Quá trình hợp tác Hóa nông nghiệp ở Thái Nguyên (từ 1958 đến 1990)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

--0

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

LÊ VIỆT HÀ

QUÁ TRÌNH HỢP TÁC HÓA NÔNG NGHIỆP

Ở THÁI NGUYÊN (TỪ 1958 ĐÊN 1990)

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

THÁI NGUYÊN 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

LÊ VIỆT HÀ

QUÁ TRÌNH HỢP TÁC HÓA NÔNG NGHIỆP

Ở THÁI NGUYÊN (TỪ 1958 ĐẾN 1990)

Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam

Mã số: 60.22.54

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: T.S. NGUYỄN DUY TIẾN

THÁI NGUYÊN 2009

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN

Bằng tấm lòng thành kính. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn và sự kính

trọng sâu sắc tới:

- T.S. Nguyễn Duy Tiến đã quan tâm hƣớng dẫn và giúp đỡ tôi tận

tình chu đáo trong quá trình triển khai nghiên cứu đề tài và hoàn thành

luận văn.

- Ban chủ nhiệm khoa Lịch Sử, khoa Sau Đại học và các thầy cô

bộ môn đã quan tâm giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và

bảo vệ luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn những sự giúp đỡ quí báu đó, cảm ơn sự

góp ý chân thành và sự giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô, bạn bè đồng

nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện cho tôi học tập nâng cao đƣợc trình

độ trong suốt thời gian qua.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2009

Tác giả

Lê Việt Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1

CHƢƠNG 1. KHÁI QUÁT VỀ TỈNH THÁI NGUYÊN TRƢỚC KHI TIẾN

HÀNH HỢP TÁC HÓA NÔNG NGHIỆP

7

1.1. Vài nét về điều kiện tự nhiên, xã hội của Thái Nguyên 7

1.2. Quan hệ sản xuất trong nông nghiệp ở Thái Nguyên

giai đoạn trƣớc khi tiến hành hợp tác hóa nông nghiệp

15

CHƢƠNG 2. HỢP TÁC HÓA NÔNG NGHIỆP Ở THÁI NGUYÊN THỜI

KÌ THỰC HIỆN CƠ CHẾ KẾ HOẠCH HÓA TẬP TRUNG

(1958 - 1980)

24

2.1. Lí luận chung và quan điểm của Đảng Cộng sản

Việt Nam về phong trào hợp tác hóa trong nông nghiệp

24

2.1.1. Lí luận chung 26

2.1.2. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về phong trào

hợp tác xã trong nông nghiệp

30

2.2. Thời kì đầu xây dựng hợp tác xã nông nghiệp ở

Thái Nguyên (1958 - 1960).

34

2.3. Thời kì tổ chức hợp tác xã bậc cao thực hiện cơ chế kế

hoạch hóa tập trung (1961 - 1980)

70

CHƢƠNG 3. HỢP TÁC HÓA NÔNG NGHIỆP Ở THÁI NGUYÊN THỜI

KÌTHỰC HIỆN CƠ CHẾ KHOÁN (1981 - 1990)

3.1. Thực hiện cơ chế khoán theo tinh thần Chỉ thị 100

(1981- 1988)

70

3.2. Thực hiện cơ chế khoán theo tinh thần Nghị quyết số 10

(1988- 1990)

77

3.3. Tác động của Khoán 100, Khoán 10 đến tình hình

kinh tế - xã hội của thái nguyên

82

Kết luận 87

Tài liệu tham khảo 95

Phụ lục

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU

1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Hợp tác hóa trong nông nghiệp là một thực thể lịch sử, là sự ra đời của

một chủ thể kinh tế ở nông thôn nƣớc ta trong thời gian dài, có tác dụng lớn

đến sự phát triển kinh tế, văn hóa ở nông thôn nói riêng và đến toàn bộ nền

kinh tế xã hội nƣớc ta nói chung

Phong trào hợp tác hóa, xây dựng HTX sản xuất nông nghiệp đƣợc

thực hiện trong công cuộc cải tạo XHCN từ cuối những năm 50 thế kỉ XX, có

ảnh hƣởng to lớn đến việc phát triển cơ sở vật chất kĩ thuật, nâng cao trình độ

thâm canh, tích tụ và tập trung hoá sản xuất, khắc phục tình trạng lạc hậu

nặng nề về kĩ thuật, sản xuất phân tán, manh mún, tự cấp tự túc; tạo điều kiện

phát triển sản xuất đi lên con đƣờng XHCN. Tổ chức kinh tế tập thể còn có

vai trò to lớn trong việc cải thiện đời sống văn hoá - xã hội, cải biến nông

thôn, có vai trò quan trọng bảo đảm sản xuất, đồng thời cung cấp sức ngƣời,

sức của cho tiền tuyến trong thời kì đất nƣớc có chiến tranh. Nhƣng trong quá

trình thực hiện, do tƣ tƣởng chủ quan, nôn nóng, muốn cải biến quan hệ sản

xuất, đẩy nhanh quá trình xã hội hoá và sản xuất chuyên môn hoá, hiện đại

hoá mà coi nhẹ vai trò của yếu tố lực lƣợng sản xuất; đồng thời, do sự hạn chế

về kiến thức và khả năng tổ chức, quản lí..., cho nên hợp tác hóa sản xuất

nông nghiệp có nhiều nhƣợc điểm thể hiện ở: sức sản xuất xã hội; hiệu quả

kinh tế; nhịp độ phát triển sản xuất giảm dần..., số đông HTX không còn

chứng minh đƣợc tính ƣu việt của phƣơng thức sản xuất mới.

Đánh giá một vấn đề rộng lớn, quan trọng nhƣ vậy là một vấn đề phức

tạp, cần có nhiều ý kiến tham gia. Để góp phần vào sự đánh giá đó, chúng tôi

cho rằng, phải tiếp cận từ nhiều góc độ, nhiều khía cạnh, phƣơng pháp, lĩnh

vực khoa học khác nhau (kinh tế học, xã hội học, thống kê học, sử học....).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 7 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Dựa trên quan điểm lịch sử, hệ thống lại quá trình hợp tác hóa nông nghiệp ở

Thái Nguyên, nhất là dựa trên quan điểm đổi mới của Đảng để nghiên cứu,

phân tích,... đánh giá đúng mức khách quan những mặt thành công và hạn

chế; nhận rõ bản chất mô hình cũ, nội dung cơ bản của quan điểm đổi mới để

nâng cao nhận thức, thống nhất hành động, tiếp tục đổi mới là một yêu cầu

khách quan đặt ra.

Thực hiện đƣờng lối hợp tác hóa của Trung ƣơng Đảng, cùng với miền

Bắc, Thái Nguyên tiến hành cuộc vận động xây dựng quan hệ sản xuất mới

XHCN. Phong trào nhanh chóng phát triển sôi nổi, rộng khắp làm cho nông

thôn miền núi từng bƣớc đổi mới: Từ nông dân làm ăn cá thể đã trở thành giai

cấp nông dân tập thể làm chủ bản làng, làm chủ xã hội; nguồn tài nguyên

thiên nhiên phong phú.

Nghiên cứu, tìm hiểu quá trình hợp tác hóa nông nghiệp ở Thái

Nguyên, góp phần làm sáng rõ tinh thần cách mạng bắt nguồn từ lòng yêu

nƣớc, tha thiết với chế độ mới XHCN của nhân dân các dân tộc trong tỉnh;

khẳng định vai trò của phong trào hợp tác hóa ở địa phƣơng, nhất là những

đóng góp to lớn của phong trào đối với sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân

tộc và thống nhất đất nƣớc cũng nhƣ đóng góp cho việc khôi phục và phát

triển kinh tế, xã hội trong giai đoạn đầu tiến lên CNXH. Qua đó, cũng thấy

đƣợc mặt hạn chế của phong trào để từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm

trong quá trình phát triển nền nông nghiệp của tỉnh trong giai đoạn tiếp theo.

Từ những lí do trên đây, chúng tôi lựa chọn vấn đề “ Hợp tác hóa nông

nghiệp ở Thái Nguyên từ 1958 đến 1990” làm đề tài Luận văn tốt nghiệp

Thạc sĩ Khoa học Lịch sử của mình.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 8 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ

Hợp tác hóa nông nghiệp là một vấn đề không chỉ đƣợc các đồng chí

lãnh đạo của Đảng và Nhà nƣớc, mà còn đƣợc cả những nhà nghiên cứu cũng

rất quan tâm dƣới nhiều hình thức, góc độ khác nhau. Đặc biệt, từ khi thực

hiện công cuộc đổi mới đất nƣớc theo chủ trƣơng của Đảng, với cách tƣ duy

mới, việc đánh giá quá trình hợp tác hóa đối với sự phát triển kinh tế cả nƣớc

nói chung và kinh tế nông nghiệp nói riêng, càng đƣợc nghiên cứu sâu hơn

nhằm tìm ra những kinh nghiệm để tiếp tục thực hiện kinh tế hợp tác trong

thời kì đổi mới.

Trong tác phẩm “Nội dung cơ bản của cách mạng XHCN ở Việt Nam”

của đồng chí Lê Duẩn, Nxb Sự thật Hà Nội, xuất bản năm 1986, đã đề cập tới

những nội dung cơ bản của cách mạng XHCN ở Việt Nam và đƣợc trình bày

tại đại hội lần thứ IV của Đảng trong đó có các về vấn đề: Hợp tác hóa nông

nghiệp, đẩy mạnh cách mạng khoa học kĩ thuật, xây dựng đào tạo con ngƣời

mới, kinh tế địa phƣơng vv....; Tác giả Phạm Nhƣ Cƣơng trong cuốn “Một số

vấn đề kinh tế của hợp tác hóa nông nghiệp ở Việt Nam” Nxb Khoa học xã

hội, 1991, có đề cập đến Lịch sử hợp tác hóa ở nƣớc ta sau cách mạng tháng

tám (1945), bản chất và những khuyết điểm của nó cùng những đề nghị về

điều chỉnh quá trình hợp tác hóa trong thời gian tới; Chử Văn Lâm, Nguyễn

Thái Nguyên, Phùng Hữu Phú trong cuốn “Hợp tác hóa nông nghiệp Việt

Nam: Lịch sử, vấn đề, triển vọng” Nxb Sự thật, 1992, đã đề cập tới Lịch sử

phong trào hợp tác hóa nông nghiệp trong suốt 30 năm 1958-1980. Những

thành tựu và thiếu sót của phong trào này. Những nét mới trong phong trào

hợp tác hóa hiện nay: Vấn đề và mâu thuẫn; một số kinh nghiệm của nƣớc

ngoài; định hƣớng và giải pháp của kinh tế hợp tác ở nông thôn.

Về quá trình hợp tác hóa nông nghiệp Thái Nguyên đã có những tài liệu

đề cập đến nhƣ Văn kiện Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ 4,5,6..., các văn kiện

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 9 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

trên đã tổng kết đánh giá những thành tựu đạt đƣợc ở nhiệm kì trƣớc và đề ra

đƣờng lối chỉ đạo của Đảng bộ đối với sự phát triển kinh tế nông nghiệp của

tỉnh, nhất là quá trình hợp tác hóa trong từng giai đoạn. Lịch sử Đảng bộ tỉnh

Thái Nguyên (1936-1965) và (1965-2000) xuất bản năm 2003, 2005, cũng đã đề

cập đến quá trình hợp tác hóa nông nghiệp Thái Nguyên trƣớc và trong đổi mới.

Các báo cáo tổng kết về tình hình kinh tế - xã hội từ 1958 đến 1990 của

Tỉnh uỷ, Uỷ ban nhân dân tỉnh, Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn,…Hệ

thống niên giám thống kê của tỉnh Bắc Thái (nay là Thái Nguyên). Tất cả các

công trình trên, do mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu khác nhau đã đề cập đến

chủ trƣơng, đƣờng lối của Đảng, quá trình hợp tác hóa nông nghiệp Thái

Nguyên ở nhiều khía cạnh khác nhau, nhƣng chƣa có một công trình nghiên

cứu nào nghiên cứu riêng một cách đầy đủ có hệ thống quá trình hợp tác hóa

nông nghiệp Thái Nguyên từ 1958 - 1990. Tuy nhiên, chúng tôi đánh giá rất

cao các công trình nghiên cứu trên và coi đó là nguồn tƣ liệu quý giúp cho

việc tiếp tục nghiên cứu vấn đề này.

Luận văn này sẽ đi sâu nghiên quá trình hợp tác hóa nông nghiệp Thái

Nguyên từ 1958 đến 1990.

3. ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU VÀ NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI

3.1. Đối tƣợng nghiên cứu

Quá trình hợp tác hóa nông nghiệp Thái Nguyên từ 1958 đến 1990.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Tập trung vào quá trình hợp tác hóa nông nghiệp Thái Nguyên từ 1958

đến 1990. Tuy nhiên để làm rõ yêu cầu của đề tài, Luận văn có đề cập đến

tình hình phát triển kinh tế nông nghiệp và quan hệ sản xuất trong thời gian

trƣớc khi thực hiện hợp tác hóa;

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 10 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

3.3. Nhiệm vụ của đề tài

- Nghiên cứu, hệ thống lại quá trình hình thành và phát triển phong trào

hợp tác hóa nông nghiệp ở Thái Nguyên.

- Từ thực tiễn phong trào, trong quá trình thực hiện kinh tế HTX nông

nghiệp, thông qua cách thức tiến hành, tổ chức, qui mô HTX,... của tỉnh trong

việc quản lí hoạt động sản xuất, dƣới hình thức tập thể hóa TLSX. Đề tài rút

ra những mặt thành công và hạn chế của phong trào hợp tác hóa của tỉnh

trong tổng thể tình hình chung của cả nƣớc giai đoạn 1958 - 1990.

4. NGUỒN TÀI LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

4.1. Nguồn tài liệu

Luận văn sử dụng các nguồn tƣ liệu sau:

- Các tác phẩm kinh điển của Mác - Ăng ghen, Lênin bàn về vấn đề

hợp tác hóa.

- Các văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ ba, tƣ và các nghị quyết,

chỉ thị của Đảng và Nhà nƣớc về vấn đề hợp tác hóa.

- Văn kiện, nghị quyết, báo cáo của Đảng bộ tỉnh, Uỷ ban nhân dân tỉnh

Thái Nguyên trong thời kì 1954 -1990, trong đó chủ yếu là thời kì 1958 - 1990.

Những tác phẩm, bài viết của các lãnh tụ về lịch sử kinh tế xã hội trong

đó có chủ trƣơng hợp tác hóa của Đảng, lịch sử Đảng bộ tỉnh và nhiều tài liệu

khác viết về vấn đề hợp tác hóa của Thái Nguyên nói riêng.

Tƣ liệu đƣợc khai thác chủ yếu ở Kho lƣu trữ Văn phòng Tỉnh uỷ, Lƣu

trữ Uỷ ban nhân dân tỉnh, Thƣ viện tỉnh, Phòng Lịch sử - Ban Tuyên giáo

Tỉnh uỷ, Cục Thống kê, Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn và nhiều tài

liệu, văn bản sƣu tầm của cá nhân…. Đó là cơ sở, cứ liệu chủ yếu trong

nghiên cứu đề tài.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 11 http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Thực hiện đề tài, chúng tôi còn khai thác tƣ liệu từ nhân chứng, từ điều

tra thực địa để đảm bảo tính chính xác và phong phú hơn cho nội dung đề tài

nghiên cứu.

4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu

Thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng phƣơng pháp lịch sử kết hợp

phƣơng pháp lôgíc là chủ yếu. Các phƣơng pháp phân tích, so sánh, đối chiếu,

tổng hợp cũng đƣợc sử dụng để làm sáng tỏ nội dung đề tài. Từ kết quả của

phong trào hợp tác hóa, chúng ta sẽ thấy đƣợc quy luật vận động bên trong

của quá trình, rút ra khái quát lí luận, đặc điểm, tính chất của vấn đề nghiên

cứu, đồng thời thấy đƣợc nguyên nhân hạn chế của vấn đề nghiên cứu.

5. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN

- Luận văn trình bày một cách cơ bản và hệ thống quá trình xây dựng, phát

triển phong trào hợp tác hóa nông nghiệp ở Thái Nguyên thời kì 1958 - 1990.

- Luận văn làm rõ vị trí, đặc điểm và vai trò của Thái Nguyên trong quá

trình xây dựng, phát triển phong trào hợp tác hóa nông nghiệp cùng với cả cả

nƣớc; thấy đƣợc những cố gắng của nhân dân các dân tộc trong tỉnh trong quá

trình thực hiện thắng lợi của cuộc cách mạng xây dựng XHCN này là một sự tiếp

nối xuất sắc truyền thống yêu nƣớc của nhân dân các dân tộc Thái Nguyên.

- Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo để nghiên cứu, giảng dạy

và học tập lịch sử địa phƣơng ở các trƣờng chuyên nghiệp và phổ thông.

6. KẾT CẤU LUẬN VĂN

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, Luận văn

kết cấu thành 3 chƣơng:

CHƢƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ TỈNH THÁI NGUYÊN TRƢỚC KHI TIẾN

HÀNH HỢP TÁC HÓA NÔNG NGHIỆP

CHƢƠNG 2:

HỢP TÁC HÓA NÔNG NGHIỆP Ở THÁI NGUYÊN THỜI KÌ

THỰC HIỆN CƠ CHẾ KẾ HOẠCH HÓA TẬP TRUNG

(1958 - 1980)

CHƢƠNG 3: HỢP TÁC HÓA NÔNG NGHIỆP Ở THÁI NGUYÊN THỜI KÌ

THỰC HIỆN CƠ CHẾ KHOÁN (1981 - 1990)