Phát huy nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số ở Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới hiện nay (Qua thực

1

Luận văn

Phát huy nguồn nhân lực các dân tộc thiểu

số ở Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới hiện

nay (Qua thực tế tỉnh Điện Biên)

2

Mở đầu

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong xã hội văn minh hiên đại, con người được khẳng định là “nguồn

lực của mọi nguồn lực” là tài nguyên to lớn của mỗi quốc gia.

Hầu hết các quốc gia trên thế giới đều có chương trình mang tính chất

chiến lược về đầu tư và phát triển nguồn lực con người của riêng mình, hướng

theo một nguyên tắc chung là:

Đặt con người vào trung tâm của sự phát triển kinh tế - xã hội. Sự thành

bại của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội ở mỗi nước đang tuỳ thuộc vào

những bí quyết về đào tạo, sử dụng và phát huy nguồn lực con người.

Đảng Cộng sản Việt Nam đã có nhiều chính sách phát triển nguồn lực

con người. Đại hội IX Đảng Cộng sản Việt Nam xác định: "đáp ứng yêu cầu

về con người và nguồn nhân lực là nhân tố quyết định sự phát triển đất nước

trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá". Vì vậy, chăm lo đào tạo, bồi

dưỡng và phát huy nguồn nhân lực là nhiệm vụ trọng tâm trong chiến lược

phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2001- 2020 của các cấp, các ngành từ

trung ương đến địa phương trong cả nước.

Do đặc điểm cấu trúc địa hình nước ta, dân tộc thiểu số sống rải rác

khắp các tỉnh trong cả nước, đặc biệt là miền núi có tầm quan trọng chiến

lược trên nhiều phương diện. Đảng và Nhà nước Việt Nam rất quan tâm đến

việc sử dụng và đào tạo cán bộ người dân tộc thiểu số và xem đây là lực

lượng chủ yếu tại địa phương để thúc đẩy sự phát triển toàn diện về kinh tế,

chính trị, văn hoá, xã hội của miền núi nói riêng và cả nước nói chung.

Nghị quyết 22 của Bộ Chính trị (khoá VI) đã vạch rõ những chủ

trương, chính sách lớn nhằm phát triển kinh tế xã hội miền núi. Đó là phương

3

hướng quan trọng mang tinh thần đổi mới đối với vùng đồng bào các dân tộc

thiểu số.

Sau hơn 10 năm đổi mới, miền núi đã đạt được kết quả đáng mừng:

nhiều mô hình mới phát triển kinh tế - xã hội, xoá đói giảm nghèo xuất hiện,

việc chỉnh đốn tổ chức Đảng, chính quyền và kiện toàn đội ngũ cán bộ, tích

cực đưa đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước vào thực

tiễn ngày càng được tăng cường. Những kết quả trên có được là nhờ sự đóng

góp công sức của lực lượng lao động các dân tộc thiểu số, trong đó có lực

lượng lao động có trí tuệ của tất cả các dân tộc thiểu số.

Điện Biên là một tỉnh đông dân, với 3,5 triệu người, nguồn lao động

dồi dào nhưng chất lượng nguồn nhân lực còn thấp chưa đáp ứng được yêu

cầu mà công cuộc đổi mới trên địa bàn đòi hỏi.

Miền núi Điện Biên chiếm 2/3 diện tích tự nhiên của toàn tỉnh với số

dân gần 1 triệu người, gồm có 26 dân tộc anh em cùng chung sống, là vùng

rừng núi rộng lớn tiềm năng đất đai, tài nguyên và lao động phong phú,

nhưng trong thực tế vẫn chưa khai thác đầy đủ về nguồn nhân lực hiện có. Vì

vậy, việc nghiên cứu thực trạng nguồn nhân lực làm cơ sở đề xuất các giải

pháp nhằm phát huy nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số tỉnh Điện Biên

trong công cuộc đổi mới hiện nay có ý nghĩa vô cùng quan trọng cả về lý

luận và thực tiễn.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Vấn đề con người là một trong những vấn đề trung tâm của triết học và

các học thuyết chính trị xã hội. Từ xưa đến nay mỗi trường phái triết học cũng

như mỗi học thuyết chính trị xã hội nghiên cứu con người với góc độ khác

nhau,trong đó tập trung chủ yếu bàn về mối quan hệ giữa con ngưới với giới

tự nhiên, giữa con người với con người và với xã hội loài người. ở Việt Nam

vấn đề con người được nhiều nhà khoa học và lý luận nghiên cứu, đặc biệt

4

trong những năm gần đây có nhiều công trình nghiên cứu con người Việt

Nam nói chung và dân tộc thiểu số nói riêng tạo nguồn lực tổng hợp đưa đất

nước phát triển. Đó là:

- Nguyễn Thế Nghĩa với “Nguồn nhân lực, động lực của CNH - HĐH

đất nước”, Tạp chí Triết học, số 1 - 1996.

- Nghiên cứu văn hoá, con người, nguồn nhân lực đầu thế kỷ XXI

(2003) tư liệu hội thảo Quốc tế của đề tài nghiên cứu khoa học KX - 05 tổ

chức tại Hà Nội.

- Phát triển nguồn nhân lực, kinh nghiệm thế giới và kinh nghiệm nước

ta, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996.

- Phan Thanh Phố - An Như Hải với “Phát triển nguồn nhân lực để

công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”, Tạp chí Kinh tế và phát triển, số

3/1995.

- “Phát huy vai trò nhân tố con ngời trong sự nghiệp đổi mới hiện nay”

của Đinh Lục, Luận văn thạc sĩ Triết học, 1993.

- Đổi mới tư duy trong nghiên cứu lý luận và thực tiễn về vấn đề dân

tộc ở nước ta để thực hiện tốt chính sách dân tộc của Đảng trong giai đoạn

mới của Hoàng Thương Minh, Tạp chí Dân tộc học, số 1+2 - 1988.

- Một số suy nghĩ trong việc vận dụng chủ nghĩa Mác-Lênin về vấn đề

dân tộc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam Trần Đình

Huỳnh, Tạp chí Dân tộc học, số 3 - 1988.

- Một số vấn đề về cán bộ dân tộc học thiểu số của Vũ Phòng, Tạp chí

Cộng sản, số 5 - 1993.

- Nguyễn Quốc Phẩm, Hệ thống chính phủ cấp cơ sở và dân chủ hoá

đời sống XH nông thôn miền núi, vùng dân tộc thiểu số các tỉnh miền núi phía

Bắc nước ta, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000.

5

- Hà Quế Lâm, Xoá đói giảm nghèo ở vùng dân tộc thiểu số nước ta

hiện nay - Thực trạng và giải pháp, sách tham khảo, Nxb Chính trị quốc gia,

Hà Nội, 2002.

- Nguyễn Xuân Thắng, Đảng bộ tỉnh Ninh Thuận lãnh đạo thực hiện

chính sách dân tộc thời kỳ 1992 - 2000, Luận án tiến sĩ Lịch sử, Học viện

Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2002.

- Trịnh Quang Cảnh, Trí thức người dân tộc thiểu số ở Việt Nam trong

công cuộc đổi mới (chủ yếu ở vùng dân tộc thiểu số phía Bắc).

- Xây dựng đội ngũ cán bộ thiểu số ở nước ta trong thời kỳ đẩy mạnh

CNH, HĐH: Luận cứ và giải pháp, Tạp chí Lý luận chính trị, 2005.

- Lê Hữu Nghĩa. Một số vấn đề về xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo

chủ chốt cấp huyện các dân tộc ở Tây nguyên.

- Về một số chủ trương, chính sách phát triển kinh tế - xã hội miền núi,

Bộ Chính trị, Nghị quyết 22/NQ/TW ngày 27/11/1989.

- Phạm Như Cương, Đi đến một nhận thức về vấn đề dân tộc và quan

hệ dân tộc, Tạp chí Dân tộc học, số 11-1989, tr.3.

- Trần Quang Nhiếp, Đổi mới trong việc thực hiện chính sách dân tộc

hiện nay, Tạp chí Nghiên cứu lý luận, số 4-1988, tr.12.

- Tạ Nghiêm, Cần có một chính sách dân tộc toàn diện và hoàn chỉnh,

một cơ cấu giải quyết vấn đề dân tộc thích ứng với tình hình mới, Tạp chí Dân

tộc học, số 3-1990, tr.13.

- Nông Đức Mạnh (1992), Mấy vấn đề bức thiết đối với các vùng dân

tộc thiểu số hiện nay, Tạp chí Cộng sản, số 8-1992, tr.1.

- Hà Quế Lâm, Làm tốt công tác đào tạo các hộ dân tộc thiểu số và cán

bộ miền núi, Tạp chí Xây dựng Đảng, số 7-1990, tr.23.

Rõ ràng, đề tài đã được nghiên cứu ở những mức độ khác nhau trên

nhiều bình diện cả về lý luận cũng như về thực tiễn. Tuy nhiên, đây là mảng

đề tài cũ luôn hàm chứa những vấn đề mới, nhất là trong tình hình công cuộc

6

đổi mới hiện nay. Hơn nữa, như nhiều tác giả khẳng định, đây là mảng đề tài

khó, phức tạp, những vấn đề họ đặt ra cũng như chưa có điều kiện đặt ra đầy

đủ luôn cần có sự đầu tư nghiên cứu thêm để có những kiến giải sâu sắc, khoa

học hơn. Vì vậy, luận văn " Phát huy nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số ở

Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới hiện nay (Qua thực tế tỉnh Điện Biên)"

hy vọng sẽ đóng góp phần nhỏ và tình hình chung đó.

3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn

3.1. Mục đích: Trên cơ sở phân tích tình hình sử dụng và phát huy

nguồn lực con người các dân tộc thiểu số ở nước ta, luận văn đề xuất một số

giải pháp phát huy nguồn lực con người các dân tộc thiểu số ở Điện Biên

trong sự nghiệp đổi mới hiện nay.

3.2. Nhiệm vụ:

- Phân tích nguồn lực con người các dân tộc thiểu số ở nước ta hiện nay.

- Nghiên cứu đánh giá thực trạng sử dụng và phát huy nguồn lực con

người các dân tộc thiểu số ở nước ta, từ đó đề ra một số phương hướng và giải

pháp nhằm phát huy nguồn lực con người các dân tộc thiểu số ở Điện Biên sự

nghiệp đổi mới hiện nay.

4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu của luận văn

- Vấn đề phát huy nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số của nước ta nói

chung đặc biệt là ở tỉnh Điện Biên.

- Phạm vi địa bàn khảo sát là tỉnh Điện Biên.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn

- Luận văn vận dụng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ

Chí Minh và những quan điểm của Đảng, Nhà nước về nguồn lực con người,

về chính sách dân tộc, nâng cao nguồn lực dân tộc thiểu số trong việc phát

triển đất nước.

- Luận văn vận dụng, kế thừa công trình các tác giả đi trước về vấn đề này.

7

- Luận văn sử dụng phương pháp: lịch sử và logic, trừu tượng và cụ thể,

phân tích và tổng hợp, điều tra, thống kê, xã hội học…

- Luận văn sử dụng những tài liệu của các cấp chính quyền, các

ngành... ở tỉnh Điện Biên.

6. Đóng góp mới về khoa học của luận văn

Luận văn góp phần đánh giá thực trạng việc sử dụng, phát huy nguồn

nhân lực các dân tộc thiểu số ở Điện Biên. Trên cơ sở đó, đề xuất một số giải

pháp chủ yếu để từng bước phát huy nguồn lực con người các dân tộc thiểu số

trên địa bàn này nhằm đáp ứng yêu cầu trong sự nghiệp đổi mới hiện nay.

7. ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

- Những kết luận được rút ra và những giải pháp được trình bày trong

luận văn nhằm phát huy nguồn lực con người các dân tộc thiểu sổ ở Việt nam

hiện nay.

- Là tài liệu tham khảo ở vùng đồng bào các dân tộc thiểu số cho việc

xây dựng, hoạch định chính sách của Đảng, Nhà nước và chính quyền các cấp

phát huy nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số trong sự nghiệp đổi mới đất

nước nói chung và tỉnh Điện Biên nói riêng.

8. Kết cấu luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,

luận văn gồm 3 chương, 8 tiết.

8

Chương 1

vấn đề phát huy nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số ở Việt Nam

1.1. Quan điểm mác xít về phát huy nguồn nhân lực

1.1.1. Con người và nguồn nhân lực

- Vấn đề con người:

Vấn đề con người, nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực là

một trong những mục tiêu quan trọng của mỗi quốc gia và toàn th giới. Con

người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội.

Trong nhiều thế kỷ, người ta đã bị ám ảnh bởi cảnh nghèo đói đe doạ và

mong muốn thoát khỏi nguy cơ này, vươn tới cuộc sống no đủ, hạnh phúc

hơn. Đó là nguyện vọng chính đáng. Từ những năm 90 của thế kỷ XX trở

lại đây, sự phát triển con người và nguồn nhân lực được liên hợp quốc thừa

nhận là vấn đề trung tâm và là thước đo để đánh giá, xếp loại mức độ phát

triển của mỗi quốc gia.

Hơn 100 năm trước, khi coi tiến trình phát triển lịch sử của xã hội loài

người là sự phát triển nối tiếp nhau của các hình thái kinh tế xã hội, các nhà

sáng lập chủ nghĩa Mác - Lênin đã cho rằng, xu hướng chung của tiến trình

phát triển lịch sử được quy định bởi sự phát triển của lực lượng sản xuất xã

hội, bao gồm con người và những công cụ lao động do con người tạo ra. Sự

phát triển lực lượng sản xuất tự nó nói lên trình độ phát triển của xã hội qua

việc con người chiếm lĩnh, sử dụng ngày càng nhiều nguồn lực tự nhiên với tư

cách là cơ sở vật chất cho hoạt động sống của chính con người và quyết định

quan hệ giữa người với người trong sản xuất vật chất. Sản xuất vật chất ngày

càng phát triển, tính chất xã hội của sản xuất ngày càng gia tăng, việc tiến

hành sản xuất tập thể bằng lực lượng của toàn xã hội và sự phát triển mới của

nền sản xuất do việc đó mang lại, sẽ cần đến con người hoàn toàn mới, những

9

con người có năng lực phát triển toàn diện, đủ sức tinh thông toàn bộ hệ thống

sản xuất. Đến lượt mình nền sản xuất đó "sẽ tạo nên những con người mới",

sẽ làm cho những thành viên trong cả cộng đồng xã hội "có năng lực phát

triển toàn diện". Điều đó cho thấy, trong quan niệm của các nhà máy sáng lập

chủ nghĩa Mác - Lênin, phát triển sản xuất vì tiến bộ xã hội, vì cuộc sống

ngày càng tốt đẹp hơn cho mọi thành viên trong cộng đồng, vì phát triển con

người biết sử dụng ngày càng có hiệu quả tiềm năng sáng tạo của chính mình

để "sản xuất ra những con người phát triển toàn diện". Hơn nữa, C. Mác còn

coi sự kết hợp chặt chẽ giữa phát triển sản xuất và phát triển con người là

"một trong những biện pháp mạnh nhất để cải biến xã hội.

Trong học thuyết duy vật lịch sử của mình, các nhà sáng lập chủ nghĩa

Mác - Lênin coi con người không chỉ là chủ thể của hoạt động sản xuất vật

chất, là yếu tố hàng đầu trong lực lượng sản xuất,mà hơn thế nữa, con người

còn là chủ thể của lịch sử. Con người vừa là điểm xuất phát, vừa là điểm mục

tiêu, vừa là trung tâm của mọi biến đổi lịch sử. Thông qua hoạt động sản xuất

vật chất, con người sáng tạo ra lịch sử của chính mình, lịch sử của xã hội loài

người. Cũng trong quá trình hoạt động sản xuất vật chất, con người tự hoàn

thiện chính bản thân mình. Theo C.Mác, Ph.Ăngghen, các lĩnh vực hoạt động

cơ bản đó là cơ sở để phát triển con người. Do vậy, "tiền đề đầu tiên của toàn

bộ lịch sử nhân loại... là sự tồn tại của những cá nhân con người sống", đó là

những con người hiện thực, "bằng xương bằng thịt" [25, tr.29] với hoạt động

sản xuất vật chất của họ và trong những điều kiện sinh hoạt vật chất của họ.

Từ quan niệm đó, các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác - Lênin khẳng định: Sự

phát triển lực lượng sản xuất, trước hết phải có nghĩa là "phát triển sự phong

phú của bản chất con người, coi như là một mục đích tự thân". Theo đó, ý

nghĩa lịch sử, mục đích cao cả của sự phát triển và tiến bộ xã hội là sự phát