sẽ khiến con sa lầy vào

con đường tội lỗi, những bi kịch gia đình vì thế mà thường xuyên xảy ra.

Các nhà nghiên cứu đã chứng minh được rằng, quan hệ giữa cha mẹ với

con sẽ ảnh hưởng sâu sắc, lâu dài đối với sự hình thành nhân cách của trẻ. Và

tất nhiên, điều này sẽ có tác động mạnh tới nhà trường và xã hội. Vậy, làm

cách nào để xóa bỏ những khoảng cách, những mối bất hòa, thiết lập mối

quan hệ có tác dụng thúc đẩy sự phát triển của trẻ? Để trả lời cho câu hỏi trên,

cần có một bức tranh tổng quát về thực trạng quan hệ cha mẹ với con tuổi

thiếu niên trong giai đoạn hiện nay để có thể đưa ra những giải pháp kịp thời

và thích hợp xây dựng quan hệ này.

Quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên đã và đang được nhiều tác giả

trong nước và ngoài nước nghiên cứu theo những góc độ khác nhau. Tuy

nhiên, công trình nghiên cứu về quan hệ cha mẹ với con xét theo góc độ so

sánh, đối chiếu đánh giá của con và tự đánh giá của cha mẹ về quan hệ cha

mẹ với con vẫn còn hạn chế. Và hiện nay, vẫn chưa có công trình nào nghiên

cứu về quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên trên địa bàn thị xã Dĩ An - địa

phương đang có những thay đổi lớn và nhanh về kinh tế - xã hội.

Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn thực hiện nghiên cứu đề tài:

“Quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên thị xã Dĩ An tỉnh Bình Dương”

3

2. Mục đích nghiên cứu

Xác định quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên và những yếu tố ảnh

hưởng. Đề xuất một số biện pháp tác động vào cha mẹ và học sinh nhằm góp

phần xây dựng quan hệ phù hợp với sự phát triển trẻ lứa tuổi này.

3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên.

3.2. Khách thể nghiên cứu

Cha mẹ học sinh và học sinh lớp 7, 8, 9

4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu

4.1. Giới hạn về đối tượng nghiên cứu

Quan hệ cha mẹ với con được biểu hiện qua các kiểu QHCM-C tuổi TN

trong các khía cạnh:

- Trong các tình huống liên quan đến việc học tập, quan hệ bạn bè và

những vấn đề thường gặp ở trẻ tuổi TN (tâm tư, tình cảm...)

- Đánh giá của HS và tự đánh giá của CMHS

- Ý kiến của HS và CMHS về sự cần thiết thay đổi cách ƯX của cha mẹ

đối với con

4.2. Giới hạn về khách thể và địa bàn nghiên cứu

Cha mẹ học sinh và học sinh lớp 7, 8, 9 trường Trung học cơ sở Võ

Trường Toản thị xã Dĩ An, tỉnh Bình Dương

5. Giả thuyết khoa học

Quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên chủ yếu được thể hiện qua hai

kiểu quan hệ: kiểu quan hệ cha mẹ - người bạn và kiểu quan hệ cha mẹ - trẻ

nhỏ. Tuy nhiên, đa số cha mẹ sử dụng kiểu quan hệ cha mẹ - người bạn trong

ứng xử với con của mình.

6. Nhiệm vụ nghiên cứu

4

6.1. Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận liên quan đến đề tài.

6.2. Khảo sát thực trạng quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu niên và đề xuất

một số biện pháp tác động vào cha mẹ và học sinh nhằm góp phần xây dựng

mối quan hệ phù hợp với sự phát triển trẻ lứa tuổi này.

7. Phương pháp nghiên cứu

7.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu

- Mục đích: Hình thành khung lý luận cho đề tài nghiên cứu

- Nội dung: Thu thập, tổng hợp và phân tích những tài liệu liên quan đến

đề tài.

7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn

7.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi

- Mục đích: Khảo sát thực trạng QHCM-C tuổi TN và những yếu tố ảnh

hưởng

- Khách thể: Học sinh lớp 7, 8, 9 và cha mẹ của các em

7.2.2. Phương pháp phỏng vấn

- Mục đích: thu thập thêm thông tin về quan hệ cha mẹ với con tuổi thiếu

niên đồng thời nghiên cứu sâu một số trường hợp được lựa chọn theo những

tiêu chí nhất định

- Hình thức: Gặp gỡ, trò chuyện và trao đổi với HS và CMHS

- Khách thể: Học sinh lớp 7, 8, 9 và cha mẹ của các em

7.3. Phương pháp thống kê toán học:

- Nhập và xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS for Window phiên bản 11.5

- Tính tỷ lệ phần trăm, thống kê tần số và dùng kiểm định chi bình phương

cho các biến định tính.

- Tính điểm trung bình, độ lệch chuẩn và kiểm định T-test cho biến số định

lượng.

- Mức ý nghĩa thống kê: khoảng tin cậy 95%, α = 0,05

5

Chương 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN

VỀ QUAN HỆ CHA MẸ VỚI CON TUỔI THIẾU NIÊN

1.1. Lược sử nghiên cứu vấn đề

1.1.1. Nghiên cứu ở nước ngoài

Trong Tâm lý học, QHCM-C là một trong những vấn đề đã được nhiều

tác giả quan tâm nghiên cứu. Mỗi tác giả, tùy theo cách tiếp cận của mình, đã

nghiên cứu và phân chia QHCM-C con theo các kiểu loại khác nhau.

Đầu tiên, có thể đề cập đến nghiên cứu xuyên văn hóa của các tác giả

Murdock và L. A. White (1969), R. P. Rohner và một vài học giả khác [2].

Những nhà nghiên cứu này đã khảo sát QHCM-C ở 186 quốc gia và trong đó

tập trung nghiên cứu những ảnh hưởng của QHCM-C đến sự hình thành nhân

cách của con như một cá nhân ở những nền văn hóa khác nhau. Theo đó, các

tác giả phân loại QHCM-C con thành bốn kiểu thể hiện thái độ căn bản của

cha mẹ đối với con, đó là kiểu cha mẹ thông hiểu – quan hệ ấm áp và yêu

thương, kiểu cha mẹ ghét bỏ và hung tính, kiểu cha mẹ dửng dung và phủ

nhận và kiểu cha mẹ kiểm soát.

Trong công trình nghiên cứu về QHCM-C lứa tuổi vị thành niên (1971,

1991), Diana Baumrind nêu ra bốn kiểu cha mẹ có liên quan với những góc

độ hành vi xã hội khác nhau của trẻ vị thành niên. Đó là các kiểu độc đoán, uy

quyền, thờ ơ và nuông chiều. [34]

Từ một cuộc điều tra hơn 1.800 bậc cha mẹ về giáo dục trẻ ở gia đình tại

Bắc Kinh trong gần 3 năm liền, tác giả Vương Cực Thịnh đã kết luận là có

đến hai phần ba gia đình trong diện khảo sát đã sử dụng biện pháp giáo dục

không thích hợp đối với con. Thông qua kết quả trắc nghiệm này, cũng như

tác giả Diana Baumrind, tác giả Vương Cực Thịnh cũng xếp QHCM-C thành

bốn kiểu nhưng với những tên gọi khác và một số đặc điểm đặc trưng cho mỗi