Phật giáo ở đàng trong thời chúa nguyễn (thế kỷ xvii đến giữa thế kỷ xviii)

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA LỊCH SỬ

--------

KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Đề Tài:

PHẬT GIÁO Ở ĐÀNG TRONG THỜI CHÚA

NGUYỄN (THẾ KỶ XVII ĐẾN GIỮA THẾ KỶ

XVIII)

Sinh viên thực hiện: Huỳnh Ngọc Bảo Trân

Chuyên ngành: Sư phạm lịch sử

Lớp :18SLS

Giảng viên hướng dẫn: TS. Lê Thị Thu Hiền

Đà Nẵng, tháng 2, năm 2022

1

LỜI CẢM ƠN

Với lòng biết ơn sâu sắc, em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới quý Thầy, Cô khoa Lịch

Sử, Trường Đại học Sư Phạm - Đại học Đà Nẵng đã nhiệt tình giảng dạy, gợi mở cho em nhiều

kiến thức trong quá trình học tập và thực hiện đề tài khoá luận tốt nghiệp.

Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất của mình tới Cô giáo - TS. Lê Thị Thu

Hiền người đã hết lòng tận tình hướng dẫn, định hướng chuyên môn, quan tâm giúp đỡ và tạo

mọi điều kiện thuận lợi nhất giúp em hoàn thành đề tài khoá luận tốt nghiệp này.

Cuối cùng, em xin bày tỏ lòng biết ơn đến những người thân trong gia đình, bạn bè đã

động viên, giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và hoàn thành đề tài.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng không thể tránh khỏi những thiếu xót, kính mong

quý Thầy Cô và các bạn đọc đóng góp ý kiến để đề tài được hoàn thiện hơn

Đà Nẵng, ngày……tháng 01 năm 2022

Tác giả

2

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN ...........................................................................................................................0

MỞ ĐẦU....................................................................................................................................3

1. Lý do chọn đề tài............................................................................................................3

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................................4

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................7

3.1. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................7

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................7

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................................7

4.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................................7

4.2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................8

5. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu ...................................................................8

5.1. Nguồn tài liệu .............................................................................................................8

5.2. Phương pháp nghiên cứu..........................................................................................8

6. Đóng góp của đề tài ..........................................................................................................9

7. Cấu trúc của đề tài ...........................................................................................................9

CHƯƠNG 1 : CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN .........................11

CỦA PHẬT GIÁO ĐÀNG TRONG THẾ KỶ XVII ĐẾN GIỮA THẾ KỶ XVIII..........11

1.1. Khái quát tình hình Phật giáo Đàng Trong trước thế kỷ XVII ..............................11

1.2. Những nhân tố tác động đến Phật giáo Đàng Trong thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ

XVIII....................................................................................................................................13

1.2.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội .....................................................................................16

1.2.2.2. Đời sống xã hội...................................................................................................18

1.2.3. Về văn hoá, tư tưởng ............................................................................................19

1.3. Chính sách của chúa Nguyễn đối với Phật giáo........................................................20

CHƯƠNG 2: DIỆN MẠO CỦA PHẬT GIÁO ĐÀNG TRONG THẾ KỶ XVII ĐẾN

GIỮA THẾ KỶ XVIII............................................................................................................24

2.1. Cơ sở thờ tự..................................................................................................................24

2.2. Nghi lễ và kinh sách Phật giáo....................................................................................28

2.3. Các dòng thiền .............................................................................................................30

2.4. Các danh tăng tiêu biểu ..............................................................................................34

CHƯƠNG 3: ĐẶC ĐIỂM, VAI TRÒ CỦA PHẬT GIÁO Ở ĐÀNG TRONG THẾ KỶ

XVII ĐẾN GIỮA THẾ KỶ XVIII........................................................................................37

3.1. Đặc điểm của Phật giáo ở Đàng Trong thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XVIII..........37

3.2. Vai trò của Phật giáo ở Đàng Trong thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XVIII..............44

3.2.1. Phật giáo đối với chính trị ở Đàng Trong...........................................................44

3.2.2. Phật giáo đối với đời sống văn hoá xã hội, giáo dục ở Đàng Trong................46

3

KẾT LUẬN .............................................................................................................................50

TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................................52

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Năm 1558, Nguyễn Hoàng được vua Lê Anh Tông phong tước Đoan Quận công

và cử trấn thủ Thuận Hoá. Năm 1570, ông được vua cho trấn giữ Quảng Nam. Sau khi

vua Lê Thế Tông băng hà, năm 1600, Nguyễn Hoàng quay lại Thuận Hóa với ý đồ ly

khai với vua Lê - chúa Trịnh, xây dựng một vùng lãnh thổ riêng cho dòng họ Nguyễn.

Lúc đó, lãnh thổ của chúa Nguyễn Hoàng chỉ là một dải đất hẹp kéo dài từ phía nam đèo

Ngang đến đèo Cù Mông (Bình Định). Trong thời gian làm trấn thủ hai xứ Thuận Hóa

- Quảng Nam, chúa Nguyễn Hoàng đã thực hiện vỗ về quân dân, thu dùng hào kiệt,

chính sự khoan hoà, quân lệnh nghiêm trang, mở mang ngoại thương, khiến cho dân

trong cõi đều an cư lạc nghiệp để làm kế dung thân lâu dài.

Bằng tài năng của mình, ông đã từng bước biến hai xứ Thuận Hoá - Quảng Nam

thành một vùng đất trù phú, ổn định đời sống dân cư, đem lại sự phát triển, thịnh vượng

cho vùng đất này. Kế thừa Nguyễn Hoàng, các vị chúa như Nguyễn Phúc Nguyên (1613-

1635), Nguyễn Phúc Lan (1635-1648), Nguyễn Phúc Tần (1648-1687),… cũng đã củng

cố thế lực nhằm xây dựng riêng cho mình một cõi giang sơn tách biệt và đối đầu với

chính quyền Lê - Trịnh ở Đàng Ngoài. Các chúa Nguyễn đã đẩy mạnh biện pháp chiêu

dụ nhân dân khai khẩn đất đai, đồng thời mở rộng lãnh thổ xuống phía Nam. Trong hai

thế kỷ XVII - XVIII, cùng với sự phát triển của Đàng Trong, Đại Việt không ngừng

được mở rộng về phía Nam cho đến tận vùng đất Mũi Cà Mau. Cũng với đó, kinh tế, xã

hội, văn hoá,… ở Đàng Trong không ngừng phát triển theo.

Trong quá trình xây dựng chính quyền, thiết lập quyền lực nhà nước trên vùng đất

mới Đàng Trong, một vùng đất có thành phần cư dân, dân tộc đa dạng, chính quyền

chúa Nguyễn luôn đối mặt với những vấn đề như đa tôn giáo - đa sắc tộc, củng cố quyền

lực nhà nước trên vùng đất mới này, cùng với việc xây dựng, phát triển kinh tế, tiến

hành công cuộc mở mang lãnh thổ về phía Nam. Nguyễn Hoàng nhận thức rõ phải có

một ý thức về một niềm tin tôn giáo chung làm điểm tựa tinh thần, cố kết cộng đồng.

Cho nên, việc lựa chọn một tôn giáo nhằm tạo chỗ dựa tinh thần mới phù hợp với cư

dân vùng đất này được chúa Tiên Nguyễn Hoàng quan tâm. Nhận thấy Phật giáo là một

tôn giáo được truyền vào nước ta từ rất sớm, trải qua hơn 1000 năm thăng trầm của lịch

sử, dẫu có lúc thịnh, lúc suy nhưng Phật giáo luôn tạo ảnh hưởng sâu rộng và thâm nhập

hầu hết với mọi tầng lớp dân chúng, chúa Tiên Nguyễn Hoàng đã quyết định lựa chọn

Phật giáo làm nền tảng tinh thần cho xã hội Đàng Trong.

4

Trong hơn 200 năm tồn tại của Đàng Trong, các chúa Nguyễn đã hết lòng sùng mộ

và ra sức phát triển đạo Phật, bản thân các chúa Nguyễn cũng quy y Phật pháp. Có thể

nhận ra điều này rõ ràng thông qua các danh xưng của các chúa Nguyễn: Nguyễn Hoàng

được gọi là Chúa Tiên, Nguyễn Phúc Nguyên còn được gọi là Chúa Sãi hay Chúa Phật,

Nguyễn Phúc Lan gọi là Chúa Thượng, Nguyễn Phúc Tần còn gọi là Chúa Hiền và

Nguyễn Phúc Trăn được gọi là Chúa Nghĩa. Riêng chúa Nguyễn Phúc Chu là người thọ

giới Bồ Tát có hiệu là Thiên Túng Đạo Nhân và được xưng tụng là Minh Vương, Nguyễn

Phúc Chú (Trú) được xưng tụng là Ninh Vương,…

Vào thế kỉ XVII, từ buổi đầu tạo dựng xứ Đàng Trong, Phật giáo được đề cao và

phát triển, các nhà sư rất được trọng vọng. Phật giáo đã nhanh chóng trở thành chỗ dựa

tin cậy đối với Nguyễn Hoàng và những người kế nghiệp. Từ đây, Phật giáo bước vào

giai đoạn phục hưng và phát triển mạnh mẽ hưng thịnh sau giai đoạn suy thoái của những

triều đại trước. Trong bối cảnh đó, các chúa Nguyễn lựa chọn chính sách ưu tiên phát

triển Phật giáo để Phật giáo được sử dụng như một công cụ để tập hợp quần chúng, song

song với việc thu phục lòng người, quy tụ nhân tâm, Phật giáo góp phần củng cố quyền

lực nhà nước và tính hợp pháp của chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong.

Từ những lý do trên, tôi chọn đề tài “Phật giáo ở Đàng Trong thời chúa Nguyễn

(thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XVIII)” làm khóa luận tốt nghiệp.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Cho đến nay có khá nhiều công trình, bài viết nghiên cứu có đề cập hay có liên

quan đến Phật giáo Việt Nam nói chung và thời Đàng Trong thời Chúa Nguyễn nói

riêng. Có thể chia thành các nhóm sau:

Thứ nhất, nhóm công trình, bài viết liên quan đến Phật giáo Việt Nam thế kỷ

XVII - XVIII như: “Tư tưởng Phật giáo Việt Nam” của Nguyễn Duy Hinh (1999);

“Việt Nam Phật giáo sử luận (toàn tập)” của Nguyễn Lang (2008);... Những tác phẩm

này đều có nói đến những nội dung liên quan gián tiếp hay trực tiếp về Phật giáo thông

qua việc tác giả phân tích về kinh tế, chính trị, văn hoá trong thời gian Phật giáo du nhập

vào Việt Nam. Đặc biệt là cuốn “Việt Nam Phật giáo sử luận” của Nguyễn Lang. Với

lối trình bày chính là viết sử và bình luận lịch sử, cùng với đó kết hợp xây dựng giữa

các mốc biên niên sử truyền giáo và tìm cho mình sợi dây thống nhất các mốc biên niên

sử ấy, tác giả Nguyễn Lang tạo cho người đọc cảm nhận được bản sắc của Phật giáo

Việt Nam theo một dáng vẻ riêng. Tác phẩm của Nguyễn Lang đã tạo cho chúng ta thấy

bức tranh sống thực của lịch sử Phật giáo Việt Nam từ nguồn gốc đến thế kỷ XIX.

Bên cạnh đó, cuốn“Việt Nam Phật giáo sử lược” của Thích Mật Thế (1943) trình

bày lịch sử Phật giáo từ khởi nguyên cho đến những năm đầu của thập niên 1940. Nó

thể hiện một nỗ lực tập hợp tư liệu Phật giáo qua các thời gian lịch sử. Có nhiều nhà