Phó từ chỉ kết quả và chỉ hướng trong ca từ trịnh công sơn.

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------

NGUYỄN THỊ THU HẰNG

Phó từ chỉ kết quả và chỉ hướng trong ca

từ Trịnh Công Sơn

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

2

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Đã mười năm rồi Trịnh Công Sơn về với cõi thiên thu nhưng những

nhạc phẩm của ông vẫn còn làm ngơ ngẩn bao tâm hồn người yêu nhạc. Mỗi

giai điệu ngân lên lại đánh thức đến từng vi mạch cảm xúc trong tâm hồn

con người. Tạm lánh xa với guồng quay hối hả của cuộc sống để được đằm

mình trong những ca từ du dương của nhạc Trịnh, tâm hồn ta sẽ thảnh thơi

hơn. Nhạc sĩ tài hoa lãng tử ấy dường như đã gói hết tâm tư tình cảm, niềm

khát khao sống vào trong từng sáng tác của mình để rồi thai nghén ra hàng

trăm những nhạc phẩm có sức cuốn đến diệu kì. Người ta yêu nhạc Trịnh,

say nhạc Trịnh, những lời ca ấy còn bay đến cả những đất nước xa xôi, để

rồi ở đâu đó trên khắp thế giới này người ta vẫn cất lên những bài ca về cuộc

sống với cả những ngọt ngào và những đắng cay.

Ca từ Trịnh Công Sơn đã trở thành nguồn cảm hứng vô tận, là mảnh

đất màu mỡ để nhiều người tìm tòi khám phá những cái hay, cái độc đáo.

3

Đặc biệt từ khi Trịnh về với “cõi nhớ”, càng có nhiều đề tài nghiên cứu về

âm nhạc của ông. Phải chăng đó cũng là một cách để người đời bày tỏ niềm

tri ân sâu sắc đối với một nghệ sĩ lừng danh như Trịnh Công Sơn? Người ta

nghiên cứu về nhạc phẩm của Trịnh ở rất nhiều mảng màu, từ nhiều góc độ.

Ngôn ngữ nhạc Trịnh cũng là một mảng đề tài mà nhiều người kỳ

công khám phá trong những năm gần đây. Đi vào tìm hiểu nhạc Trịnh về

phương diện ngôn ngữ cũng là một điều thú vị, hấp dẫn bởi Trịnh Công Sơn

được coi là người thi ca, ngôn từ trong nhạc Trịnh rất nhiều điểm độc đáo.

Chọn đề tài Phó từ chỉ kết quả và chỉ hướng trong ca từ Trịnh Công Sơn,

chúng tôi mong muốn có cái nhìn sâu hơn về nhạc Trịnh ở một phương diện

của ngôn ngữ. Đó là lí do để chúng tôi chọn đề tài này.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

2.1. Về phó từ chỉ kết quả và chỉ hướng trong tiếng Việt

Vấn đề từ loại tiếng Việt là một trong những vấn đề đã gây ra không ít

những tranh luận trong giới nghiên cứu ngôn ngữ. Mặc dầu hầu hết các

nhà ngôn ngữ học đều thống nhất phân chia từ loại tiếng Việt ra làm hai lớp

từ loại cơ bản là thực từ và hư từ nhưng họ đã đưa ra một danh sách các từ

loại và tiểu loại từ khác nhau. Sự khác biệt trong quan điểm của các tác giả

thể hiện chủ yếu ở nhóm từ loại hư từ. Về phó từ, nhiều nhà nghiên cứu đã

tìm hiểu, phân loại theo những cách khác nhau và đưa ra nhiều tiểu nhóm

khác nhau.

Đã có rất nhiều tác giả nghiên cứu về vấn đề này. Giáo sư Diệp Quang

Ban trong cuốn Ngữ pháp tiếng Việt đã để phó từ nằm trong phụ từ, trong đó

ông đã đề cập đến hai tiểu nhóm: phó từ chỉ kết quả: mất, được, ra, đi,... và

phó từ chỉ hướng diễn biến của tính chất nêu ở tính từ: ra, lên, đi, lại,...

4

Trong cuốn Ngữ pháp tiếng Việt, tác giả Đỗ Thị Kim Liên xếp phó từ

nằm trong phụ từ và bà cũng chia nhóm phó từ thành nhiều tiểu nhóm trong

đó có phó từ chỉ kết quả và phó từ chỉ hướng. Ở nhóm phó từ chỉ hướng, tác

giả đã chỉ ra các phó từ chỉ hướng của hành động như: ra, vào, lên, xuống,

sang, qua, về, lại, đến, tới, lui,..

Tác giả Nguyễn Chí Hòa trong Ngữ pháp tiếng Việt thực hành cũng

đề cập đến phó từ chỉ kết quả là những từ: thấy, ra, được, mất,...

Về nhóm phó từ chỉ hướng, có nhiều nhà nghiên cứu khác chưa thống

nhất cách gọi như trên. Giáo sư Nguyễn Lai, người nghiên cứu khá sâu về

nhóm từ chỉ hướng vận động, đã chia thành: nhóm từ chỉ hướng vận động ở

vị trí động từ và từ và từ chỉ hướng vận động đứng sau động từ. Trong cuốn

Nhóm từ chỉ hướng vận động trong tiếng Việt tác giả cũng nói rằng “khi

những từ chỉ hướng vận động đứng sau động từ chính, phần lớn các tác giả

coi chúng là từ “hư”, từ “hao mòn”, từ “ngữ pháp”...” [10, tr.12]

Đái Xuân Ninh trong cuốn Hoạt động của từ tiếng Việt gọi những từ

chỉ hướng đứng sau động từ là “từ chỉ hướng” chứ không gọi là phó từ chỉ

hướng.

Tác giả Đinh Văn Đức trong Ngữ pháp tiếng Việt - từ loại cũng

không gọi là phó từ chỉ hướng mà gọi những từ này là từ phụ chỉ hướng của

động từ (làm thành tố phụ cho trung tâm động ngữ).

Trong cuốn Động từ tiếng Việt, Nguyễn Kim Thản cho rằng những từ

chỉ hướng đứng sau động từ thuộc vào nhóm “hư từ của động từ”, Nguyễn

Kim Thản gọi những từ đó là “phó động từ phương hướng”.

Phan Thị Minh Thúy trong tạp chí Ngôn ngữ và đời sống (số 6 (80) –

2002) có bài viết Cách diễn đạt thể “kết quả” trong tiếng Việt. Trong bài

5

viết này, khi tìm hiểu sâu về những từ chỉ kết quả, tác giả không gọi là phó

từ chỉ kết quả mà gọi là vị từ tình thái. Bài viết đã miêu tả cụ thể từng từ chỉ

kết quả.

Trong tạp chí Ngôn ngữ và đời sống số 1+2 (75+76) - 2002, với bài

viết “Thử giải nghĩa hai từ ra và đi (trong các tổ hợp kiểu “đẹp ra/ xấu đi”)”,

Nguyễn Đức Phương đã tìm hiểu về ngữ nghĩa của nhóm từ này; bên cạnh

nghĩa chung chỉ hướng di chuyển của động từ mỗi từ còn có thêm một nghĩa

cụ thể.

Những phó từ chỉ kết quả, phó từ chỉ hướng tuy đã được nhiều nhà

nghiên cứu đề cập đến nhưng chưa thống nhất cách gọi như trên. Tuy nhiên,

để thực hiện đề tài này, chúng tôi theo quan niệm của các tác giả Diệp

Quang Ban, Đỗ Thị Kim Liên, tìm hiểu về phó từ chỉ kết quả và phó từ chỉ

hướng. Trên cơ sở cách phân chia của các tác giả này, chúng tôi chia thành

nhóm phó từ chỉ kết quả: được, mất, ra, đi, nổi, thấy và phó từ chỉ hướng

(bao gồm cả hướng vận động và hướng diễn biến): ra, vào, lên, xuống,

sang, qua, về, lại, đến, tới, lui, đi, theo.

Chúng tôi sẽ khảo sát và nghiên cứu về giá trị ngữ nghĩa của hai tiểu

nhóm phó từ này trong những sáng tác của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn.

2.2. Về âm nhạc Trịnh Công Sơn

Là một nhạc sĩ lừng danh tên tuổi đã in dấu trên nhiều miền đất nước

nên khi qua đời Trịnh Công Sơn đã để lại niềm tiếc thương vô hạn cho hàng

triệu người yêu âm nhạc. Và rồi những bài viết, những công trình nghiên cứu

về nhạc Trịnh cứ liên tục ra đời.

Có thể kể đến Trịnh Công Sơn ánh nến và bạn bè, Nhiều tác giả,

NXB Hội Nhà văn (2011). Cuốn sách là tập hợp những bài viết của bạn bè,

6

của những người yêu mến ông, là những lời tri âm tri kỉ, những ghi chép để

tưởng nhớ về một con người đã để lại cho đời những trang thơ, dòng nhạc

đầy ý nghĩa...

Tác giả Bửu Ý trong cuốn Tâm tình với Trịnh Công Sơn, NXB Văn

học (2010) cũng ghi lại những dòng cảm xúc rất chân thành: “Tôi ý thức

mình viết bao nhiêu cũng không đủ không nói hết, không đúng hẳn, chỉ

mong sao đây là chút “Tâm tình với Trinh Công Sơn” tập hợp lại và đưa ra

đây chia sẻ với người đọc đồng cảm”. [ 19, tr.5]

Cuốn Trịnh Công Sơn vết chân dã tràng của Ban Mai, NXB Lao động

– Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây (2008) là cuốn sách giới thiệu về

cuộc đời của nhạc sĩ họ Trịnh, các ca khúc của ông và một số hình ảnh, thủ

bút Trịnh Công Sơn.

Riêng về mảng ngôn ngữ nghệ thuật của nhạc Trịnh cũng có nhiều

công trình đề cập đến. Trịnh Công Sơn ngôn ngữ và những ám ảnh nghệ

thuật, NXB Văn hóa Sài Gòn (2008) của Bùi Vĩnh Phúc là cuốn sách viết về

những nghệ thuật đặc sắc cũng như việc sử dụng ngôn ngữ tài tình của người

thi ca này. Ngoài ra còn có những luận văn nghiên cứu về ngôn ngữ nhạc

Trịnh như: Từ láy trong ca từ Trịnh Công Sơn của Nguyễn Thị Thiên (Đại

học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng)...

Cũng có nhiều bài viết về ngôn ngữ nhạc Trịnh trong các tạp chí ngôn

ngữ như: Tạp chí Ngôn ngữ và văn hóa số 12 (98) – 2003 có bài viết “Tính

dung hợp triết lí trong ngôn ngữ ca từ Trịnh Công Sơn” của Lí Thị Tuyết

Hạnh, Ngữ học trẻ 2007 có “Lời, từ trong nhạc Trịnh Công Sơn” của Huỳnh

Công Tín.