Quá trình chuẩn bị lực lƣợng cách mạng và khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền ở huyện Hiệp Hòa tỉnh Bắc Giang (1939-1945)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ THU HIỀN

QUÁ TRÌNH CHUẨN BỊ LỰC LƢỢNG CÁCH MẠNG VÀ

KHỞI NGHĨA VŨ TRANG GIÀNH CHÍNH QUYỀN Ở

HUYỆN HIỆP HOÀ TỈNH BẮC GIANH (1939 - 1945)

Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam

Mã số: 60.22.54

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LỊCH SỬ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Hoàng Ngọc La

Thái Nguyên - 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU.......................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài.......................................................................................... 1

2. Lịch sử nghiên cứu Vấn đề .......................................................................... 3

3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu và nhiệm vụ của đề tài................................................. 6

4. Nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu.................................................. 6

5. Đóng góp của luận văn................................................................................. 7

6. Kết cấu luận Văn.......................................................................................... 8

CHƢƠNG 1: KHÁI QUÁT VỀ HUYỆN HIỆP HÒA TRƢỚC NĂM 1939 10

1.1 Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên. ............................................................... 10

1.2 Dân tộc, dân cƣ và đặc điểm kinh tế - xã hội. .......................................... 14

1.3 Truyền thống yêu nƣớc và phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp

trƣớc năm 1939 .............................................................................................. 21

Chƣơng 2: QUÁ TRÌNH VẬN ĐỘNG CÁCH MẠNG TIẾN TỚI KHỞI

NGHĨA VŨ TRANG GIÀNH CHÍNH QUYỀN (TỪ 1939 - 3/ 1945)......... 35

2.1 Hoàn cảnh lịch sử và chủ trƣơng mới của Đảng...................................... 35

2.2 Quá trình vận động cách mạng từ 1939 đến 1942 ................................... 42

2.3 Xây dựng Hiệp Hoà thành một trong những căn cứ trong An toàn khu 2

(ATKII) của Trung ƣơng (từ 1943 – 3/1945). ............................................... 55

Chƣơng III: KHỞI NGHĨA VŨ TRANG GIÀNH CHÍNH QUYỀN (TỪ

THÁNG 3- 8/1945)........................................................................................ 68

3.1 Đánh đổ chính quyền địch, thành lập Uỷ ban giải phóng các cấp (tháng 3-

5/1945). .......................................................................................................... 68

3.2. Phát triển thế và lực của cách mạng tiến lên giải phóng toàn huyện (tháng

5- 8/1945). ...................................................................................................... 78

KẾT LUẬN.................................................................................................... 87

TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................. 91

PHỤ LỤC....................................................................................................... 96

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Cách mạng tháng Tám là một sự kiện vĩ đại trong lịch sử dân tộc Việt

Nam. Với thắng lợi của Cách mạng tháng Tám, xiềng xích nô lệ của thực dân

Pháp hơn 80 năm đã bị đập tan, chế độ quân chủ chuyên chế từng ngự trị

nghìn năm đã bị lật nhào. Nƣớc ta từ một nƣớc thuộc địa nửa phong kiến đã

trở thành một quốc gia độc lập với chính thể dân chủ cộng hoà, dân ta từ thân

phận nô lệ đã vƣơn dậy, trở thành ngƣời tự do, ngƣời chủ đất nƣớc mình.

Với thắng lợi của Cách mạng tháng Tám, lịch sử dân tộc Việt Nam ta đã

mở ra kỷ nguyên mới – kỷ nguyên độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội.

Thắng lợi của Cách mạng tháng Tám là kết quả của sự vận dụng sáng tạo

chủ nghĩa Mác – Lênin về khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền vào thực tiễn

cách mạng Việt Nam. Thành tựu đó không những là bài học kinh nghiệm lịch

sử quý báu của chúng ta mà còn đóng góp vào kho tàng lí luận cách mạng giải

phóng dân tộc trên thế giới. Thắng lợi của Cách mạng tháng Tám còn là kết

quả của quá trình vận động cách mạng và khởi nghĩa vũ trang giành chính

quyền ở các địa phƣơng trong cả nƣớc trong đó có huyện Hiệp Hòa tỉnh Bắc

Giang.

Quá trình vận động cách mạng và khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền

ở huyện Hiệp Hòa là một bộ phận khăng khít không thể tách rời quá trình vận

động Cách mạng tháng Tám trong cả nƣớc. Với thắng lợi của Cách mạng

tháng Tám ở huyện Hiệp Hòa đã góp phần vào thắng lợi trong Tổng khởi

nghĩa tháng Tám ở tỉnh Bắc Giang – một trong bốn tỉnh đầu tiên tiến hành

khởi nghĩa vũ trang giành thắng lợi của cả nƣớc. Đảng Cộng sản Việt Nam ra

đời (3-2-1930), ánh sáng cách mạng của Đảng đã sớm chiếu rọi đến huyện

Hiệp Hòa, Hiệp Hòa là một trong những huyện có cơ sở Đảng và phong trào

cách mạng tƣơng đối sớm. Những cơ sở cách mạng đầu tiên nhƣ Hoàng Vân,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

Vân Xuyên, Vạn Thạch (tổng Hoàng Vân, Hiệp Hòa) đƣợc thành lập và ngày

càng ảnh hƣởng sâu rộng trong nhân dân, nhất là trong thời kỳ 1936-1939.

Khi chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ (9-1939), trƣớc tình hình thế giới và

trong nƣớc có nhiểu chuyển biến mau lẹ, Đảng ta đƣa ra chủ trƣơng giải

phóng dân tộc. Trong công cuộc chuẩn bị mọi mặt cho khởi nghĩa vũ trang

giành chính quyền thì huyện Hiệp Hòa đã từng bƣớc xây dựng lực lƣợng

trong nhân dân. Đặc biệt khi Mặt trận Việt Minh ra đời (1941) công cuộc

chuẩn bị lực lƣợng gồm các đoàn thể cứu quốc của Mặt trận Việt Minh và lực

lƣợng vũ trang ở huyện Hiệp Hòa ngày càng đƣợc xúc tiến mạnh mẽ và

chuyển biến mạnh nhất từ năm 1943 đến đầu năm 1945.

Trong thời kỳ vận động cách mạng tiến tới Tổng khởi nghĩa, huyện Hiệp

Hòa có vị trí chiến lƣợc rất quan trọng nối liền sự liên lạc giữa Xứ ủy và khu

căn cứ Võ Nhai, Bắc Sơn với tình thế liên hoàn vững chắc. Trong quá trình xây

dựng lực lƣợng, huyện Hiệp Hòa đã đƣợc Trung ƣơng chọn làm một trong ba

huyện (Hiệp Hòa, Phổ Yên, Phú Bình) có địa bàn giáp ranh để xây dựng An

toàn khu dự bị (ATKII). Trong cao trào chống Nhật cứu nƣớc tiến lên Tổng

khởi nghĩa tháng Tám, nhân dân huyện Hiệp Hòa đã đẩy mạnh đấu tranh, xoá

bỏ chính quyền tay sai của đế quốc, thành lập chính quyền cách mạng góp phần

đƣa thắng lợi của Cách mạng tháng Tám ở trong tỉnh và cả nƣớc.

Việc nghiên cứu tìm hiểu Cách mạng tháng Tám ở huyện Hiệp Hòa có ý

nghĩa lý luận và thực tiễn to lớn, làm phong phú thêm hình thái vận động

Cách mạng tháng Tám ở Việt Nam. Vì vậy qua việc nghiên cứu tìm hiểu quá

trình chuẩn bị lực lƣợng cách mạng và khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền

ở huyện Hiệp Hòa 1939-1945 góp phần làm sáng tỏ truyền thống yêu nƣớc,

đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân trong toàn huyện, đồng thời thấy

đƣợc sự sáng tạo của Đảng bộ huyện trong quá trình lãnh đạo cách mạng

giành chính quyền về tay nhân dân.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

Xuất phát từ những lý do trên chúng tôi quyết định chọn “ Quá trình

chuẩn bị lực lƣợng cách mạng và khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền

ở huyện Hiệp Hòa tỉnh Bắc Giang (1939-1945)” làm đề tài Luận văn tốt

nghiệp Thạc sĩ Lịch sử.

2. Lịch sử nghiên cứu Vấn đề.

Định hƣớng cho việc nghiên cứu thực hiện đề tài có: Văn kiện Đảng

(1930-1945), các chủ trƣơng, chỉ đạo về cách mạng của Hồ Chí Minh, bài viết

của các đồng chí lãnh đạo của Đảng nhƣ Trƣờng Chinh, các Nghị quyết của

Đảng bộ huyện Hiệp Hòa từ 1930-1945.

Trong nhiều thập kỉ qua, đã có khá nhiều công trình nghiên cứu, nhiều

cuốn sách, bài viết, hồi kí... đƣợc công bố liên quan tới cuộc vận động Cách

mạng tháng Tám ở huyện Hiệp Hòa nhƣ: Viện Sử học biên soạn “Cách mạng

tháng Tám: Tổng khởi nghĩa ở Hà Nội và các địa phương-quyển1” (Nxb Sử

học, 1960); Văn Tạo, Thành Thế Vỹ, Nguyễn Công Bình biên soạn “Lịch sử

Cách mạng tháng Tám” (Nxb Sử học, 1960); Ban nghiên cứu Lịch sử Đảng

Trung ƣơng biên soạn “Tìm hiểu tính chất và đặc điểm của Cách mạng tháng

Tám” (Nxb Sự Thật, 1963); Viện Lịch sử Đảng biên soạn cuốn “Tổng khởi

nghĩa tháng Tám 1945” (Nxb Sự Thật, 1985)... và nhiều công trình nghiên

cứu khác có liên quan.

Viện nghiên cứu chủ nghĩa Mác-Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh biên

soạn: “Lịch sử Cách mạng tháng Tám 1945” (Nxb Chính trị Quốc gia, 1995);

Gs Văn Tạo chủ biên “Cách mạng tháng Tám một số vấn đề lịch sử” (Nxb

Khoa học xã hội, 1995); Nhiều báo cáo khoa học có giá trị đƣợc tuyển chọn in

thành sách “Việt Nam trong thế kỷ XX”, “Cách mạng tháng Tám những sự

kiện” của tác giả Trần Hữu Đính và Lê Trung Dũng năm 2000; “Cách mạng

tháng Tám trong tiến trình lịch sử dân tộc” (Nxb Chính trị Quốc gia, 2005)...

Các tác phẩm trên ít nhiều đã đề cập tới cuộc vận động Cách mạng trong tỉnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

nói chung và huyện Hiệp Hòa nói riêng, trong đó liên quan nhiều nhất là công

tác xây dựng An toàn khu II (ATKII) trên vùng đất Hiệp Hòa.

Ngoài các công trình nghiên cứu nói trên, còn có các công trình nghiên

cứu lịch sử của địa phƣơng. Ban nghiên cứu lịch sử Đảng Hà Bắc biên soạn:

“Sơ thảo lịch sử Cách mạng tháng Tám Bắc Giang”(xuất bản 1969), tác

phẩm đã trình bày một cách sinh động về quá trình chuẩn bị khởi nghĩa vũ

trang giành chính quyền về tay nhân dân trong Cách mạng tháng Tám ở trong

tỉnh, trong đó có huyện Hiệp Hòa; Ban nghiên cứu lịch sử Đảng Hà Bắc biên

soạn các công trình:“Kỷ niệm sâu sắc” (xuất bản 1971); “ Những chặng

đường lịch sử vẻ vang” (xuất bản 1977);“Những sự kiện lịch sử Đảng bộ tỉnh

Hà Bắc, tập 1” (xuất bản 1981). Các công trình nghiên cứu này đã trình bày

một cách khái quát nhất về lịch sử truyền thống của địa phƣơng trong quá

trình dựng nƣớc và giữ nƣớc của dân tộc mà đậm nét nhất là thời kỳ từ khi có

Đảng lãnh đạo cho tới ngày nay, đặc biệt là các tác phẩm đó đề cập tới quá

trình chuẩn bị lực lƣợng và khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền ở tỉnh Bắc

Giang, trong đó có huyện Hiệp Hòa. Uỷ ban nhân dân tỉnh Hà bắc xuất bản

cuốn “Hiệp Hòa một vùng quê cách mạng” do Nguyễn Văn Thăng làm chủ

biên (xuất bản 1985), tập sách truyền thống sƣu tầm thơ ca và hồi kí cách

mạng đã giới thiệu những giá trị lịch sử truyền thống, nhất là truyền thống

cách mạng của Đảng bộ và nhân dân huyện Hiệp Hòa. Cuốn sách là một công

trình văn hoá lớn của Đảng bộ và nhân dân huyện Hiệp Hòa, là nguồn tài liệu

có giá trị về lịch sử văn hoá, truyền thống đấu tranh cách mạng của quê hƣơng

Hiệp Hòa. Ban nghiên cứu lịch sử Đảng Hà Bắc biên soạn “Đảng bộ Hà Bắc

một số tư liệu” (xuất bản 1986), cuốn sách giới thiệu sự ra đời, quá trình

trƣởng thành và phát triển của Đảng bộ Hà Bắc trong việc tổ chức và xây

dựng lực lƣợng vũ trang của cách mạng tại các cơ sở huyện thị để lãnh đạo

quân, dân vùng lên đấu tranh giành chính quyền. Tập sách còn giới thiệu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

những chiến sĩ cách mạng tiền bối của quê hƣơng Hà Bắc, những gƣơng sáng

đảng viên, những cơ sở cách mạng kiên trung sắt son với Đảng.

Đặc biệt trong những năm gần đây có nhiều công trình nghiên cứu về

vấn đề vai trò của ATKII với sự đóng góp của Đảng bộ và nhân dân huyện

Hiệp Hòa. Tại hội thảo Khoa học – thực tiễn: “ATKII và Hội nghị quân sự Bắc

kỳ trong tiến trình Cách mạng tháng Tám” vào tháng 8-1995, Gs Trịnh Nhu

có báo cáo về ATKII trong Cách mạng tháng Tám. Tác giả đã phác thảo những

nét cơ bản về xây dựng và sự hoạt động của ATKII trong Cách mạng tháng

Tám.

Mới đây nhất Ban tuyên giáo Tỉnh uỷ Bắc Giang biên soạn “Lịch sử

ATK2 của Trung ương Đảng ở huyện Hiệp Hoà, tỉnh Bắc Giang” (xuất bản

2009). Tác phẩm đã trình bày sự thành lập không ngừng lớn mạnh của ATK2

với sự đóng góp to lớn của Đảng bộ và nhân dân Hiệp Hòa trong quá trình

vận động và phát triển góp phần đƣa tới thắng lợi của Cách mạng tháng Tám.

Những công trình nghiên cứu đã đƣợc công bố, dƣới nhiều góc độ khác

nhau đã nêu lên những nét khái quát nhất về mối quan hệ giữa Đảng bộ và

nhân dân huyện Hiệp Hòa với cách mạng trong nƣớc, truyền thống đấu tranh

bất khuất của nhân dân huyện Hiệp Hòa trong tiến trình lịch sử cách mạng,

góp phần tìm hiểu thêm tính phong phú của Cách mạng tháng Tám năm 1945;

sự sáng tạo trong đƣờng lối, trong lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, qua đó bổ sung

thêm những thông tin, tƣ liệu, sự hiểu biết về truyền thống quý báu của Đảng

và nhân dân huyện Hiệp Hòa.

Những công trình đó là cơ sở quan trọng, tài liệu hết sức quý giá giúp

chúng tôi tìm hiểu vấn đề “Quá trình chuẩn bị lực lƣợng cách mạng và

khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền ở huyện Hiệp Hòa tỉnh Bắc Giang

(1939-1945)”. Tuy nhiên cho tới nay chƣa có công trình nào đi sâu nghiên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

cứu, trình bày một cách đầy đủ và có hệ thống về quá trình chuẩn bị lực lƣợng

cách mạng và khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền ở huyện Hiệp Hoà.

3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu và nhiệm vụ của đề tài.

3.1 Đối tƣợng nghiên cứu

Đi sâu tìm hiểu quá trình chuẩn bị lực lƣợng cách mạng và khởi nghĩa vũ

trang giành chính quyền ở huyện Hiệp Hòa tỉnh Bắc Giang (1939-1945).

3.2 Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi không gian: Huyện Hiệp Hòa theo địa giới hành chính thời kỳ

1939-1945.

- Phạm vi thời gian: Từ năm 1939 đến năm 1945. Tuy nhiên, để làm rõ

yêu cầu của đề tài, Luận văn đề cập đến các vấn đề liên quan trong thời gian

trƣớc năm 1939.

3.3 Nhiệm vụ của đề tài.

- Khái quát về điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế, văn hóa-xã hội và

truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm bảo vệ quê hƣơng đất nƣớc của nhân

dân huyện Hiệp Hoà trƣớc 1939.

- Làm rõ quá trình chuẩn bị lực lƣợng cách mạng và khởi nghĩa vũ trang

giành chính quyền ở Hiệp Hòa (1939-1945).

- Làm nổi bật những đóng góp của nhân dân Hiệp Hòa trong công cuộc

đấu tranh giành chính quyền.

4. Nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu.

4.1 Nguồn tƣ liệu

Để hoàn thành đề tài này, chúng tôi đã tham khảo và sử dụng nhiều

nguồn tài liệu:

- Các tác phẩm của chủ nghĩa Mác – Lênin về khởi nghĩa vũ trang; các

văn kiện Đảng; các bài viết, bài nói của chủ tịch Hồ Chí Minh trong thời kì

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

7

Cách mạng tháng Tám; các chỉ thị nghị quyết của Đảng bộ Bắc Giang, của

huyện Hiệp Hoà trong thời kì 1939-1945.

- Các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học đã đƣợc công bố, kỷ

yếu, báo cáo của hội thảo khoa học, hồi kí... của các lãnh tụ và những ngƣời

trực tiếp lãnh đạo cách mạng ở huyện Hiệp Hoà.

- Ngoài những tài liệu thành văn nêu trên, trong quá trình thực hiện đề

tài, chúng tôi còn thu thập thêm nguồn tƣ liệu qua lời kể của những cán bộ lão

thành cách mạng.

4.2 Phƣơng pháp nghiên cứu

Để thực hiện yêu cầu của đề tài này chúng tôi sử dụng phƣơng pháp lịch

sử kết hợp với phƣơng pháp lôgíc là chủ yếu. Ngoài ra chúng tôi còn kết hợp

sử dụng các phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh, đối chiếu,

khảo sát điền dã... để thu thập xử lý thông tin và đảm bảo tính chính xác.

5. Đóng góp của luận văn

Luận văn nghiên cứu về “Quá trình chuẩn bị lực lƣợng cách mạng và

khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền ở huyện Hiệp Hoà tỉnh Bắc Giang

(1939-1945).

- Đây là công trình khoa học đầu tiên trình bày một cách có hệ thống và

toàn diện về quá trình chuẩn bị lực lƣợng cách mạng và khởi nghĩa vũ trang

giành chính quyền ở huyện Hiệp Hoà (1939-1945).

- Luận văn làm rõ vai trò, vị trí của huyện Hiệp Hoà trong công cuộc xây

dựng và phát triển lực lƣợng cách mạng trong cuộc vận động giải phóng dân

tộc 1939 – 1945; đồng thời khẳng định những đóng góp to lớn của nhân dân

huyện Hiệp Hoà đối với thắng lợi của Cách mạng tháng Tám 1945.

- Luận văn góp phần vào việc giáo dục truyền thống cách mạng cho thế

hệ trẻ hôm nay và mai sau.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

8

- Luận văn là tài liệu tham khảo nghiên cứu giảng dạy và học tập lịch sử

địa phƣơng ở trƣờng PTTH, bổ sung và làm phong phú nguồn tƣ liệu cho lịch

sử địa phƣơng.

6. Kết cấu luận Văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục, Tài liệu tham khảo, Luận văn

còn đƣợc xây dựng thành ba chƣơng.

Chƣơng 1: Khái quát về huyện Hiệp Hòa trƣớc năm 1939.

Chƣơng 2: Quá trình vận động cách mạng tiến tới khởi nghĩa giành

chính quyền từ năm 1939 đến tháng 3-1945.

Chƣơng 3: Khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền từ tháng 3-1945

đến tháng 8-1945